________________
પ૯
પ્ર. શંખને નાશ થવાથી જેમ તેના કકડામાં રૂપ માલૂમ પડે છે તેમજ શબ્દ જે રૂપી હોય તે તેમાં પણ દેખવામાં કેમ આવતું નથી, માટે શબ્દ રૂપી નથી એમ માનવું જોઈએ.
ઉ૦ નિર્વાણ થઈ ગયેલ દિવાની શિખામાં રૂપ વિદ્યમાન છે તે પણ દેખવામાં આવતું નથી એથી કરીને એને અભાવ જેમ આપ માનતા નથી અથવા પરમાણુમાં રૂપાદિ ગુણોને વિદ્યમાન હોવા છતાં પણ દેખવામાં નહિ આવતા હોવાથી જેમ તેને અભાવ માનતા નથી તેમ શબ્દમાં પણ સૂક્ષ્મપણું હોવાથી એમાં રૂપ વિગેરે દેખવામાં ન આવે તેથી એને અભાવ માનવે એ બુદ્ધિમત્તા કહી શકાય નહિ. આ તમામ યુક્તિ પ્રમાણથી એ સિદ્ધ થયું કે મૂર્ત હોવાથી પુગલદ્રવ્યપણું શબ્દમાં માનવામાં લગાર માત્ર સંકેચને અવકાશ છેજ નહિ.
શબ્દના બે ભેદ છે–એક અવ્યક્ત શબ્દ અને બીજે વ્યક્ત શબ્દ. તત, વિતત, ઘન, શુષિર વિગેરે અવ્યક્ત શબ્દના ભેદ સમજવા. વીણ વિગેરેના શબ્દને તત શબ્દ કહેવામાં આવે છે. મૃદંગ વિગેરેના શબ્દને વિતત શબ્દ કહેવામાં આવે છે. કાંસી, તાલ વિગેરેના શબ્દને ઘન કહેવામાં આવે છે. વાંસળી વિગેરેના શબ્દને શુષિર કહેવામાં આવેછે. એક બીજાને ઘસારે થવાથી ઉત્પન્ન થયેલ શબ્દને ઘર્ષ કહેવામાં આવે છે. જે શબ્દમાંથી અક્ષરે સાફ માલુમ પડતા હોય તેવા ભાષાત્મક શબ્દને વ્યક્ત શબ્દ તરીકે ઓળખાવવામાં આવે છે.
