________________
૫૫
પણ માનવામાં આવે તેા તુલ્ય જાતિવાળા તમામ પદાર્થોનું પણ એક કાલમાં વર્તવાપણુ· દૃષ્ટિગોચર થવું જોઇએ. આ પ્રાણ, અપાન વિગેરેની વૃત્તિ પણ એક કાલમાં થતી નથી અને તેને વિરામ પણ એક કાલમાં થતા નથી. આ કારણથી પણ પદાર્થની વૃત્તિમાં કાલની અપેક્ષાની જરૂર રહેતી નથી.
એવી રીતે પિરણામ પણ કાલની અપેક્ષાવાળા નથી, કિન્તુ પેાતાની મેળેજ કારણકલાપ મળવાથી પદાર્થ તેવા રૂપથી પરિણત થાય છે. તેમાં કાલની શી જરૂર રહે છે એના વિચાર સ્વયમેવ કરવા લાયક છે. તેમજ મ્હાટા હાય તે પર કહેવાય, નાના હાય તે અપર કહેવાય—આવા પ્રકારના મ્હોટા નાનાના વ્યવહારને માટે પણ પરત્વ અપરત્વરૂપ કાલના લિગને માનવાની જરૂર રહેતી નથી, કારણ કે તે પરત્વ અપરત્વ પણ સ્થિતિની અપેક્ષા રાખવાવાળાં છે અને સ્થિતિ અસ્તિત્વની અપેક્ષા જરૂર રાખે છે, અને જ્યારે અસ્તિત્વ સ્વતઃ સિદ્ધ છે ત્યારે તે સ્થિતિરૂપ પરત્વને માટે કાલ માનવાની શી જરૂર છે? આથી એ સિદ્ધ થયું કે જે લેાકા કાલને દ્રવ્યરૂપે માનતા નથી તેના વિચાર પ્રમાણે વના, પરિણામ વિગેરે તમામ દ્રવ્યાના પર્યાય રૂપ સમજવા, પરંતુ અપેક્ષા કારરૂપ કાલ દ્રવ્ય છે એમ લગાર માત્ર સમજવાની ભૂલ કરવી નહિ. અને જ્યારે કલ પોતેજ દ્રવ્ય નથી ત્યારે મહા પ્રલય કાલ વિગેરે વધ્યા પુત્ર જેવાની તા વાતજ શી કરવી? ખડમાં ખંડમાં પૂ પર્યાયાનું નષ્ટ થવું, ખીજા પર્યાયથી ઉત્પન્ન થવા રૂપ દ્રવ્યના પર્યાય વિશેષને જો ખંડ પ્રલયરૂપ માનવામાં આવે તેા તે સ‘ભવી શકે
