Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ 000000000880890819090 // atha zrIadhyAtmavicArajIta saMgrahaH // // zrI jinAya namaH / / -lekhk:|| saMvega pakSI jItamuni // -: prakAzaka :pannIvAIke upAzrayakI bAIyAMkI tarphase bheTa. bIkAnera-(rAjapUtAnA) 00000000 SDEO vikrama saMvatsara 1991 rathI jaina bhAskarodaya prinTiga presamA chApyu---jAmanagara.. 0@@@@@@@@@@@@@@@@200 in Education Fer Personel Private Use Only
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ in Education For Personal & Private Use Only www.n yong
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ jItasaMgraha adhyAtma // atha zrIadhyAtmavicArajItasaMgraha prArabhyate // vicAra J zloka-praNamya paramAtmAnaM / sadguro pAdapaMkajam // nekagranthAn vilokyante / kriyate'dhyAtmasaMgrahaH // 1 // zabdArthaH-(paramAtmAnaM ) paramAtmAko (praNamya ) namaskAra karake tathA (sadaguroH) zrIsadguru mahArAjake (pAdapaGkajam ) caraNakamalakoM namaskAra karake aura (nekagranthAn ) aneka granthoMkA (vilokyante) avalokana karake (adhyAtmasaMgrahaH) adhyAtma AtmavicAra nAma granthako (kriyate) maiM karatAhU~. // 1 // zloka-adhyAtmazAstrasaMbhUta / saMtoSaHsukhazAlinaH // gaNayanti na rAjAnaM / na zrIdaM nApi vAsavam // 2 // zabdArthaH-(adhyAtmazAstrasaMbhUta) jisapuruSako adhyAtmazAstro arthAt AtmajJAna dhyAnase (saMtoSasukha zAlinaH) manohara saMtoSarUpa sukha pragaTa huvA hai jisako vaha puruSa (gaNayaMti na rAjAnaM) baDe baDe rAjAmahArAjAoMko tathA dhanakoM arthAt aSTasiddhi navanidhi caudaharatna kAmakuMbha aura citrAvela AdikoM taiseMhI (zrIdaM na vAsavam ) indracandra AdikoMbhI (na gaNayanti ) nahI giNate haiM taba anyakIto kathA hI kyA hai. // 2 // dohA-saMtoSI sadA sukhI sadA sudhArasa lIna / indrAdikajisa Agale dIse dukhIyA dIna // 1 // udAsInatAmagana hui adhyAtmarasakUpa / dekhenahi kachu orako taba dekhe nijarUpa / 2 / punaH adhyAtmajJAnakaisA haiM in Education For Personal & Private Use Only
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ Dal zloka-dambhaparvatadambholiH / sauhArdAmbuddhicandramAH // adhyAtmazAstramuttAla / mohajAlavanAnalaH // 3 // adhyAtma-al jItasaMgraha vicAra zabdArthaH-(daMbhaparvatadaMbholiH) kapaTarUpI parvatako chedanekeliye adhyAtmazAstra eka vajrake samAnahI haiM aura Dell ( sauhArdAmbujacaMdramAH) maitrIbhAvarUpI samudrakI vRddhike liye candrake samAna aisA (adhyAtmazAstramuttAla) adhyAtma-3E zAstra vRddhiko prApta huA (mohajAlavanAnalaH) mohajAlarUpI vanako jAlanekeliye mAnu eka dAvAnalake samAnahI hai 3 zloka-vedAnyazAstravitklezaM / rasamadhyAtmazAstravit // bhAgyabhRdbhogamApnoti / vahate candanaM kharaH // 4 // zabdArthaH-vedazAstrake jAnanevAle tathA ( vedAnyazAstravitkleza) anya saba zAstrake jAnanevAle adhyAtmazAstravinA kevala klezake bhoktA hai lekina (rasamadhyAtmazAstravit rasake bhoktA to eka adhyAtmazAstrake jAnahI haiM parantu (bhAgyabhRdabhogamApnoti) vaha rasato jo bhAgyavAn puruSa hotA hai unakoMhI milatA haiM anyato (vahate candanaM kharaH) kevala gadhekI tulya zrutajJAnarUpI caMdanake bojeko uThAnevAle bhArakA bhAgI hai rasake bhokte nahI hai gAthA-rasabhAjanameM rahata dravya nita nahitasarasapahicAna / timazrutapAThIpaMDitakuM pravacana kahata ajJAna // 1 // sAra lahyA vina bhAra kahyo zruta khara dRSTAnta pramANa iticidAnandavacanAt / / shlok-dhninaaNputrdaaraadi| yathAsaMsAravRddhaye // tathApANDityahaptAnAM / zAstramadhyAtmavarjitam // 5 // zabdArthaH-(dhaninAMputradArAdi) jaiseM dhanavAna puruSakoM putra strI Adi (yathA saMsAravRddhaye) saMsArakI vRddhikeliye wr mwt blfd l`mlyt lnskh@ lklstly mlqt khnnd Join Education in t o For Personal & Private Use Only www.ebay.org
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ Com adhyAtmavicAra kAraNabhUta hote haiM (pANDityahaptAnAM) meM AtmajJAnavarjita bahirAtmaabhimAnI paMDitakoM arthAta (zAstramadhyAtmavarji- jItasaMgraha tam ) adhyAtmazAstraseM vajitahonepara sarvazAstrakA aura paMDitAIkA abhimAna kevala saMsAravRddhike liye hI haiM // 5 // zloka-adhyetadyaMtadadhyAtma zAstraM bhAvyaM punaH punaH // anuSTheyastadarthazca / deyoyogyasyakasyacit // 6 // ___zabdArthaH-isaliye he bhavya (adhyetavyaMtadhyAtmazAstrabhAvyam ) adhyAtmazAstrakA hI paThanapAThana karanA or cAhiye aura unakAhI (punaH punaH) vAraMvAra vicAra karanA cAhiye aura unakAhI manana karake azuddhapraNatise haTakara zuddha Atma praNatimeM rahanA cAhiye aura (anuSTheyastadarthazca ) adhyAtmagraMthoMke