Book Title: Agam 18 JambudwipPragnapati Sutra Satik Gujarati Anuvad
Author(s): Dipratnasagar, Deepratnasagar
Publisher: Deepratnasagar
View full book text
________________
/૨૩૬
૧૫
૧૨૬
- ગૌતમાં જ્યારે-જયારે પોત-પોતાના પ્રતિનિયત મંડલને ઉપસંક્રમિત થઈને ચાર ચરે છે, તે-તે પોતાના મંડલ સંબંધી પરિધિથી ૧૮૩૫ યોજન જાય છે. તે મંડલને ૧,૦૯,૮eo વડે છેદીને.
અહીં પણ પ્રથમથી મંડલકાળ નિરૂપણય છે. પછી તેના-તેના અનુસાર મહતગતિ પરિમાણ ભાવના છે. તેમાં મંડલ કાળ પ્રમાણ વિચારણામાં આ ઐશિક - જો ૧૮૩૫ વડે સકલયુગવર્તી અર્ધમંડલ વડે બીજા અઠ્ઠાવીશ નક્ષત્રની અપેક્ષાથી અથતિ પૂર્ણ મંડલ વડે ૧૮૩૦ અહોરાત્ર પ્રાપ્ત થાય છે, તો બે અર્ધમંડલો વડે અર્થાત્ એક પરિપૂર્ણ મંડલ વડે શું પ્રાપ્ત થાય છે ?
ત્રણ મશિની સ્થાપના- ૧૮૩૫/૧૮૩૦/૨. અહીં અંત્યાશિ-ર-વડે, મધ્યરાશિને ગુણતા - ૧૮૩૦ x ૨ = 3૬૬૦ થાય. તેને આધ શશિ ૧૮૩૫ વડે ભાગ દેતા ૧૩૬૬૦ - ૧૮૩૫થી ૧-અહોરાત્ર આવશે અને શેષ રહેશે-૧૮૨૫. તેથી મુહૂર્ત લાવવાને માટે આ સંખ્યાને 30 વડે ગુણતા આવશે - ૫૪,૫૦, તેને ૧૮૩૫ ભાગથી માંગતા પ્રાપ્ત થશે-૨૯. શેષ છેધ-છેદાશિ રહેશે – ૧૫૩૫ - ૧૮૩૫.
ઉક્ત રાશિને પ-વડે અપવર્તના કરતાં ઉપરની શશિ રહેશે - ૩૦૭ અને છેદકરાશિ રહેશે - 3૬૩. અર્થાત - 30/તેથી આવેલ-૧-અહોરાત્ર અને એક અહોરામના ર૯-મુહૂર્તી અને એક મુહૂર્તના ૩૦૩૬૭ ભાગ થશે. તેથી ૧૨૯ -
3oja૬૩
જંબૂદ્વીપપજ્ઞપ્તિ ઉપાંગસૂત્ર-સટીક અનુવાદ/૩ તેના કરતાં ચંદ્રો મંદગતિક છે. કેમકે એકૈક મુહૂર્તમાં ૭૬૮ ભાગ પ્રમાણ આક્રમણથી કહેલ છે.
ગ્રહો તો વકાનુવકાદિ ગતિ ભાવથી અનિયત ગતિક છે, તેથી તેમની મંડલાદિ વિચારણા નથી કે ગતિ પ્રરૂપણા પણ નથી.
તારાઓ પણ અવસ્થિત મંડલકપણે હોવાથી ચંદ્રાદિ સાથે યોગ અભાવ અને ચિંતનથી કંડલાદિ પ્રરૂપણા કરી નથી.
હવે સૂર્યના ઉગવાને અને અસ્તને આશ્રીને ઘણાં મિથ્યાઅભિનિવિષ્ય બુદ્ધિક વિપતિપન્ન છે, તેથી વિપતિપતિને દૂર કરવાને માટે પ્રશ્ન કરતાં કહે છે -
• સૂત્ર-૨૩૭ :
ભગવન્! ભૂદ્વીપ હીપમાં સૂર્યો (૧) ઉત્તરપૂર્વમાં ઉદિત થઈને પશ્ચિમદક્ષિણમાં રત થાય છે ?
() પશ્ચિમદક્ષિણમાં ઉદિત થઈને દક્ષિણ પશ્ચિમમાં તે બંને સૂર્યો અd પામે છે ?
(3) દક્ષિણ પશ્ચિમમાં ઉદિત થઈને તે બંને સૂર્યો પશ્ચિમ-ઉત્તરમાં જઈને અસ્ત પામે છે ?
(૪) પશ્ચિમ-ઉત્તરમાં ઉદિત થઈને, તે બંને સૂર્યો ઉત્તર પૂર્વમાં જઈને અસ્ત પામે છે ?
