________________
સામાન્ય નય વિચાર.
ઉપર્યુકત પ્રમાણથી પ્રકાશિત થયેલ જે પદાર્થ, તે વિષયક જૂદી જૂદી દષ્ટિથી ઉત્પન્ન થતા યથાર્થ જે જૂદા જૂદા અભિપ્રાયે તેને નય કહેવામાં આવે છે. દષ્ટાન્ત તરીકે જેમ એકજ જીનદત્તને જુદા જુદા અભિપ્રાયથી કાકો, ભાઈ, પિતા, પુત્ર, મામે, ભાણેજ, ભત્રીજે, જમાઈ, સાસરે, સાથે વિગેરે ઉપનામથી સંબોધવામાં આવે છે તે જૂદા જૂદા સાપેક્ષ અભિપ્રાયને નય સિવાય બીજી કોઈ પણ સમજવાનું છેજ નહિ અર્થાત્ પ્રમાણથી પ્રકાશિત થયેલ પદાર્થના પ્રત્યેક ધર્મ દ્વારા તેની ઉપર વિશેષ પ્રકાશ પાડવાવાળા અભિપ્રાયને જ નય સમજ.
પદાર્થ માં એકજ ધર્મ રહેલું છે એમ તે કઈ પણ બુદિધશાળી કહી શકે તેમ નથી, પરંતુ અનેક ધર્મવાળી વસ્તુમાં અમુક ધર્મને અનુકુળ જે અભિપ્રાય બાંધ તેને જેન શાસ્ત્રકાર નય કહે છે.
આ પ્રમાણ અને નય એ બે સાધનદ્વારા જૈન દર્શનનું જ્ઞાન સારી રીતે સંપાદન કરી શકાય તેમ છે. અતએ પ્રમાણનયદ્વારા જીવાદિ પદાર્થના દરેક પર્યાયનું યથાર્થ જ્ઞાન સપ્તભંગી દ્વારા જે કરવું તેને પ્રમાણ સપ્તભંગી અને નય સપ્તભંગી કહેવામાં આવે છે. તે સપ્તભંગીનું વિશેષ વિવેચન જે કે સપ્તભંગી–પ્રદીપ નામના ગ્રન્થમાં કરવામાં આવ્યું છે તે પણ સ્થાલીપુલાક ન્યાયથી આ ઠેકાણે પણ વાનકી રૂપે કિંચિત્ વર્ણન જે કરવું તે પણ અસ્થાને ગણાશે નહિ.
