Agam 18 JambudwipPragnapati Sutra Satik Gujarati Anuvad

Author(s): Dipratnasagar, Deepratnasagar
Publisher: Deepratnasagar

Page 289

૧૧૫
એ પ્રમાણે આ ઉપાય વડે યાવતું સંક્રમણ કરતો-કરતો ત્રણ-ત્રણ યોજના અને ૬૬૫૫ ને ૧૩,૩૫ વડે છેદીને પ્રાપ્ત સંખ્યા જેટલાં યોજન ફ્રોત્રમાં એક એક મંડલમાં મહત્ત્વગતિને ઘટાડતાં-ઘટાડતાં સર્વ અત્યંતર મંડલમાં ઉપસંક્રમિત થઈ ચાર ચરે છે.
• વિવેચન-૨૭૫ :
ભગવના ચંદ્ર સવ[ગંતર મંડલમાં ઉપલંક્રમિત થઈને ચાર ચરે છે, ત્યારે એકૈક મુહૂર્તથી કેટલાં ક્ષેત્રમાં જાય છે ?
ગૌતમ ! ૫૦p3 યોજન [ઈત્યાદિ સૂત્રાર્થ મુજબ જાણવું..
હવે પછ93 યોજનાદિ ગતિ પરિમાણ લાવવા માટે પહેલાં સવવ્યંતર મંડલ પરિધિ, યોજન-૩,૧૫,૦૮૯ રૂપ છે, તેને ૨૨૧ વડે ગુણતા આવશે - ૬,૯૬,૩૪,૬૬૯,
ઉક્ત રાશિને ૧૩,૩૨૫ વડે ભાગ દેતાં પ્રાપ્ત થશે - Yo93 અને શો રહેશે - ૩૩૪૪. છેદ શશિ રહેશે ૧૩,૩૫.
[શંકા] જો મંડલ પરિધિ તેર હજાર આદિ ભાજક રાશિ વડે ભાજ્ય છે, તો શા માટે ૨૨૧ વડે મંડલ પરિધિને ગુણીએ છીએ ? | (સમાધાન ચંદ્રનો મંડલ પૂરણકાળ ૭૨ - ૨/રર૧ મુહૂર્ત છે. આની ભાવના આ છે - ચંદ્રનો મુહૂર્ત ભાગ ગતિ અવસરે ધારણ કરાશે. મુહૂર્તને સવર્ણનાર્થે ૨૨૧ વડે ગુણીને ૨૩-અંશ ઉમેરતાં થશે ૧૩,૭૨૫. તેથી સમભાગ લાવવાને માટે મંડલના ૨૨૧ વડે ગુણવાનું સંગત જ છે. અહીં આવો ભાવ છે -
જેમ સૂર્ય ૬૦ મહd વડે મંડલને શીધ ગતિત્વ અને લઘુ વિમાનગામીત્વથી સમાપ્ત કરે છે તથા ચંદ્ર ૬૨ - ૨૩રર૧ ભાગ વડે મંડલને મંદગતિવથી અને ગુરવિમાનગામિત્વથી પૂરિત કરે છે, તે મંડલપૂર્તિ કાળથી મંડલ પરિધિ વડે ભકત થઈને મુહૂર્ત ગતિને સર્વસંમત થઈને આપે છે.
કહે છે – ૨૨૧ ભાગ કરણમાં શું બીજ છે?
સમાધાન - મંડલકાલ લાવવા માટે આ જ છેદાશિને સમ કરવાથી, મંડલકાલ નિરૂપણાર્થે આ માશિ છે - જો ૧૩૬૮ વડે સકલ યુગવર્તિ વડે, અર્ધ્વમંડલથી ૧૮૩૦ અહોરાત્ર પ્રાપ્ત થાય છે. તો બે અર્ધ મંડલો વડે અર્થાતુ એક મંડલથી કેટલાં અહોરમ આવે ?
ત્રણ શશિ સ્થાપના • ૧૭૬૮/૧૮૩૦/૨. અહીં સત્ય શશિ વડે દ્વિક લક્ષણથી મધ્ય રાશિ ૧૮૩૦ રૂ૫ ગુણવાથી આવે ૩૬૬૦. તેમાં આધ શશિ ૧૭૬૮ વડે ભાગ દેવાતા પ્રાપ્ત બે અહોરાત્ર છે, અને શેષ રહે છે - ૧૨૪. એક અહોરાકના 3o-મુહૂર્તો હોય છે, તેથી તેને 30 વડે ગુણવાથી આવશે - 390. તેને ૧૭૬૮ વડે ભાંગતા બે મુહર્ત આવશે અને શેષ વધશે - ૧૮૪.
હવે છેધ છેદક સશિ - ૧૮/૧૩૬૮ ને આઠ વડે ભાંગતા આવશે - છેધ સશિ-૨૩ અને છેદકાશિ, આવશે-૨૨૧. તેથી રર૧
