________________
-
૫૧
ગથી સે લાભાર ચાંદી સમાઈ જાય છે અને તાળવાથી વજન બીલકુલ વધારે થતું નથી, કિન્તુ પારાના વજન જેટલા તેલાભારજ વજન થાય છે અને ફરીથી ઔષધના પ્રયેશ દ્વારા બહાર કાઢીને તળવાથી ચાંદી સે તે લાભાર થાય છે અને પારે એક તોલાભાર રહે છે; ઉપર જણાવ્યા મુજબ જેવી રીતે એક તોલાભારમાં સે તે લાભારનો સમાવેશ થઈ શકે છે તેમજ એક પ્રદેશમાં અનન્ત પરમાણુના સ્કન્ધને રહેવામાં પણ અડચણ જેવું કંઈ સંભવી શકતું નથી.
કાલ નિરૂપણ. કાલના વિષયમાં બે મત છે. એક મત એવા પ્રકારનો છે જે કાલને દ્રવ્ય તરીકે ન માનતાં દ્રવ્યના પર્યાય રૂપે માને છે. બીજાઓ તેને સ્વતંત્ર દ્રવ્યરૂપ માને છે. જેના મતમાં કાલ દ્રવ્યરૂપ નથી તેના મતમાં પાંચ અસ્તિકાય રૂપ લેક છે, અને જે લોકો તેને દ્રવ્ય માને છે તેના મતમાં છઠ્ઠા કાલને ગણતાં છ દ્રવ્યું છે. જ્યાં કેવળ આકાશ દ્રવ્ય એકલું જ છે તેનું નામ અલકાકાશ રાખવામાં આવ્યું છે. જે દ્રવ્ય પિતાની મેળે અવગાહ રૂપથી પરિણત થયેલ હોય તેને જ આકાશ અવકાશ આપે છે, પરંતુ અવગાહ રૂપથી જે દ્રવ્ય પરિણત ન થયેલાં હોય તેને બલાત્કારથી કંઈ આકાશ અવકાશ આપી શકતું નથી. ગતિ પરિણત મસ્યની ગતિમાં જલ જેમ નિમિત્ત કારણ છે તેમ આકાશ પણ અવગાહ રૂપથી પરિણત થયેલ દ્રવ્યને અવકાશ આપવામાં નિમિત્ત કારણરૂપ છે.
