________________
૪૨
સૂત્રો અને જીવવિચાર, નવતત્વ વિગેરે પ્રકરણોથી પણ જાણવાની ભલામણ કરવામાં આવે છે.
અજીવતત્વ નિરૂપણ.
ધર્માસ્તિકાય, અધર્માસ્તિકાય, આકાશાસ્તિકાય, પુદ્ગલાસ્તિકાય અને કાલ એમ પાંચ ભેદ અજીવના સમજવા.
ધર્માસ્તિકાય અને અધર્માસ્તિકાયનું નિરૂપણ.
ગતિ સ્થિતિ રૂપથી પરિણત થયેલ જીવ અને પુગલની ગતિ તથા સ્થિતિમાં સહાય દેવાવાળાં દ્રવ્યને અનુક્રમે ધર્માસ્તિકાય અને અધર્માસ્તિકાય કહેવામાં આવે છે અર્થાત્ જીવ અને પુદ્ગલની ગતિમાં સહાય દેવાવાળાનું ધર્માસ્તિકાય નામ છે, અને તે બંનેની સ્થિતિમાં સહાય દેવાવાળાનું અધર્માસ્તિકાય નામ છે. દષ્ટાન્ત તરીકે, જેમ મચ્છને ગતિમાં સહાયક દ્રવ્ય પાણી છે અને છાયાર્થિને સ્થિતિમાં સહાયક છાયા છે તેમ ધર્માસ્તિકાય તથા અધર્માસ્તિકાયમાં પણ સમજવું.
પ્ર. આકાશ સર્વવ્યાપક હોવાથી જેવી રીતે તેને અવકાશ દેવામાં સહાયક તરીકે માનવામાં આવે છે તેમજ ગતિ સ્થિતિમાં પણ સહાયક તરીકે તેને જ માનવાથી સર્વ પ્રકારની ઉપપત્તિ જ્યારે થાય છે ત્યારે શા માટે તે બે પદાર્થોને અલગ માનવા જોઈએ ?
