________________
તે એવી સૂક્ષ્મ દૃષ્ટિથી ખારીક રીતે કરવામાં આવ્યુ' છે કે તેવું અન્યત્ર કરવામાં આવ્યુ નથી એમ કહીએ તા પણ લગાર માત્ર અતિશયાકિત જેવુ` છેજ નહિ. પ્રમાણ-પ્રમેયના વિવેચન માટે પણ સમતિતક, સ્યાદ્વાદરત્નાકર, અનેકાન્ત જયપતાકા જેવા પ્રાઢ ન્યાયના ગ્રન્થે કે જેમાં બીજા સામાન્ય પુરૂષ તે પ્રવેશ પણ કરી શકે નહિ તેવા જ્યારે વિદ્યમાન છે, ત્યારે તેની આગળ બીજા દાનિક ગ્રન્થે કેવા પ્રકારના છે તે વિષે તે સ્વય' અભ્યાસ કરવાથી અભિપ્રાય આપી શકાય તેમ છે, એમાં બીજાને સમજાવવાની કાંઇ પણ આવશ્યકતા છેજ નહિ. વળી એ વાત પણ વિદિત છે કે જ્યારે વાસ્તવિક પદાર્થનું જ્ઞાન થાય ત્યારે ઈન્દ્રજાળની માફક માયિક પદાર્થ ઉપર બુધ્ધિમાનાને મેહ કદાપિ થઇ શકે નહિ. જે પદાર્થો 'યુતિરૂપ કસેાટી ઉપર આવવાથી વિખરઈ જાય તેવાને વયાપુત્રની માફક પદાથ જ કેવી રીતે કહી શકાય ? પ્રમાણ અને નય આ બંને તત્ત્વા જૈન દનનું વાસ્તવિક જ્ઞાન સંપાદન કરવામાં મુખ્ય સાધન રૂપ છે. તે સિવાય જૈન દર્શનરૂપ વજ્રમય કિલ્લામાં પ્રવેશ થઇ શકેજ નહિ. આ બંને ઉપાયા એવા મજબુત છે કે તે દ્વારા ગમે તેવા ગહન પદાર્થનું પણ જ્ઞાન કરવામાં લગાર માત્ર કઠિનતાના અવકાશ રહેતાજ નથી, પરન્તુ આ બે તત્ત્વાની જયાં સુધી યથાર્થ ઓળખાણ થાય તેહિ ત્યાં સુધી બીજા' તત્ત્વોની ઓળખાણ પણ વન્ધ્યાપુત્ર સમાન સમજવી.
પદાર્થ એળખવાના બે પ્રકાર છે. પ્રથમ પ્રકાર સ્વાર્થા ધિગમના નામથી જ્યારે પ્રસિધ્ધ છે, ત્યારે ખીજાને પરાર્થાધિગમ કહેવામાં આવે છે. મતિજ્ઞાન, શ્રુતજ્ઞાન, અવધિજ્ઞાન, મનઃ