arthakA vicAra punaH punaH karanA cAhiye aura adhyAtmazAstrake yogya puruSa hove ( deyoyogyasyakasyacit ) unakohI sIkhAnA aura unakoMhI adhyAtmagraMtha denA cAhiye kintu ayogyapuruSako nahIM denA sIkhAnA aura unakoM hI adhyAtmazAstra paDhAnA kyoMki siMhanIkA dUdha kAMseke pAtrameM nahIM Thahara saktA // 6 // ziSya prazna-bhagavan kiM tadadhyAtmaM / yditthmupvrnnyte||shrRnnu vatsa yathAzAstraM / varNayAmi purastava // 7 // zabdArthaH-(bhagavan ) he bhagavAn (kiMtadadhyAtma ) adhyAtma isaliye kyA (yadityamupavarNyate) jisakA | Apane itanA varNana kiyA (zRNuvatsayathAzAstraM ) he vatsa tUM ekAgracittaseM zravaNakara maiM tereko zAstra anusAre t (varNayAmi) kahatA hu // 7 // zloka-gatamohAdhikArANAM / mAtmAnamadhikRtya yA // pravarttate kriyA zuddhA / tadabhyAtma jagurjinAH // 8 // JainEducation al For Personal & Private Use Only
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmavicAra // 2 // zabdArtha:-he mahAbhAgya (gatamohAdhikArANAM ) jisa munirAjakA mohakA adhikAra naSTa hue haiM saMsArIka jItasaMgraha pudgalika sukhoMse ( adhyAtmAnamadhikRtyayA) aura aMtarAtmA zuddha upayoga sahita arthAt AtmAke Azrita rahakara JUL // 2 // (pravartate kriyAzuddhA) jo zuddhakriyAmeM pravartatA hai (tadhyAtma jagurjinAH) usakA nAmahI paramAtmAneM adhyAtma kahA hai 8 mU0-aindraM tatparamaM jyoti| rupAdhirahitaM stumaH // uditesyuryadaMze'pi / sannidhau nidhayonava // 9 // zabdArtha:-(aindra) indrAdika devoseM pUjita (tat) vaha (paramaM jyotiH) parama utkRSTa eka Atmajyoti hai vaha ( upAdhirahitaM ) upAdhise rahita haiM aiseM paramajyotimaya zuddha Atmajyotiko ( stumaH) hamastuti karate haiM | ( vadaMzaH) jisajyotike aMzamAtrake ( udite) udaya honese (api sannidhau ) usake sAmane arthAt usake Age | (navanidhayaH) navanidhi ApaseM Apa pragaTa ho jAtI hai // 9 // bhAvArthaH-indra cadra sura asura aura gaNadharAdika mahApuruSoMse pUjita vaha parama utkRTa Atmajyoti hai phira sarvaprakArakI upAdhiyose rahitasvarUpa hai jisa parama prakAzamaya AtmajyotikesamAna tIna lokameM koIbhI padArtha prakAzavAna nahIM haiM aisI parama jyotimaya zuddha AtmajyotikI hama stuti upAsanA karate haiM kyoMki jisa Atmajyotike aMzamAtrake ude honepara arthAt ekaaMzamAtrake prakAzahonepara navanidhi aSTasiddhi aura nAnAprakArakI labdhiyoM Apase ApahI sanatkumAracakrIkI taraha pragaTa hojAtI haiM / / ma0-prabhAcaMdrArkabhAdInAM / mitrakSetraprakAzikA | AtmanastuparaMjyoti-rlokAlokaprakAzakam // 10 // zabdArthaH-(caMdrArkabhAdInAm ) jo caMdrasUryAdikagrahoMkI (prabhA) kAnti yAne prakAza hai vahato (mitakSetra For Personal & Preise Only
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ jItasaMgraha prakAzikA) thor3ehI kSetroMke viSe prakAzita hai (paraM) paraMtu (AtmanaH jyotiH) jo AtmajyotikA prakAza adhyAtmavicAra hai vahato (lokAlokaprakAzaka) lokAlokake viSe prakAzita hai arthAt AtmajyotikA jo prakAza hai vaha to lokAlokakeviSe hai // 10 // bhAvArthaH-caMdrasUryAdikoMkI jyotikA jo prakAza hai vaha to kevala thoDehI kSetroke vise prakAzita haiM paraMtu jo AtmajyotikA prakAza haiM vahato lokAlokake viSe prakAzita haiM arthAt jo AtmajyotikA prakAza haiM vahato lokAlokamayI haiM // 10 // punaH AtmajyotikA svarupa kaisA hai so kahate haiM yathAmU0-nirAlambaM nirAkAraM / nirvikalpaM nirAmayam // AtmanaH paramaM jyoti-nirupAdhiniraJjanam // 11 // zabdArthaH-(nirAlaMba) nirAlaMba arthAt AlaMbanase rahita svarUpa haiM jIsa AtmajyotikA punaH(nirAkAra) AkAraseM | rahita haiM yAne vahAM para koibhI tarahakA AkAra AkRti nahIM haiM taiseMhI Atmajyotike viSe koItarahakA rUpa rasa gaMdha aura | sparza nahIM haiM punaH AtmajyotikA svarUpa kaisA haiM (nirvikalpa) nirvikalpa AtmajyotikeviSe koibhI tarahakA vikalpa JE arthAt manAdi yoga saMbaMdhI vikalpavarjita nirvikalpasamAdhimaya svarUpa haiM, jisa AtmajyotikA punaH (nirAmayaM) rogA dika upadravoMse rahita haiM (nirUpAdhiH) vahAM koibhI tarahakI upadhI nahIM haiM phira (niraJjanama) niraMjana nirAkAra svarUpa haiM jisa (AtmajyotikA)11 bhAvArtha:-punaH AtmajyotikA svarUpa kaisA hai nirAlaMba yAne AlaMbaserahita iti bhAvArthaH -diipaadipudglaapekssN| samalaMjyotirakSajam // nirmalaM kevalaMjyoti-nirapekSamatIndriyam // 12 // sani ma. Jain Education n ational For Personal & Private Use Only I l anelibrary.org
