Agam 30 Mool 03 Uttaradhyayana Sutra Uttarajjhayanani Terapanth

Author(s): Tulsi Acharya, Mahapragna Acharya
Publisher: Jain Vishva Bharati

Page 630

लेश्या-अध्ययन
५८९
अध्ययन ३४ : श्लोक ६० टि० २३
१५५. से केणठेणं भंते ! एवं वुच्चति—सुक्कलेस्सा विशिष्टः प्रतिबिम्ब्यवस्तुगत आकारः प्रतिभाग एव प्रतिभागमात्रा जाव णो परिणमति? गोयमा ! आगारभावमाताए वा जाव तया, अत्रापि मात्रा शब्दः प्रतिबिम्बातिरिक्तपरिणामन्तरव्युदासार्थः सुक्कलेस्सा णं सा, णो खलु सा पम्हलेस्सा, तत्थ गता ओसक्कति, स्यात् । कृष्णलेश्या नीललेश्यारूपतया, परमार्थतः पुनः कृष्णलेश्यैव से तेणटूठेणं गोयमा ! एवं बुच्चइ जाव णो परिणमति ।। नो खलु नीललेश्या सा स्वस्वरूपापरित्यागात्, न खल्वादर्शादयो पण्णवणा वृत्ति, पत्र ३७१, ३७२
जपाकुसुमादिसन्निधानतस्ततप्रतिबिम्बमात्रामादधाना नादर्शादय इति देवनै रयिका हि पूर्वगतचरमान्तर्मुहूर्तादारभ्य यावत् परिभावनीयमेतत्, केवलं सा कृष्णलेश्या तत्र-स्वस्वरूपे गतापरभवगतमाद्यमन्तर्मुहूर्तं तावदवस्थितलेश्याकाः ततोऽमीषां अवस्थिता सती उत्ष्वष्कते तदाकारभावमात्रधारणतस्तत्प्रतिबिम्बकृष्णादिलेश्याद्रव्याणां परस्परसम्पर्केऽपि न परिणम्यपरिणामकभावो मात्रधारणतो वोत्सर्पतीत्यर्थः, कृष्णलेश्यातो हि नीललेश्या विशुद्धा घटते ततः सम्यगधिगमाय प्रश्नयति
ततस्तदाकारभावं तत्प्रतिबिम्बमात्रं वा दधाना सती मनाक् विशुद्धा से नूणं भंते ! इत्यादि, सेशब्दोऽथशब्दार्थः, स च प्रश्ने, भवतीत्युत्सर्पतीति व्यपदिश्यते, अथ नूनं-निश्चितं भदन्त ! कृष्णलेश्या-कृष्णलेश्याद्रव्याणि उपसंहारवाक्यमाह से एएणतुण' मित्यादि, सुगमं । एवं नीललेश्या-नीललेश्याद्रव्याणि प्राप्य, प्राप्तिरिह प्रत्यासन्नत्वमात्रं नीललेश्यायाः कापोतलेश्यामधिकृत्य कापोतलेश्यायास्तेजोलेगृह्यते नतु परिणम्यपरिणामकभावेनान्योऽन्यसंश्लेषः, तद्रूपतया- श्यामधिकृत्य तेजोलेश्यायाः पद्मलेश्यामधिकृत्य पद्मलेश्यायाः तदेव-नीललेश्याद्रव्यगतं रूपं स्वभावो यस्य कृष्णलेश्यास्वरूपस्य शुक्ललेश्यामधिकृत्य सूत्राणि भावनीयानि तत्तद्रूपं तभ्दावस्तद्रूपता तया, एतदेवव्याचष्टेन तद्वर्णतया न सम्प्रति पद्मलेश्यामधिकृत्य शुक्ललेश्याविषयं सूत्रमाहतद्गन्धतया न तद्रसतया न तत्स्पर्शतया भूयो भूयः परिणमते। से नूणं भंते ! सुक्कलेसा पम्हलेसं पप्प' इत्यादि, एतच्च
भगवानाह—हन्तेत्यादि, हन्त गौतम! कृष्णलेश्येत्यादि, प्राग्वद् भावनीयं, नवरं शुक्ललेश्यापेक्षया पद्मलेश्या हीनपरिणामा तदेव ननु यदि न परिणमते तर्हि कथं सप्तमनरकपृथिव्यामपि ततः शुक्ललेश्या पद्मलेश्याया आकारभावं तत्प्रतिबिम्बमात्रं वा सम्यक्त्वलाभः स हि तेजोलेश्यादि परिणामे भवति सप्तमनर- भजन्ती मनागविशुद्ध भवति ततोऽवष्वष्कते इत व्यपदिश्यते, कपृथिव्यां च कृष्णलेश्येति, कथं चैतत् वाक्यं घटते? भावपरावत्तीए एवं तेजः कापोतनीलकृष्णलेश्याविषयाण्यपि सूत्राणि भावनीयानि, पुण सुरनेरइयाणंपि छल्लेसा इति (भावपरावृत्तेः पुनः सुरनैर- ततः पद्मलेश्यामधिकृत्य तेजः कापोतनीलकृष्णलेश्याविषयाणि यिकाणामपि षड् लेश्याः) लेश्यान्तरद्रव्यसम्पर्कतस्तद्रूपतया तेजोलेश्यामधिकृत्य कापोतनीलकृष्णविषयाणि कापोतलेश्यामधिकृत्य परिणामासंभवेन भावपरावृत्तेरेवायोगात्,
नीलकृष्णलेश्याविषये नीललेश्यामधिकृत्य कृष्णलेश्याविषयमिति, अत एव तद्विषये प्रश्ननिर्वचनसूत्रे आह
अमूनि च सूत्राणि साक्षात् पुस्तकेषु न दृश्यन्ते केवलमर्थतः से केणटेणं भंते ! इत्यादि, तत्र
प्रतिपत्तव्यानि, तथा मूलटीकाकारेण व्याख्यानात्, तदेवं यद्यपि प्रश्नसूत्रं सुगमं निर्वचनसूत्रं-आकार:—तच्छायामात्रं देवनैरयिकाणामवस्थितानि लेश्याद्रव्याणि तथापि तत्तदुपादीयमानआकारस्य भावः-सत्ता आकारभावः स एव मात्रा आकार- लेश्यान्तरद्रव्यसम्पर्कतः तान्यपि तदाकारभावमात्रां भजन्त इति भावमात्रा तयाऽऽकारभावमात्रया मात्राशब्द आकारभावाति- भावपरावृत्तियोगतः षडपि लेश्या घटन्त, ततः सप्तनरकपृथिव्यामपि रिक्तपरिणामान्तरप्रतिपत्तिव्युदासार्थः, 'से' इति सा कृष्णलेश्या सम्यक्त्वलाभ इति न कश्चिद्दोषः ।। नीललेश्यारूपतया स्यात् यदि वा प्रतिभागः-प्रतिबिम्बमादर्शादाविव