________________
૧૭
પણ શી જરૂર છે તેને વિચાર સ્વયમેવ કરશે; અને અહિંસા, સત્ય વિગેરે જ્યાં ઘટી શકતા નથી ત્યાં યોગના અંગભૂત ચમ-નિયમની આચરણ પણ મેહની ચેષ્ટા સિવાય બીજું શું કહી શકાય? નિત્ય આત્માની સાથે શરીરનો સંબન્ધ પણ પરિણામાન્તર થયા સિવાય કેવી રીતે થઈ શકે, અને જ્યારે આત્માની સાથે શરીરને સંબન્ધ થઇ શક્તો નથી ત્યારે સંપૂર્ણ સંસાર કાલ્પનિક છે, વાસ્તવિક નથી, એમ માનવામાં શી અડચણ છે તે જણાવશે.
ધર્મથી ઊર્ધ્વ ગતિ મળે છે, અધર્મથી અર્ધગતિ મળે છે અને જ્ઞાનથી મેક્ષ મળે છે આવા વાક્ય ઉપર વિશ્વાસ પણ સંસાર કાલ્પનિક ઠરતો હોવાથી કેવી રીતે આવી શકે? માટે, આત્મા સર્વથા નિત્ય છે એમ બીલકુલ માનવું નહિ.
આ દોષથી મુકત થવા માટે જે આત્માને સર્વથા અનિત્ય માનવામાં આવે તે ચારથી ભયભીત થયેલ પુરૂષ જેમ ચેરની પહલીને આશ્રય લે તેના જેવું ગણાય, કારણ કે તેમાં પણ દોષને અવકાશ બરાબર રહે છે. | સર્વથા ક્ષણિક આત્માની અન્દર પણ હિંસા વિગેરે ઘટી શકે તેમ નથી કારણ કે તેના વિનાશ કાલમાં ચિરસ્થાયી વિનાશ કરવાવાળો જયારે બીજે કઈ છેજ નહિ ત્યારે હિંસા કોને લાગુ પડી શકે, અને તે સિવાય અહિંસા પણ કેવી રીતે ઘટી શકે ? આ મારવાવાળે છે, આ મરવાવાળો છે, આ વધ્ય છે, આ ઘાતક છે, આ ઉપકારી છે. આ ઉપકારક છે, આ દેવાદાર છે, આ લેણદાર છે, અમુકને મેં જે હતું,
