________________
૨૬
બીજા અનાદિ પક્ષ વિષયમાં જે દેનું આરોપણ કરવામાં આવ્યું તે દેને જ્યાં સુધી ઉધાર કરવામાં આવે નહિ ત્યાં સુધી તેને સ્વીકાર થઈ શકે નહિ એ વાત એક બાળક પણ સમજી શકે તેમ છે; અતએ તેને ઉધાર કરે એ મુખ્ય કર્તવ્ય રૂપ હોવાથી પ્રથમ તે ઉપર લક્ષ આપી તે પક્ષને સ્થિર કરવામાં આવે છે.
બીજ અને અંકુરની માફક પરસ્પરકાર્ય કારણરૂપ હોવાથી શરીર અને કર્મને સંબંધ અનાદિ કાળને છે એમ સજનેને સ્વીકારવું જ પડશે. જેમ બીજ અગાડી થવાવાળા અંકુરનું કારણ છે અને થઈ ગયેલા અંકુરનું કાર્ય છે, અંકુર પણ એથી થવાવાળા બીજનું કારણ છે અને થઈ ગયેલ બીજનું કાર્ય છે તેમ શરીર પણ તેથી અગાડી થવાવાળા કર્મનું કારણ છે અને પૂર્વના કર્મથી બનેલું હોવાથી તેનું કાર્ય છે અને કર્મ પણ તેથી અગાડી થવાવાળા શરીરનું કારણ છે, અને જે દ્વારા તે કર્મ પેદા થયેલાં છે તે શરીરનું કાર્ય છે. માટે જેમ બીજથી અંકુર ઉત્પન્ન થાય છે અને અંકુરથી બીજ ઉત્પન્ન થાય છે એ વ્યવહાર અનાદિકાળને છે તેમજ શરીરથી કર્મ અને કર્મથી શરીર એ વ્યવહાર પણ અનાદિ કાળથી ચાલ્યા આવે છે એમ જરૂર સમજવું. અને જ્યારે શરીર કર્મને સંબંધ અનાદિકાળને છે ત્યારે તેને કર્તા પણ અવશ્ય હોવું જોઈએ, અને જે એ સંબંધ કર્તા છે તેનું નામજ જીવ સમજવું.
ઘડાની ઉત્પત્તિમાં કર્તા, કર્મ અને કરણ આ ત્રણ કારકની જરૂર પડે છે. કુંભાર કર્તા છે, ઘટ કાર્ય પતેજ કર્મ
