Book Title: Agam 18 JambudwipPragnapati Sutra Satik Gujarati Anuvad
Author(s): Dipratnasagar, Deepratnasagar
Publisher: Deepratnasagar
View full book text
________________
૨૩૩
૧૧૧
બલ-વીર્ય પરિણામવાળા, ઘણાં પ્રકારની મધવિધિ હોય, તે પ્રમાણે તે મતગાદિ દ્રુમાણ અનેક બહુ વિવિધ વિસસા પરિણત, મધવિધિ યુક્ત ફળ વડે પૂર્ણ બીસદંતિ, કસ-વિકસ રહિત વૃક્ષામૂળ ચાવત છcપતિયજ્ઞ, શ્રી વડે અતિ શોભિતઅતિશોભિત રહેલ છે.
સૂગ વ્યાખ્યા - આ સંકેત વાક્ય છે. બીજે સ્થાને પણ વ્યાખ્યા કરાયેલ કલ્પદ્રુમસૂમોથી જાણવું. ચંદ્રપ્રભા - ચંદ્રના જેવી પ્રભા જેની છે તે. મણિશિલા, શ્રેષ્ઠ એવી તે સીધુ-વરસીધુ, શ્રેષ્ઠ એવી તે વારુણી-વરવારુણી, સુજાતસુપરિપાકગત પુષ્પો, ફળો, ગંધ દ્રવ્યોનો જે સ, તેના વડે સાર તથા ઘણાં દ્રવ્યોના ઉપવૃંહણકોનો સંયોગ. તેનું પ્રભુત્વ જેમાં છે તે. તથા સ્વસ્વને ઉચિત સંધિત અંગભૂત દ્રવ્યોનું સંધાન યોજવું. તેમાંથી ઉત્પન્ન થાય તે કાલ સંધિજા. આવા પ્રકારે તે આસવ છે.
અહીં શું કહે છે ? પત્રાદિ વાસક દ્રવ્ય ભેદથી અનેક પ્રકારનો સંવ તે પત્રાસવ. * ** મધ વિશેષ રિષ્ઠરન વર્ણની આભા, જે શાસ્માંતરમાં “જંબૂકલકલિકા” નામે પ્રસિદ્ધ છે. દુગ્ધજાતિ - આસ્વાદથી દુધ જેવી. પ્રસન્ન - સુરા વિશેષ, તલકસુરાવિશેષ, શતાયુ - જે સો વખત શોધિત છતાં સ્વ-રૂપને છોડતી નથી. “સાર” શબ્દ બધાં સાથે જોડતાં ખજૂરસારથી બનેલ આસવ વિશેષ તે ખજૂસાર, મૃદ્ધિકાદ્રાક્ષ, તેના સારથી નિપજ્ઞ આસવ તે મૃઢીકાસાર, કપિલાયન - મધ વિશેષ, સુપર્વપરિપાક પામેલ, જે ક્ષોદરસ-શેરડીનો રસ તેમાંથી નિષ્પન્ન ઉત્તમ સુસ. આ બધાં મધ વિશેષ છે.
ઉક્ત મધ લોકપ્રસિદ્ધ છે, આ પણ બીજા શાઓથી કે લોકથી યથા સ્વરૂપ જાણવું. આ મધ વિશેષ કેવું છે ? વર્ણના પ્રસ્તાવથી અતિશાયી, એ પ્રમાણે ગંધ-રસસ્પર્શથી સહિત, બળહેતુક વીર્ય પરિણામ જેમાં છે, તે તથા ઘણાં પ્રકારના જાતિભેદયુક્ત એ ભિન્ન ક્રમથી યોજવું.
તેવા સ્વરૂપથી, પરંતુ અન્ય પ્રકારની નહીં તેવી મધ વિધિ વડે યુક્ત તે મતાંગ હૃમગણ છે. અન્યથા દષ્ટાંત યોજના સભ્ય ન થાય. કેવી વિશિષ્ટ મધવિધિ? તે કહે છે – નવક્ર - વ્યક્તિ ભેદથી, વઘુ • પ્રભૂત, વિયસા-સ્વભાવથી, તેવા પ્રકારની ક્ષેત્ર વિશેષ સામગ્રીથી જનિત-પરિણત, પણ ઈશ્વરાદિ વડે નિપાદિત નહીં, તે મધવિધિ વડે યુક્ત, તાલાદિ વૃક્ષની માફક સંકુરાદિમાં નહીં, પણ ફલાદિમાં, તેથી કહે છે - ફળોમાં પૂર્ણ મધવિધિ વડે. સામર્થ્યથી તે જ અનંતરોક્ત મધવિધિ વડે શ્રવે છે.
ક્યાંક વિસકૃત પાઠ છે. તેમાં “વિકસે છે” એમ વ્યાખ્યા કરવી. અર્થાત્ તે ફળો પરિપાકગત મધ વિધિ વડે પૂર્ણ ફૂટ થઈ-થઈને તે મધવિધિને છોડે છે. -x
હવે બીજા કલ્પવૃક્ષના જાતિ સ્વરૂપને કહે છે - તે આરામાં ત્યાં-ત્યાં, ત્યારે ત્યારે ઘણાં “મૃગાંગ’ નામે વૃક્ષ ગણ કહેલા છે. જેમ કે વાસ્ક, ઘટક, લશક, કરક, કર્કરી, પાયંચણિ, ઉદંકવદ્ધની, સુપતિષ્ઠક, વિષ્ટપારી, ચસક શ્રૃંગાર ઈત્યાદિ - X
૧૧૨
જંબૂદ્વીપપજ્ઞપ્તિ ઉપાંગસૂત્ર-સટીક અનુવાદ/૧ • વિચિત્ર વ્રત - x- સવર્ણ, મણિ, રન આદિથી ચિકિત ભાજન વિધિ-ઘણાં પ્રકારે હોય. તે પ્રમાણે તે ભૃગાગ વૃક્ષો અનેક બહુવિધ વિસસા પરિણત ભાજન વિધિથી ઉપયુક્ત ફળો વડે પૂર્ણવત્ રહેલાં છે.
