________________
૩૩.
સંસારી જાણવા. તેના પણ બે ભેદ છે–ત્રસ અને સ્થાવર. જે જીવોને ત્રણ નામ કર્મને ઉદય હોય તે ત્રસ કહેવાય અને જેઓને સ્થાવર નામ કર્મનો ઉદય હોય તે સ્થાવર કહેવાય. ત્રસના ચાર ભેદ છે. બે ઇન્દ્રિયવાળા શંખ, કરમીઆ વિગેરે, ત્રણ ઇન્દ્રિયવાળા કીડી, મેકેડા, માકડ વિગેરે; ચાર ઈન્દ્રિયવાળા માખી, મચ્છ૨, ડાંસ, ભ્રમર વિગેરે; અને પાંચ ઇન્દ્રિયવાળા. પાંચ ઈન્દ્રિયવાળા બે પ્રકારના છે– મનન શક્તિવાળા અર્થાત મનસહિત અને તેવા મનથી રહિત. જે મનસહિત છે તેને સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય કહેવામાં આવે છે, અને જેઓ મનરહિત છે તેને અસંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય નામથી ઓળખાવવામાં આવે છે. મનવાળા જી ચાર પ્રકારના છેદેવતાઓ, મનુષ્ય, તિર્યો અને નારકી ઇન્દ્રિયોના પાંચ ભેદ છેગિન્દ્રિય, જીન્દ્રિય, ઘ્રાણેન્દ્રિય. નેગેન્દ્રિય અને શ્રવણેન્દ્રિય. એકેન્દ્રિય જીવોને કેવળ ત્વગિન્દ્રિયજ હોય છે. બે ઇન્દ્રિયવાળાને ત્વની સાથે જ પણ હોય છે. ત્રણ ઈન્દ્રિયવાળાને પૂર્વોક્ત બે ઉપરાંત ત્રીજી નાસિકા હેયછે. ચાર ઇન્દ્રિયવાળાને પૂર્વોક્ત ત્રણે ઇન્દ્રિયની સાથે ચોથી ચક્ષુ પણ હોય છે. પંચેન્દ્રિય જીને આ ચારની સાથે પાંચમી શ્રવણેન્દ્રિય મેળવતાં પાંચ ઇન્દ્રિય હોય છે.
એકેન્દ્રિયના પાંચ ભેદ છે–પૃથ્વીકાયિક, અપ્રકાયિક, તેજસ્કાયિક, વાયુકાયિક અને વનસ્પતિકાયિક. આ એકેન્દ્રિયને સ્થાવર નામ કર્મનો ઉદય હોવાથી તે સ્થાવર કહેવાય છે.
આ પાંચ એકેન્દ્રિયની અન્દર કેટલાક લેકે જીવ માનતા નથી. તેને સમજાવવાની ખાતર હવે પ્રયાસ કરવામાં