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ zabdArthaH-(dIpAdipudgalApekSa) dIpakaAdi pudgalIka dhUmramaya alpajyoti jaisA svarUpanahI hai teja prakAza jisa adhyAtma Ind jItasaMgraha vicAra AtmajyotikA (samalaM ) lekina saba jagatako prakAza karane ke liye AtmajyotikA prakAza paripUrNa lokAlokake 3 // 3 // // 3 // viSe prakAzita haiM kyoMki jo AtmajyotikA svarupa haiM vaha svaprakAzamaya haiM lekina jisakA [akSaNaM] iMdriyo janita nahIM hai kintu (nirmalaM ) mahAnirmala malarahita svaccha aura (kevalaMjyotiH) kevalaAtmajyotimaya svarupa haiM jisakA phira (nirapekSa) pakSapAtaseM varjita aura [ atIndriyaM ] iMndriyoMsebhI jisakAsvarUpa agocara haiM arthAt | indriyodArA nahIM jAnA jAve jisakA svarupa aisI Atmaparamajyoti haiM bhAvArthaH-dIpaka Adi pudgalI alpa Me teja jyotike prakAza samAna nahIM prakAza haiM jisa AtmajyotikA lekina vahato sarva jagatako prakAzamaya karanekeliye AtmajyotikA teja prakAza paripUrNa haiM arthAt lokAlokaviSe prakAzita haiM kyoMki Atma paramajyotikA prakAza svabhAvika hai lekina dIpaka jyotikI taraha kRtrimIka nahI hai taiseMhI jisa AtmajyotikA teja prakAza indriyoM janIta nahIM hai indriyoMse agocara haiM mahAnirmala sphaTika ratnakI taraha svaccha kevala paramajyotimaya svarUpa haiM jisa AtmajyotikA phera pakSapAtaseMbhI rahita hai svarUpa jisakA 12 | mU0-karmano karmabhAveSu / jAgarUkezvapiprabhuH // tamasAnAvRtaHsAkSI / sphurati jyotiSAsvayam // 13 // __zabdArthaH-(karmano karmabhAveSu) dravyakarma jJAnAvaraNAdika aSTakarma nokarma isaliye udArika vaikrIya AhArika taijasa aura kArmaNa aiseM paJcazarIra tathA bhAvakarma verAgadveSa ina sabase rahita svarUpa hai jisa AtmajyotikA vaha Jan Education For Personal & Private Use Only GEMriainelibrary.org
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ S (jAgarUkeSu) jJAnI baDe 2 mahApuruSoM kebhI (pratuH) isaliye mAlika svAmi hai punaH (tamasAnAvRttaH) tamoguNAdika jItasaMgraha adhyAtma aMdhakAraseM nahichAdita honevAlI aisA jJAnamaya svarUpa haiM jisa AtmajyotikA vaha sarvapadArthoM ke prakAzita aura vicAra sAkSIbhUta aura sarvake aMtaryAmI haiM punaH (svayaM) apane teja prakAzaseMhI (sphurati) arthAt apane jJAnaseMhI camakarahI haiM // 13 // bhAvArthaH-AtmajyotikA svarUpa kaisA hai mAnuki dravyakarmo jJAnavaraNI darzanAvaraNI Adi aSTako nokarma isaliye cakrIya AhArika taijasa aura kArmaNa aiseM pAMca zarIra tathA bhAvakarma ve rAgadveSa uparokta sarvakarmoM ke paryAyose rahita haiM AtmajyotikA svarUpa gaNazavijJAniyoMkebhI pranu hai aura tamoguNAdika arthAt ajJAnarupI aMdhakAraseM nahichAdita honevAlI aisI mahAnirmala Atmaparamajyoti hai aura sarvajJapadArthoM ke prakAza karanevAlI sabake sAkSIbhUta dRSTA aura (trailokyapUjita) sabake svAmI apane teja prakAza yAne jJAnajyotirmaya lokAlokake viSe ool camakarahI haiM. // 13 // mU0-paramajyotiSaHsparzAta / daparaMjyotiredhate // ythaasuurykrsprshaat| sUryakAntasthitonalaH // 14 // ___ zabdArthaH-punaH AlnajyotikA teja prabhAva kaisA hai mAnukI (paramajyotiSaHsparzAta) paramaAtmajyoki eka lezamAtraspa honeseM (aparaM) aura (jyotiH) AtmajyotikA teja prakAza (edhate) dinadina vRddhiko prAsa hotA hai yAne Atma- | JE jJAna dinadina vRddhiko prApta hotA haiM, kaiseM vRddhikoM pAsa hotA hai (dhathA) jaiseM (zaryakara pIta) sUryake eka lezamAtra kiraNakA sparza hone se (sUryakAnta sthitonalaH) sUryakAntamaNike vise rahAhuA agnikA teja dina 2 vRddhiko prApta hotA hai C in Education in For Personal & Private Use Only www.janeiro
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtma vicAra jItasaMgraha // 4 // // 4 // // 14 // bhAvArtha:-isatarahaseM AtmajJAna tathA Atmajyotike lezamAtra sparza yAne lezamAtra prakAza honepara AtmAkA | teja dina 2 vRddhiko prApta hotA hai jaise sUryakAMtamaNike vise rahA huA agnikA teja vRddhiko prApta hotA hai // 14 // mu0-pazcannaparamaMjyoti-vivekAneH patatyadhaH // paramaMjyotirandhicchan / na viveke nimajati // 15 // zabdArthaH-(pazyannaparama jyotiH) parantu paramaAtmajyotike svarupakoM nahIM jAnanevAle mugdhapuruSa (vivekAdreH patatyadhaH) viveka rahita AtmajJAna aura AtmajyotiseM avazyahI aMdhapuruSakI taraha adhogatimeM patita hote haiM arthAt vivekahIna ajJAnI puruSa Atmajyoti AtmajJAnaseM nIcA girake dUragatiyomeM gamana karate haiM (paramajyotiH) kevala avivekapaneseM parama Atmajyotike svarupakoM nahI jAnaneseM arthAt (aviveke) kevala avivekapaneseM AtmajJA|nase rahitahue sarvajIva (nimajjati) isabhavasAgarame AtmajJAnabinA DUba rahe hai 15 dohA-jJAnI jJAna maganarahai, rAgAdikamalakhoya; cittanudAsa karanIkare karmabaMdha navi hoya. bhAvArtha:-aise vivekahina paramaAtmajyotike svarupako nahI jAnanevAle mugdhapuruSa vivekahIna ajJAnI puruSa AtmajyotiseM nIce gIrake adhogatimeM gamana karate haiM tathA vivekahIna AtmasvarupaseM aMdhapuruSakI taraha saMsArarupIkUpame patita hote hai kyoMki paramaAtmajyotikesvarupakoM nahi jAnanepara avivekapaneseM AtmajJAnarahitajIvoM isabhavasAgararupI kUpameM kAlIdhara DUba rahe hai // 15 // mu0-tasmavizvaprakAzAya / paramajyotiSenamaH // kevalaM naiva tamasa / prakAzAdapiyatparam // 16 / / lllllllllll ln l`l `wn lrjl m` w Jan Education International For Personal & Private Use Only ujainelibrary.org