સૂગ વ્યાખ્યા - છત - ભરવું, પૂરતું છે. અંગ-કારણ. ભરણ ક્રિયા, ભરવાના ભાજન વિના થતી નથી. તેના સંપાદકપણાથી વૃક્ષો પણ મૃતાંગ છે. જેમ કે વારકમરદેવ પ્રસિદ્ધ માંગલ્યઘટ, ઘટક-નાનો ઘડો, કળશ-મોટો ઘડો, કક-પ્રસિદ્ધ છે, કર્કરી-તે જ વિશેષથી, પાદકાંચનિકા - પગ ધોવા માટેની સોનાની પાત્રી, ઉદંક-જેના વડે પાણી છોડાય છે, વાદ્ધની-ગલંતિકા, જો કે નામકોશમાં કરક, કર્કરી, વાદ્ધનીમાં કંઈ જ ભેદ નથી, તો પણ અહીં સંસ્થાનાદિ કૃત ભેદ લોકથી જાણવો. સુપતિઠકપુષ્પ પત્ર વિશેષ, પારી-તેલાદિનું વાસણ, ચષક-સુરાપાનનું પાત્ર, ભંગાર-કનકાલુપ, સક-મદિરાપાત્ર, દકવાક-પાણીનો ઘડો, વિચિત્ર-વિવિધ વિચિત્રયુક્ત, વૃતક-ભોજન ક્ષણે ઉપયોગી ઘી આદિના પાત્ર. તે જ મણિપ્રધાન વૃતક તે મણિવૃત્તક, શુક્તિચંદનાદિના આધારભૂત, બાકીના વિન્ટર કરોડી, તલ્લક, ચપવિતાદિ લોકથી કે સંપ્રદાયથી જાણવા, સુવર્ણ અને મણિ રત્નોના ચિત્રો વડે ચિત્રિત ભાજનના પ્રકારો ઘણાં પ્રકારે છે અર્થાત્ એક એકમાં અનંતર અનેકભેદ છે.
મૃતાંગ પણ વૃક્ષગણ છે. ભાજનપ્રકારથી યુક્ત, ફળો વડે પૂર્ણ હોય તેમ વિકસે છે. તેનો આ અર્થ છે - તેના ભાજન પ્રકારો ફળોની જેમ શોભે છે. અથવા ‘ઢ' શબ્દની ભિન્ન ક્રમથી યોજના કરવી, તેથી ફળો વડે પૂર્ણ ભાજન વિધિથી યુક્ત છે.
હવે ત્રીજા કલ્પવૃક્ષનું સ્વરૂપ - તે આરામાં તે-તે દેશમાં ઘણાં બુટિતાંગ નામે વૃક્ષ સમૂહો કહેલા છે. જેમ તે આલિંગ-મૃદંગ-પ્રણવ-પટક-દર્દક-ડિડિમ-કરડીભંભા-હોરંભ-કણિય-ખરમુખી-મુકુંદ-શંખિસ-પિરલી-વંસ-વેણુઘોષ-વિપરી-મહતિકચ્છભી-તલતાલ-કાંસ્યતાલથી સુસંપયુક્ત આતોધવિધિ, નિપુણ ગંધર્વ શા કુશલ વડે પંદિત પ્રિસ્થાન કરણ શુદ્ધ હોય, તે પ્રમાણે તે વૃક્ષગણ પણ અનેક બહુવિધ વિરસા પરિણત તત-વિતત-ધન-ઝુસિર આતોધવિધિથી ઉપયુકત ફળથી પૂર્ણવતું રહે છે. • x -
સૂગ વ્યાખ્યા - જેમ તે આલિંગ નામક જે વાદક વડે મુજ આલિંગ વગાડાય છે. અર્થાત્ હૃદયે ધારણ કરીને વગાડાય છે. મૃદંગ-નાનું મર્દલ. પ્રણવભાંડ, પટહ-લઘુપટહ, દર્દરિક-જેના ચાર ચરણ વડે સ્થિત ગાયના ચર્મ વડે અવનદ્ધ વાધ વિશેષ. ડિડમ-પહેલા પ્રસ્તાવનું સૂચક પ્રણવ વિશેષ, ભંભા-ઢક્કા-X • હોરંભમોટી ઢક્કા, વણિતા-કોઈક વીણા, ખરમુખી - કાહલ, મુકુંદ-મુરજ વિશેષ, શંખિકાનાના શંખરૂ૫, તેનો સ્વર કંઈક તીક્ષ્ણ હોય છે, પણ શંખ જેવો અતિ ગંભીર નહીં, પિરલી અને વર્ચક-તૃણરૂપ વાધ વિશેષ છે. પરિવાદની-સાત તારી વીણા, વેણુ-વંશ વિશેષ, સુઘોષા-વીણા વિશેષ, વિપંચી-તંત્રી, વીણા-મોટી શતતંગિકા, કચ્છપી-ભારતી વીણા, રિગિસિગિકા - ઘર્ણમાણ વાજિંત્ર વિશેષ.
