________________
૨૦
પાલના હોય ત્યાં મુક્તિ પણ અવશ્ય મળી શકે.
પ્ર. વધ્ય પુરૂષે તેવાજ પ્રકારનું કર્મ બાંધેલ હોવાથી જયારે તે પોતાના કર્મથી મરતો હોય ત્યારે મારવાવાળાને હિંસા કેવી રીતે લાગુ પડી શકે, માટે નિત્યાનિત્ય પક્ષમાં પણ હિંસાની ઉપપત્તિ થઈ શકવાની નહિ.
ઉ. કઈ પણ કાર્ય કેવળ ઉપાદાન કારણ માત્રથી થઈ શકતું નથી, પરંતુ તેમાં નિમિત્ત કારણની પણ અપેક્ષા જરૂર રહે છે. જેમ ઘટનું ઉપાદાન કારણ માટી વિદ્યમાન છે તે પણ
જ્યાં સુધી દંડ વિગેરે નિમિત્ત કારણો અને કુંભાર રૂપ કર્તા કારણ ન હોય ત્યાં સુધી ઘડે કદાપિ બનવાને નહિ તેમ પ્રકૃતમાં પણ તેના હાથથીજ તે ઠેકાણે મરવા રૂપ હિંસ્ય કર્મ સ્વરૂપ ઉપાદાન કારણ વિદ્યમાન છે તે પણ શસ્ત્ર વિગેરે નિમિત્ત તથા કર્તા કારણ વિગેરે સામગ્રીની પણ અપેક્ષા જરૂર રહે છે. જ્યારે તે સામગ્રી પણ અપેક્ષિત છે ત્યારે આપ જ કહો કે મારવાવાળાને હિંસા કેમ ન લાગે અને જ્યારે હિંસા લાગુ પડી શકે છે ત્યારે તેનાથી દૂર થવા રૂપ અહિંસા પણ જરૂર ઘટી શકવાની.
હિંસાથી બચવાના ત્રણ ઉપાય છે. એક તે સાચે ઉપદેશ, બીજે ચારિત્ર મેહનીય કર્મને ક્ષયે પશમ, ઉપશમ તથા ક્ષય, અને ત્રીજો શુભ અધ્યવસાય. આ ત્રણ ઉપાયેનું સેવન કરવાથી હિંસાથી બચી શકાય છે. અએવ સ્વર્ગ અને મોક્ષનું મુખ્ય કેઈ પણ સાધન હોય તે તે કેવળ અહિંસાજ છે, અને તે કલ્પવૃક્ષના રક્ષણ માટે વાડ તુલ્ય