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ jItasaMgraha | (tasmai) bhavasAgarameM bhavyaprANiyoMke uddhAra honeke liye kevala eka parama Atmajyoti hai vahaAtmajyoti kaisI haiM | adhyAtmavicAra 18 mAnuki (vizvaprakAzAya) sarvavizvakoM prakAzamaya aura sarvakA uddhAra karanevAlI hai esI (paramajyotiSenamaH) parama | AtmajyotikoM merA namaskAra ho lekina (kevalaM) kevala (tamasenaiva) ajJAnarUpI timirakoM nahIM haiM aura (prakAzAdapi) | vaha sarvatarahake yAne caMdrasUryagraha nakSatra aura tAroMkI jyotike teja prakAzoseMbhI (yata ) jo AtmajyotikA prakAza hai vahato (paraM) sabase pare aura sabase utkRSTa prakAzamaya hai punaH ajJAnarUpI tImirako dUra karaneke liye mokSarUpI akSaya sukhakoM denevAlI toeka AtmajyotihI hai Atmajyotike prakAzavina saba andherAhI hai arthAt AtmajJAna binA hajAroMhI graMtha paDhaneparabhI aMdherAhI hai 16 savaiyA-vedapaDhojyaM kitAbapaDho arudekho jinAgamakoM sabajoi, dAnakaro aru snAnakaro bhAvaimaunadharo vanavAsIjyUhoI, jApajapo arUttApatapokeI kAnapharAyaphiropunidoi. AtmadhyAna adhyAtmajJAnasamo zivasAdhana aura na koI. // 1 // punaH AtmajyotikA svarUpa kaisA hai mAnuki anaMtajJAna anaMtadarzana anaMtacAritra aura samyak sukha anaMtavIryamayI utpannA huA hai svarUpa jisa AtmajyotikA isaliye sarvatarahakI uttama kalAoseM saMyukta aisI paramaAtmajyotikA prakAza mere ghaTaviseM prakAzita houM. mu0-jJAnadarzanasamyaktva / cAritrasukhavIryabhUH // paramAtmaprakAzome / sarvottamakalAmayaH // 17 // zabdArthaH-(jJAnadarzana samyaktavacAritrasukhavIryabhUH) anaMtajJAna anaMtadarzana anaMtacAritra samyaksukha aura anaMtavIryamayI utpannA huA hai svarupa jisa AtmajyotikA isaliye (sarvottamakalAmayaH) sarvatarahakI uttamakalAose wwwwwwwwww For Personal Private Only
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtma vicAra // 5 // Jain Education 1 uttama aura sarvakalAo saMyukta (paramAtmaprakAzaH) aisA paramajyotirmaya prakAza mere ghaTaviSe prakAzita houM. mR0-yAMvinAniSphalAH sarvAH / kalAguNabalAdhikAH // AtmadhAmakalAmekAM / tAMvayaMsamupAsmahe // 18 // zabdArthaH- (yAMvinA ) isa AtmakalAvinA arthAt AtmajJAna aura Atmajyotike prakAzahuyevinA (guNabalAdhikAH kalAH ) nAnAprakArake vIryabalAdika jisameM adhikaho (ho) aisI puruSakI bahotara kalA aura strIkI causaTha kalA vaha (sarvAH) saba kalAoM (niSphalAH ) niSphalahI hai isavAste he bhavya ! arthAt AtmajJAna dhyAnavinA sarvatarahakI kalAoM phalarahita niSphalahI hai isaliye he bhavya ! (ekAMtAM) eka ( AtmadhAmakalAM ) AtmajJAnarUpIkalAkI ( vayaM ) hama ( samupAsmahe ) upAsanA karate haiM kyoMki AtmajJAnakalAvinA nAnAprakArake guNa aura nAnA prakArakevIrya yAne balAdika jisameM adhikaho aisI puruSakI bahottarakalA aura strIkI causaTha kalAoM vaha sarvepi yAne vaha sarva kalAoM niSphala haiM arthAt AtmajJAnakalAvinA sarvatarahakI kalAoM aura sarvatarahakI vidyAoM phalarahita niSphalahI haiM kahA bhI hai ki gAthA -- kalAbahubhara je bhaNyA, paNDita nAma gharAya, AtmakalA AvI nahI, teto mUrkhanA rAya // 1 // avara sarve vikala kalA, AtmakalAsiradAra, AtmakalAvina mAnavI pazutaNeavatAra // 2 // AtmakharUpa jANyo nahI, jANyo nahI sukhavAsa, pazuhuvA te bApaDA, paDiyA khAve ghAsa || 3 || isaliye he bhavya ! hama sarvatarake vikalpoMko choDakara eka AtmajJAnarUpI kalAkI upAsanA karate haiM kyoMki AtmajJAnakalAvinA jitanIMkalAoM haiM vahasaba niSphala haiM janatAkoM ThaganekeliyehI haiM 18 For Personal & Private Use Only jItasaMgraha // 5 //
