________________
૨૧
સત્ય વિગેરેની પાલન પણ ન્યાય-યુક્ત છે એમ દરેક બુધિમાનું કબૂલ કરી શકે તેમ છે.
વ્યા
છે કાર પત્ર બહાર
કિચ, જેમ દીવાને પ્રકાશ જેવડું સ્થાન મળે તેટલા સ્થાનમાં વ્યાપ્ત થઈને રહે છે તેમજ આત્મા પણ સૂક્ષ્મ નામકર્મના ઉદયથી સૂક્ષ્મ શરીરમાં વ્યાપીને રહે છે, અને બાદર નામકર્મના ઉદયથી સ્થલ શરીરમાં વ્યાપ્ત થાય છે. જેમ તલમાં તેલ છે, દહીંમાં માખણ છે તેમજ શરીર માત્રમાંજ વ્યાપીને રહેવાવાળે આત્મા છે. ધર્મથી ઊર્ધ્વ ગતિ અને અધર્મથી અધોગતિ તથા જ્ઞાનથી મેક્ષ આ વાકય પણ શરીરાવચ્છિન્ન આત્માને માનવાથી જ ચરિતાર્થ થઈ શકે છે, પરન્તુ વ્યાપક માનવાથી તે કઈ પણ રીતે એની ઉપપત્તિ થઈ શકવાની નહિ, કારણ કે જ્યારે આત્મા વ્યાપક છે ત્યારે તે તે સર્વ ઠેકાણે છે તે આપજ બતાવીએ કે અધોગતિથી ઊર્ધ્વગતિમાં પણ કોણ જવાન અને મોક્ષ પણ કેને?
જ્યારે કેઈપણ સ્થાન ખાલી છેજ નહિ ત્યારે ગમન પણ કેવી રીતે થવાનું અને ગમન સિવાય નીચે ઊંચે જવાપણું પણ કોને–એને વિચાર એકાન્તમાં બેસીને કરશે તે જરૂર વાસ્તવિક અર્થને ખ્યાલ આવવાને.
મનુષ્ય, તિર્યંચ, દેવ અને નારકી વિગેરે પર્યાનું અનુસરણ કરવાવાળે પણ તેજ આત્મા છે, અર્થાત્ ભવાન્તરગામી પણ આત્મા છે તે વિષે કંઈક વિશેષ વિવેચન કરવામાં આવે છે.