હવે તેની દૃષ્ટિપથ પ્રાપ્તતા કહે છે –
૧૧૬
જંબૂઢીપ્રાપ્તિઉપાંગસૂત્ર - સટીક અનુવાદ/૩ ત્યારે અહીં રહેલ મનુષ્યોને ૪૭,૨૬૩ યોજન અને ૨૧૦ ભાગ યોજનથી ચંદ્ર દષ્ટિપથમાં જલ્દી આવે છે.
આની ઉપપત્તિ સૂર્યાધિકારમાં દેખાડેલ હોવા છતાં કંઈક વિશેષ કહેવા માટે જણાવે છે . જેમ સૂર્યના સવથિંતર મંડલમાં જંબૂદ્વીપ ચક્રવાલની પરિધિના દશ ભાગ કરીને દશ વિભાગ સુધી તાપક્ષેત્ર છે, તેમ અહીં પણ પ્રકાશોત્ર એટલું જ પૂર્વથી અને પશ્ચિમચી તેના અડધે ચા પથ પ્રાપ્તના પરિમાણ આવે છે. જે ૬૦ ભાગીકૃત યોજનના ૧-ભાગાધિકવ છે, તે સંપદાયગમ્ય છે. અન્યથા ચંદ્રાધિકારમાં સાધિક ૬૨-મુહૂર્ત પ્રમાણ મંડલ પૂર્તિ કાળની છેદ સશિપણાથી કહેવા વડે સૂર્યાધિકારમાં વાચ્ય ૬૦ મુહૂર્ત પ્રમાણ મંડલ પૂર્તિકાળ રૂપ છેદ શશિનું અનુપમધમાન થાય.
હવે બીજા મંડલમાં મુહૂર્ત ગતિ કહે છે –
ભગવનું છે જ્યારે ચંદ્ર અત્યંતર અનંતર બીજા મંડલમાં ઉપસક્રમણ કરીને ચાર ચરે છે. ચાવતુ પદથી - “ત્યારે એકૈક મુહૂર્તથી” એમ લેવું. કેટલાં ક્ષેત્રમાં જાય છે ?
ગૌતમ ! ૫o99 યોજન [ઈત્યાદિ સૂકાર્યવ જાણવું.]. આ સૂત્ર પૂર્વે ભાવિતાર્થ છે, અહીં ફરી કહેતા નથી.
આની ઉપપત્તિ - બીજા ચંદ્રમંડલની પરિધિનું પરિમાણ છે - ૩,૧૫,૩૧૯, તેને રર૧-વડે ગણતાં આવશે - ૬,૯૬,૮૫,૪ર૯. આને ૧૩,૭૫ ભાગથી પ્રાપ્ત થાય - ૫o99 અને બાકી રહેશે - 3૬૩૪ ભાગ તેથી પ૦૩૭ - 38*/૧૩૨૫ થાય.
હવે ત્રીજું મંડલ કહે છે – ભગવન! જ્યારે ચંદ્ર અત્યંતર બીજા મંડલમાં ઉપસંક્રમિત થઈને ચાર ચરે છે, ત્યારે એકૈક મુહૂર્તથી કેટલાં ક્ષેત્રમાં જાય છે ?
ગૌતમ ! ૫૦૮૦ યોજન [ઈત્યાદિ સૂસાર્થવત્ જાણવું.. આની ઉપત્તિ આ પ્રમાણે –
અહીં મંડલમાં પરિધિ - 3,૧૫,૫૪૯ છે. તેને ૨૨૧ વડે ગુણત - ૬,૯૭,૩૬,૩૨૯ સંખ્યા આવશે. તેને ૧૩,૭૨૫ વડે ભાગ દેવાતા પ્રાપ્ત સંખ્યા આવશે - ૫૦૮૦ અને શેષ રહેશે - ૧૩,૩૨૯. તેથી ઉક્ત સંખ્યા પ્રાપ્ત થશે - ૫૦૮૦ - ૧૩૩૨૯૩૫
હવે ચતુર્થ આદિ મંડલમાં અતિદેશ કહે છે - ૪ -
નીકળતો એવો ચંદ્ર તે વિવક્ષિત મંડલ પછીના, યાવતું શદ વડે મંડલથી તેની પછીના મંડલમાં સંક્રમણ કરતો-કરતો ત્રણ-ત્રણ યોજના અને ૬૬૫૫ ભાગ એકૈક મંડલમાં મુહૂર્તગતિને વધારતો-વધારતો સર્વ બાહ્ય મંડલમાં ઉપસંક્રમણ કરીને ચાર ચરે છે.
આ કઈ રીતે જાણવું ? એમ પૂછતાં કહે છે કે –
પ્રતિચંદ્રમંડલ પરિધિ વૃદ્ધિ-૨૩૦. આને ૧૩ હજાર આદિ શશિ વડે ભાગ કરાતા પ્રાપ્ત સંખ્યા 3-યોજન અને શેષ રહે-૯૬૫૫. તેથી આવશે, 3 - ૬૬૫૫ ૧૩૨૫
હવે પશ્ચાતુપૂર્વીથી પૂછે છે - નયા આદિ.