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ wnHn jItasaMgraha punaH AtmajyotikA teja prakAza kaisA hai mAnukiadhyAtmavicAra Ind| mu0-nidhibhinavabhIratne / zcaturdazabhirappaho // ne tejazcakriyAyatsyA / tadAtmAdhIna me vanaH // 19 // zabdArtha:-( navabhinidhibhiH) navanidhi aura (caturdazabhiH ratnaiH) caudaharatnoMme ( api) aurabhI (aho) ahoM iti Azcarye ( yattejaH) itanAteja prakAza nahIM haiM arthAt [ nakriyA ] itanA teja prakAza nahIM karazakte [ tat ] kyoMki vaha (naH ) hamArI [ AtmAdhInaM] Atmajyotike teja prakAzaseM [adhikaMna ] adhika nahIM haiM // 19 / / bhAvArthaH-navanidhi aura caudaharatnomeM itanA teja prakAza nahI haiM hamArI Atmajyotike teja prakAzaseM adhika // 19 // 5 mu0-daMbhaparvatadaMbholi / nidhyAnadhanAH sadA // munayo vAsavebhyopi / viziSTaM dhAma bibhrati // 20 // __ zabdArthaH-(daMbhaparvatadaMbholiH) daMbha yAne kapaTarUpI parvatake chedanekeliye adhyAtmajJAnake samAna dUsarA koIbhI zastra nahIM hai taiseMhI moharAyakoM girAnekeliye dUsarA koIbhI zastra nahIM hai isaliye (sadA ) sadaiva [ jJAnadhyAnadhanAH] jJAnadhyAnarUpI dhanavAle [ munayaH ] muniyoMkoM ( vAsavebhyopi) indrase bhI adhika [ viziSTaM | | dhAma ] arthAt indraseM vizeSadhAmakI yAne sthAnasukhakI [vibhrati ] prAptihotI haiM AtmajJAnadhyAnakevise gAthA-iMdrataNAM sukha bhogatAM, je tRpti nahi thAya, te sukha suNa ika palakameM, mile dhyAnameM Aya // 1 // je sukha lywnn twr wrn wnHn swry blt`wn in Education For Personal & Private Use Only witbhojainelibrary.org
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ jItasaMgraha nahIM surarAyane, nahirAyAM nahirAya, te sukha eka palakameM, nile dhyAnameM Aya // 2 // bhAvArtha-punaH Atmaparama jyoti adhyAtma-DE vicAra JE prabhAva kaisA hai mAnu ki daMbha yAne kapaTarUpIparvatako chedanekeliye mAnu eka vajrake samAnahI haiM arthAt daMbha rUpI kapaTako chedanekeliye adhyAtmajJAnake samAma dusarA koibhI zastra nahIM haiM taiseMhI moharAyakoM mAraneke liye AtmajJAnake samAna dUsarA koibhI zastra yA auSadhi nahIM haiM isaliye sadaiva AtmajJAnarUpI dhanavAle muniyoMko iMdrasebhI adhika sukha aura sthAnakI prApti hotI hai kahAbhI hai // 20 // JE] mu0-zrAmaNye varSaparyAyAt / prAti parama zuklatAm // savArthasiddhadevebhyo / pyadhikaMjyotirullaseta 21 zabdArtha:-[zrAmaNyevarSaparyAyAt ] muniparyAyameM ekavarSarahanepara (prApteparamazuklatAM) parana utkRSTazuklajJAnakI prAptI hotI hai arthAt jisasukhakIprAti sAdhumunirAjako hotI haiM aise sukhakI prApti (sarvArthasiddhadevebhyaH) sarvArthasiddhavAsI devoMkoMbhI nahIhotI kyoMki [jyotiH] Atmaanubhavajyotikebise josukha haiM vahasukha sarvArthasiddhavAsI devoMseMbhI [adhikaM] adhika (ullaset ) ullAsakoM prApta hotA hai 21 bhA0-ki muniparyAyameM ekavarSa meM jo sukhakI prAptihotI haiM vaha sukhakI prApti sarvArthasiddhavAsI devoMkobhI nahIM hozakatI kyoMki AtmaanubhAva samAdhikA sukha adhika hai 21 ma0-vistAriparamajyoti / dyoMtitAbhyaMtarAzayAH // jIvanamuktAmahAtmAno / jAyante vigataspRhAH // 22 | zabdArthaH-aiseM [ vistAri ] vistArako prAptahui [ paramajyotiH] paramaAtma jyotike prabhAvase (dyoti tA'bhyaMntarAzayAH) mahAnirmalahuA hai aMtaHkaraNa jisa mahAtmAkA vahI [ jIvanmuktAH) jIvanamukta haiM arthAt DDCDDROIDcAlana SupendepenDGBDDLODGUADOD For Personal Price Only
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ IJAL adhyAtma- vicAra mqlt brdry vaha mahApuruSa jiMdAhI mukta hai vaha (mahAtmAnaH) mahAtmA (vigataspRhAH) sarvatarahakI icchAoseM mukta (jAyante) hokara | BItasaMgraha AtmaanubhavarUpI amRtakA pAna karatA hai. // 22 // bhAvArtha:-vistArako prAptahaI paramaAtmajyotike prabhAvase | mahAnirmalahaA haiM aMtaHkaraNa jisamahAtmAkA vahI mahApuruSa jIvanmukta arthAt jIMdAhI muktarUpa hai vahI mahApuruSa karmose mukta hokara mokSasukhako prApta kara zaktA hai mere jaise (pudgalAnaMdiyoM vicAre kyA karege vaha mahAnubhAva sarvatarahakI icchAose mukta hokara akhIrameM nirvANapadakoM prApta karaletA hai // 22 // mu0-jAgatyAtmanitenityaM / bahirbhAveSuzerate // udAsateparadravye / liMgaMtesvaguNAmRte // 23 // | zabdArthaH-(te) vaha mahApuruSa (nityaM ) sadaiva (Atmani) AtmasvarUpameMhI (jAgrati) jAgrata rahatA hai aura jo saMsArika pudgalAnaMdiyo haiM (bahirbhAveSu) arthAt bahirAtma pudgalIka sukhomeMhI (zerate) sotehuye haiM, paradravyake viSe paraMtu jo mahAtmA hote hai vahato [paradravye paradravya paradhanake vise [udAsate] udAsavRttimeM rahakara [svaguNAmRte] apaneM svaAtmarUpI amRtake visehI [liMgaMte AliMgana karatehuye sadaiva sukhameMhI magna rahate hai 23 bhAvArthaH-vaha mahA| puruSa sadaiva AtmasvarUpake visehI jAgrata rahate hai lekina saMsArIjIvoM bahirAtmabhAvamaM arthAt pudgalAnaMdiyo pugalIka sukhomeM sotehue kAlakSepa karate hai parapudgalake viSe paraMtu jo yogIrAja haiM vahato paradravya paradhana meM udAsa vRttimeM rahakara apane svaAtmaguNarUpI arthAt AtmajJAnarUpI amRtakAhI pAna karatehue nirabhe vicarate hai.||23|| Jain Elucio For Personal & Private Use Only ja
