________________
અવિનાશી હોવાથી તેને સ્મરણ થવામાં લગાર માત્ર અડચણ જેવું છેજ નહિ.
અથવા આત્મા ઇન્દ્રિયેથી ન્યારે છે. તેને વ્યાપાર હોવા છતાં પણ ઉપયોગ શૂન્ય દશામાં પદાર્થનો અનુભવ થતો નથી એ વાત સ્વાનુભવસિદ્ધ છે. જેના વ્યાપારમાં જે પદાર્થનો અનુભવ કરતું નથી તે તેનાથી ભિન્ન હોય છે. જેમ નહિ ઢાંકેલ ગોખની અન્દર પણ ઉપયોગ શૂન્ય થઈ જવાથી વસ્તુને નહિ જેવાવાળે ધર્મપાલ જેમ તે ગોખથી ભિન્ન છે તેમ ઇન્દ્રિયના વ્યાપારકાલમાં ઉપયોગ શૂન્ય થઈ જવાથી પદાર્થને અનુભવ નહિ કરવાવાળો આત્મા પણ ઈન્દ્રિયોથી ન્યારેજ છે. • અથવા સંપૂર્ણ ઇન્દ્રિયોથી આત્મા જૂદે છે. લીંબુને ખાવાવાળાને આંખથી જોયા બાદ જીપની અંદરથી લાળ વિગેરેનું પડવું એવા વિકાર જ્યારે માલુમ પડે છે ત્યારે જરૂર ઇન્દ્રિયોથી જૂદો આત્મા માનવો જોઈએ. અન્નની માફક શરીર જ્યારે ભોગ્ય છે ત્યારે તેનો ભક્તા હોવા જોઈએ, અને જે તેને જોક્તા છે તેનું નામ જ આત્મા સમજ.
સુતાર જેમ વાંસલાદ્વારા લાકડાં કાપવાની ક્રિયા કરતો હોવાથી વાંસલાના પ્રેરક તરીકે ઓળખાય છે તેમજ ઇન્દ્રિયદ્વારા પદાર્થને જાણતા હોવાથી ઇન્દ્રિયેના પ્રેરક તરીકે આત્માને જરૂર જૂદે માનવે જોઈએ. આ ઉપરોક્ત અનુમાનેથી દરેક આત્માની સિદ્ધિ સમજવી. તે જીવાત્માના ઘણા ભેદો છે. તે તમામ ભેદ જીવાભિગમ, પન્નવણા વિગેરે