હા, ગૌતમ! જેમ ભગવતીજી સૂત્રના પાંચમાં શતકના પહેલા ઉદેશમાં ચાવતુ ત્યાં ઉત્સર્પિણી નથી, અવસ્થિત કાળમાં કહેલ છે. હે આયુષ્યમાનું શ્રમણા જંબૂદ્વીપ પ્રજ્ઞપ્તિ ઉપાંગ અંતર્ગત પ્રસ્તુત સૂર્ય-પ્રજ્ઞાતિ સૂિર્ય સંબંધી વર્ણનો વસ્તુ અહીં સંક્ષેપથી સમાપ્ત થાય છે.
ભગવન! જંબૂદ્વીપ હીપમાં ચંદ્રમાં ઉત્તરપૂર્વમાં ઉદિત થઈ, પૂર્વ-દક્ષિણમાં અસ્ત પામે છે 1 ઈત્યાદિ વકતવ્યતા સૂર્યની વકતવ્યતા મુજબ, જેમ [ભગવતીજી સૂત્રના દશમાં ઉદ્દેશમાં “ચાવતું અવસ્થિત છે, તે કાળમાં કહેલ છે” – સુધી neg.
' હે આયુષ્યમાન શ્રમણ ! આ જંબૂદ્વીપ પ્રજ્ઞપ્તિમાં (ચંદ્ર વર્ણનો સંક્ષેપથી સમાપ્ત થાય છે..
• વિવેચન-૨૭૭ :
ભગવના જંબૂદ્વીપ દ્વીપમાં બે સૂર્યો - બંને જંબૂદ્વીપમાં જ છે, તેવો ભાવ છે. [અહીં ચાર પ્રશ્નો મૂકેલ છે.]
ઉત્તર-પૂર્વ, ઉત્તરના નીકટત્વથી પ્રાચીન-પૂર્વ. પૂર્વના પ્રત્યાસજ્ઞત્વથી ઉદીચીનપ્રાચીન અર્થાત્ ઉત્તર-પૂર્વ. દિઅંતરના ક્ષેત્ર દિફ અપેક્ષાથી ઉત્તરપૂર્વમાં અર્થાત્ ઈશાન ખૂણામાં.
ઉદ્ગત્ય - પૂર્વવિદેહ અપેક્ષાથી ઉદયને પ્રાપ્ત, પછી પૂર્વ-દક્ષિણ દિઅંતમાં પૂર્વ-દક્ષિણ અથવું અનિખૂણામાં મારી છત: ક્રમથી અસ્તને પામે છે, અર્થ થશે.
ધે આના અનુસાર મુહમતિ પરિમાણ વિચારીએ, તેમાં અહોરમમાં 30મુહૂર્તો, તેમાં ઉપરના ૨૯ મુહૂર્તો ઉમેરીએ, તેથી થશે પલ્મમુહર્તા, પછી તેને સવર્ણનાર્થે ૩૬૦ વડે ગુણવામાં આવે, ગુણીને ઉપરિતન 309 ઉમેરીએ, તેનાથી ૨૧,૯૬૦ આવશે.
પછી ઐરાશિક- જો મુહૂર્તગત ૩૬૭ ભાગોને ૨૧,૯૬૦ ભાગો વડે ૧,૦૯,૮૦૦ મંડલ ભાગો પ્રાપ્ત થાય, તો ૧-મુહર્તથી કેટલાં પ્રાપ્ત થાય ? અહીં ત્રિસશિ સ્થાપના - ૧,૯૬૦/૧,૦૯,૮૦૦/૧.
અહીં આધરાશિ મુહર્તગત ૩૬૦ ભાગરૂપ છે, તેથી અંત્ય સશિ વડે ૩૬૭ થશે. કેમકે ૩૬૩x ૧ = ૩૬૩. તેને મધ્યરાશિરૂપ ૧,૦૯,૮૦૦ વડે ગુણતાં ૧,૦૯,૮૦૦ X 3૬૩ = ૪,૦૨,૯૬,૬oo આવશે. તેને આધ શશિ-૨૧,૯૬૦ વડે ભાંગતા પ્રાપ્ત સંખ્યા થશે - ૧૮૩૫.
આટલા ભાગથી નક્ષત્ર પ્રતિમુહૂર્તમાં જાય છે.
આ ભાગાત્મક ગતિ વિચારણા ચંદ્રાદિ ગણના યથોત્તર ગતિ શીuત્વમાં સપ્રયોજન છે. તે આ રીતે -
બધાં કરતાં નબો શીઘગતિ છે. મંડલના ઉકત ભાગીકૃ૬ ૧૮૩૫ ભાગોના એક મુહૂર્તમાં આક્રમણથી કહ્યું.
તેનાથી મંદગતિક સૂર્યો છે. એકૈક મુહૂર્તમાં ૧૮૩૦ ભાગ પ્રમાણ આક્રમણથી કહેલ છે.