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtma jItasaMgraha vicAra mu0-pracchannaM paramajyoti-rAtmanojJAnabhasmanA // kSaNAdAvirbhavatyugra / dhyAnavAta pracArataH // 24 // zabdArthaH-(pracchannaM paramajyotiH) karmoseM chAditahue paramajyotimaya AtmAkA prakAza unakoM dUra karanekeliye (ugradhyAnavAta pracArataH) ekaugra isaliye atikaThina AtmadhyAnarUpI vAyuhI haiM arthAt jJAnadhyAnarUpI vAyuke jorameM [kSaNAt ] ekakSaNabharameM karmarUpI kASTha yAne dhyAnarUpI agnike pracArameM karmarUpI kASTako bhasmIbhUta karake yogIrAja uDAke [Avirbhavati apane AtmAko prakAzamaya karadetA hai. // 24 // bhAvArtha:-nAnA prakArake karmoMse AcchAditahuA AtmAkA prakAza DhakAhuA unakoM dUrakaraneke liye arthAt karmarUpI zatrukoM nAzakaranekeliye eka AtmadhyAnarUpI agni vAyuke samAna haiM. yogI dhyAnarUpI agniseM karmokoM jalAkara arthAta AvarNako dara karake apane AtmAko svaccha nirmala karadetA hai. kaise nirmalakara detA hai. gAthA-jyUMdArukegaMjako naranahizakauThAya, tanakaAgasaMyogate chanaekameMuDajAya. // 1 // taiseM yogIrAja karmoke gaMjako chanabharameM bhasmIbhUta karake uDAdete haiM // 24 // mu0-ythaivaa'bhyuditHsuuyoN| vidadhAtimahAntaram // cAritraparamajyoti-dyoMtitAtmAtathAmuniH // 25 // zabdArtha:-yathaiva athavA jaise (abhyuditaH sUyaH) uditahuA sUrya [mahAntaraM] timirakoM yAne aMdhakArako [vidadhAti] dUrakaratA hai (tathA) jaise (cAritraparamajyotiryotitAtmA) samyagdarzana jJAna cAritrako prAptahuvA AtmajJAnase prakAzita Atma adhyAtma jJAnavAlA (muniH) munirAja ajJAnarUpI timirakoM avazyahI darakarake siddhapadako prApta in Education international For Personal & Private Use Only www.ebay.org
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtma- Mall karaletA haiM mahAbhAgya. // 25 // bhAvArtha:-jaise udayahuA sUrya tibhira rUpI aMdhakArakoM arthAt aMdhakArake paDalako karatA hamahAmAgya. / / 5. JE jItasaMgraha vicAra | dUra karadetA hai taise samyagdarzana cAritrako prApta huA arthAt Atmajyotike prakAzaseM prakAzitavAlA yogIrAja ajJAnarUpI timirako eka samayamAtrameM darakarake siddhapadakoM prApta karaletA hai. gAthA-mohaprasaMgecetana, cAUMgatimeMbhaTake, mohatajI zIvajAtAM, samayamAtranaviaTake. // 1 // mu0-parakIyapravRto ye / mRkAndhavadhiropamAH // svaguNA'rjanasajjAstaiH / paramajyotirApyate // 26 // | zabdArtha:-jaba AtmajJAnadhyAnase yogIrAjake hRdayakamalameM yathArtha prakAza hojAtA hai taba usakI vRtti esI hojAtI hai ki mRkAMdhayadhiropamAH gaMgA aMdha aura badhira Adi puruSakI opamAkoM prAsa hojAtA hai arthAt AtmajyotikA prakAza honepara usa mahApuruSakI vRttipara doSa dekhanekeliye aMdhe badhira aura mukakI taraha hojAtI haiM (ye ca ) taba yahI AtmA (svaguNArjanasanjA) apane svagugoMko upArjana karake nijaguNoMkA bhAgI banazaktA hai aura taiH] tarahI vaha mahApuruSa (paramamyoti Appate) paramaAtmajyotike prakAzakoM prApta karazakA hai. // 26 // bhAvArtha:-jaya AtmajJAnadhyAnase yogIrAjake hRdayakamalake vise paripUrNa prakAza hojAtAhai taba usayogIrAjakIvRtti | esI hojAtI hai ki-paraguNa paradoSa dekhanekeliye gUMge aMdhe aura badhira Adi puruSakI opamAko prApta hojAtA hai | arthAta AtmajJAnakA prakAza honepara una mahApurUSako dRSTi paraguNa aura ogaNa dekhane ke liye aMdhe badhira aura Jan Education n ational For Personal & Private Use Only Gaindiainelibrary.org
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ TOD jItasaMgraha // 8 // mUkakI samAna hojAtI hai aisI dazA pragaTa honepara yahI AtmA apane svaguNakA bhogI ApasehI hojAtA hai.nijaadhyAtma-11 vicAra J guNa bhokA paraguga lopsA Atmazakti jagAIre parama jaganAMtAro moetAronI kRpAnidhasvAmI vahI yogIrAja prm||8|| Atmajyotiko pragaTa karake nirvANa padakoM prApta karatA hai lekina pAlapola kI bhaktise AtmajyotikA prakAza kabhI nahI hosaktA cAhe jitane UMce 2 hAtha karake cillAo. // 26 // mR0-pareSAMguNadoSeSu / dRSTisteviSadAyinA // svaguNAnubhavAlokAda-dRSTiHpIyUSavarSiNI // 27 // zabdArthaH-jaba yogIrAjake dhaTavise svAtmajyotikA prakAza hojAtA hai taba (pareSAMguNadoSeSu) dUsaroMke guNa aura oguNameM jo dRSTi denI hai yAne paraguNa aura paraoguNameM jo dRSTidenA (te) vahato ApaseM Apa (viSadAyinI) jaharake samAna hojAtI hai aura (svaguNAnubhavA lokadRSTiH) svaAtmaguNa anubhava karke dRSTi deneMpara (pIyUSavarSiNI) amRtadhArAke samAna varSanevAlI yahI dRSTi hojAtI hai. // 28 // bhavArtha:-jaya yogIrAjakI dRSTi AtmajJAnarupI amRtake viSe lIna hojAtI tabahI yogIrAja apane svasarUpako dekha zaktA haiM vahI mahApuruSa prazaMsAke yogya haiM // 27 // | mu0-svarUpadarzanaMzlAdhyaM / pararUpekSaNaMvRthA // etAvadevavijJAnaM / paraMjyotiprakAzakam // 28 // zabdArthaH-punaH vahI mahApuruSa [svarupadarzanaMzlAdhyaM] apane svasarUpako dekha zaktA haiM [pararUpekSaNaMvRthA] tabajo pararUpa dekhanA hai vahato ApaseMApa vRthA hojAtA haiM (etAvadevavijJAnam) basa jJAnI mahApuruSake liye n fy lthny lntql llthlth lflm DDDDDDDD Jan 21 For Personal & Private Use Only Raw.jainelibrary.org
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmavicAra itanAhI jJAna kAphI haiM, bAkI to saba ADambara haiM lokaraMjanake liye kyoMkI (paraMjyoti prakAzakaH) jo paramaAtmajyotikA prakAza honA haiM vahI unamase uttama jJAna haiM bAkIto pothoMke begana hai 28 bhAvArtha:-AtmajJAnakA 3jItasaMgraha yathArtha prakAza honepara svaAtmarUpameMhI rahanA aura AzravakoM rokanAhai vahI uttamase uttama jJAna haiM bAkIto kAlakSepakake liye ThIka haiM, Azravo bhava hetuH sambaromokSa kAraNam / etehamAramuSTijJAnaM avarasarvaprapaMca 1 zuddhAtmaanubhava vinA, baMdhahetuzubhacAla, AtmapariNAmejeramyA, yahIjaAzravapAla 2 sUkSmayodhavinabhavyajana-jahovetatvaparatIta, tatvAvalaMbanajJAna binA naTalebhavabhayabhIta 3 tatvateMAtmasvarUpahe, zuddhadharmaviNa eha parabhAvAgatacetanA karmagrahacheteha 4 mu0-stokamapyAtmanojyotiH pazyatodIpavaddhitam / aMdhasyadIpazatavata parajyotinavahyapi // 29 // | za0-kyoMki (AtmanaH) AtmajJAnakA (stokamapijyotiH) thoDAbhI prakAza (dIpavadvitaM) dIpakajyotikI taraha vRddhiko prAptahuA (pazyataH) cakSuvAn puruSake liyeto bahuta hai lekina (andhasya) aMdhe puruSake liyeto (dIpazatavat) sodIpakakI jyotike prakAza honeparabhI andherAhI rahatA hai kyoMki vaha aMdhApuruSahonepara (vadyapi) nAnAprakArakI vastuoMko nahIM dekha zaktA taiseM (paraMjyotiH) parama Atmajyotike prakAzakoM ajJAnI puruSa nahIM dekha zaktA | arthAt AtmajJAnaseM varjita ajJAnI puruSa kabhI hajAroMhI granthoMko paDhalevetobhI AtmajJAna vinA prakAza kabhI nahI | hotA 29 bhAvArtha:-kyoM ki AtmajJAnakA thoDAbhI prakAza dIpajyotikI taraha vRddhiko prAptahuvA cakSuvAna puruSake | liye bahutahai lekina aMdhapuruSake liyeto kabhI so dIpakakI jyotikA prakAza kyunahI hojAve tobhI aMdherAhI For Personal & Private Use Only
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmavicAra // 9 // rahatehai kyoMki vaha cakSuhI na honepara nahI dekha zakatA taiseM parama Atmajyotike prakAzakoM ajJAnI puruSa kabhI hajAroMhI graMtha paDhaleve aura auroMko upadeza deveto bhI kucha nahI milatA-baiThasabhAmeMbahuupadeze ApabhayAparabInA jItasaMgraha mamatAdorI torInahI uttamatebhayehInA 1 baDIvaDI sabhAmeMbaiThake vaizyAkI nAI khusakaraletehai lekina AtmajJAna vinA aMdhAhIhai. dohA-paNDitaauramasAlacI donosamajhatanAhi, dUjAMko karaiprakAza ApaaMdherAmAMhi 1 gaIvastuzocenahIM AyAMhapanahoya zatrumitrasamagiNe paMDita kahiyesoya 2 kahanekA tAtparya yahIhai ki AtmaanubhavajJAnavinA saba thothehI hai ki-pUrvalekhalikheleI masIkAgalanekAMTho apUrvabhAvakahatahepaMDita bahubolenovAMTho 3 itiupAdhyAyajIyacanAt mu0-samatAmRtamannAnAM / samAdhidhUtapApmanAm // ratnatrayamayaMzuI / parajyotiprakAzataH // 30 // zaH-(samatAmRtamagnAnAM) samatArUpI amRtakeviseM magnahue yogIrAja (samAdhidhUtapApmanAM) aura samAdhi dhyAnakarke pApase muktahuAhai aMtaHkaraNa jisakA aura (ratnatrayamaya) jJAna darzana aura cAritramaya (zuddha) zuddhahuA aisA mahA puruSahI ( parajyotiH) paramautkRSTa Atmajyotiko (prakAzataH) prakAzita karazaktehai, anyamere jaise pudalAnaMdIyo vicAre kyA karasakegeM 31 bhAvArthaH-samatArUpI amRta ke vise maganahuA yogIrAja AtmasamAdhiyogase avazyahI pApase mukta hokara ratnatrayameM lInahuA aisA mahApuruSa avazyahI parama utkRSTa Atmajyotiko prakaTa karake Of nirvANapadako prAptakaraletAhai 30. mu0-tIrthakarAgaNadharA / labdhisiddhAzcasAdhavaH // saMjAtAstrijagadvandyAH / para jyotiprakAzataH // 31 // JainEducaticle For Personal & Private Use Only inneby.org
