________________
૩૯
શરીર પણ આહાર કરવાવાળું છે. જેમ મનુષ્ય નિયમિત આયુષ્યવાળો છે તેમ જઘન્ય અન્તર્મુહૂર્ત નું, ઉત્કૃષ્ટ દશ હજાર વર્ષનું, વચલું મધ્યમ આયુષ્ય કહેવાય—એ પ્રમાણે આયુષ્યવાળા વનસ્પતિના જીવે પણ છે. જેમ મનુષ્યના શરીરમાં ઈષ્ટ અનિષ્ટ આહાર મળવાથી વૃદ્ધિ હાનિ થતી જોવામાં આવે છે તેમજ વનસ્પતિના શરીરમાં પણ તેવા પ્રકારનો આહાર મળવાથી વૃદ્ધિ હાનિ પણ અનુભવની બહાર નથી. જેમ મનુષ્યના શરીરમાં રોગના સંબંધથી ઉદરની વૃદ્ધિ, સજા, દુબળાપણું, આંગળીઓ, નાસિકા વિગેરેનું નીચા ઊંચાપણું, લાંબા ટુકાપણું વિગેરે જોવામાં આવે છે તેમજ વનસ્પતિના શરીરમાં પણ તેવા પ્રકારના રિગના સદ્ભાવથી ફૂલ, ફળ, પત્ર, છાલ વિગેરેનું બીજા પ્રકારથી થવું અથવા તે તમામનુ: ખરી પડવું વિગેરે રોગનાં ચિહ્નો માલુમ પડતાં હોવાથી તે પણ સચેતન છે એમ કહેવામાં શે બાધ છે? જેમ મનુષ્યના શરીરમાં ઔષધના પ્રયોગથી ચાંદા, છાલાં વિગેરેને આરામ થ દ્રષ્ટિ ગેચર છે તેમજ વનસ્પતિનું શરીર પણ તેવા પ્રકારનું ઔષધના પ્રગથી થાય છે ત્યારે તે પણ સચેતન કેમ ન કહી શકાય? જેમ મનુષ્યના શરીરમાં રસાયનના પ્રયોગથી વિશેષ પ્રકારની કાન્તિ, બળની વૃદ્ધિ વિગેરે જોવામાં આવે છે તેમજ વિશેષ પ્રકારનું ઈષ્ટ એવા આકાશથી પડેલ પાણીને સિંચવાથી સારો રસ, સારી ચિકાસ વિગેરે દેખવામાં આવતાં હોવાથી તે પણ સચેતન છે એમ જરૂર માનવું જોઈએ. જેમ સ્ત્રીને ગર્ભકાલમાં ઉત્પન્ન થતા દેહદના પૂરવાથી પુત્ર વિગેરેની ઉત્પત્તિ થાય છે તેમજ વનસ્પતિના શરીરમાં પણ