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra za-tIrthakarAgaNadharA tIrthakaro gaNadharo[ca aura (labdhisiddhAH sAdhavaH) nAnAprakArakI labdhiyoMse siddha adhyAtmasAdhumahAtmAo Adi [paraMjyotiH prakAzataH] sarvepI paramaAtmajyotike prakAzahoneparabhI huye hai itanAhI nahIM JejItasaMgraha 3|| lekina vaha mahApuruSoM (trijagadvanyAH saMjAtAH) tInahI lokake vise mahApUjanIka vandanIka hogaye hai vaha kevala | Atmajyotike prakAza honeparahI haye hai 31 bhAvArtha-tIrthakaro va gaNadharo nAnAprakArakI labdhiyoMse siddha hue hai sAdhu mahAtmAo tathA bharatAdika vaha sarva parama Atmajyotike prakAza honeparahI siddhahue hai itanAhI nahI lekina vaha mahApuruSoM tInalokake viSe vandanIka prAtaHsmaraNIya hogaye hai so Atmajyotike prakAza honepara huye hai // 31 // mU0-narAgaMnApicadveSaM / viSameSuyadAnajeta // audaasiinynimgnaatmaa| tadApnotiparaMmahaH // 32 // zabdArtha:-aise siddhahae mahApuruSoMko (narAgaM) nahItoM kisI rAgahaiM (nadveSa) nahIkisI dveSahai isaliye [viSameSu] ativiSama ghoraparISaha AneparabhI (vrajet) duHkhakoM nahIM lAkara samabhAvameM apane AnaMdasamAdhimeM rahakara sahana karatethe aura audAsInyanimagnAtmA] sadaiva udAsavRttimeM maganarahate hai [nadA tayahI paraMmahaH] paramAtmapadakI (Apnoti) prApti hotIthI // 33 // bhAvArtha:-aise siddhahae mahApuruSoMko nahIto kisI rAgarahatAhai nahI kisI dveSa rahatAhai isaliye atiaghora parISaha AneparabhI samacitasaM apane AnaMda samAdhimeMhI rahatethe st sadA udAsavRttimeM AtmadhyAnake vise magna rahatethe tavahI paramAtmapadakI prAptihotIthI Ajakala kalIkAlake vise | mere jaise (pudgalAnaMdIyo mojamajA aura nAnAprakArameM mAlatAla uDAnemeM aura baniyoMko pattharoMse ziraphADAnemeM in Education For Personal & Private Use Only dainelibrary.org
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmavicAra jItasaMgraha // 10 // hu~sIyAra hone parabhI mokSakI icchA rakhatehai vaha eka accherAbhUtahI haiM kitaneka vicAre AtmabhAiyoM manakalpita paMtha nikAlake mAnabaDAI pUjA pratiSThAmeM gulatAna rahatehai nahIMto koI gurukI khabarahai nahI koI celAkI khabarahai apane ApahI pattharavijaya lakaDavijaya gulAbasundara jJAnasundara Adi kalpitanAma apane manaseM rakhake mere jaise dhUtAre bholIjanatAko Thagatehuye phiratehai baniyoMko tInakoDIkAbhI jJAna nahI hotA dRSTirAgI baniye kuchanahidekhazate | mu0-vijJAyaparamaMjyoti-rmAhAtmya midamuttamam // yaHsthairyayAtilabhate / sayazovijayazriyam // 33 // (idaMparamajyotirmAhAtmyaM) yahI uttamaseMuttama aura utkRSTa Atmajyotike mAhAtmyakoM (vijJAya) jAnanevAlA [yaH] jopuruSa [sthairyayAti AtmasvarUpake vise sthirIbhUta rahate hai mahApuruSa (saH) vahI [yazaH] jasa aura (vijayazriyaM) vijayarUpI lakSmIkoM [labhate prApta hote haiM // 33 // dohA-bAherabhaTakejIvaDA karenaghaTameMkhoja / ratnatrayapAmenahI lahai na Atmamoja // 1 // alakhaarUpIAtmA jhalakeghaTameMjota / ajJAnI jANe nahI keseMhoveudyota // 2 // zloka-kumArInayathAveti panisaMbhogasukham / na jAnAti tathAloko yoginAMyogajaMsukham // 3 // arthAt jaise kumArikA apane patike sukhakoM nahIM jAna zakatI taiseM ajJAnI jIvoM yogIrAjake samAdhirUpI AMtarIka sukhakoM nahI jAna zakate dohA-jaDameMAtmadharmanahI jo mAnasomUDha / jaDavastumeMjaDapaNo yahaparamArthaguDha // 1 // Atmadharma arUpahai nayanahIlAgekoya / caramaneNakarajodekhiye sosahupudgalahoya // 2 // jaDakriyAnIgahalameM Atamadharmanahileza / | japatapakriyAkAMDase chuTainahIkaleza // 3 // gAthA-kriyAmUhamatijoM ajJAnI cAlatacAla apUThI / jainadazAunameMnahI jlnlmlnd Jnin Eitacationailnal For Personal & Private Use Only Ww.janeira
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmavicAra jItasaMgraha J kaheso savahI jhUThI // 4 // parapariNatiapanI karamAne kriyAgarve gahalo unakoM jainI kyUM kahiye somUrkhamAMhi pahalo | // 5 // jJAnasakalanaya sAdhanasAdho kriyAjJAnakI dAsI,kriyAkarata dharata hai mamatA,AIgalemeM phAsI // 6 // jJAnapache kirIyAkahI, dazavaikAlikavANI jJAnaguNekarI munikahyo, uttarAdhyayana pramANa // 7 // adhikosarvapAtakathakI,ajJAnI na jANe coja AtmasvarUpasamajhyAvinA, jemaphirejaMgalanArojha // 8 // kriyAnayajevAlachai jJAnanayaujamAla munInesevavAyogyate boleupadezamAla // 2 // dehanAmahelanIsArikho mujhaviNakriyAdhaMdha tIkSNatAjejJAnanI tehajacaraNaabaMdha // 10 // adhyAtmavinuje kriyA tetanumalatole mamakArAdiyogathI jJAnIemayole // 11 // itiyazovijayajIupAdhyAyavacanAt dohA-bAhirakriyA karma hai| aMtarakriyA dharma // suddhajANoso aadro| yahI dharmakA marma // 1 // parasvabhAve baMdha hai| nijasvabhAve mokSa ||yhiijaatm dharma hai| jANekoika dakSa // 2 / / jaDakriyAse atIta hai / AtmadharmasvarUpa / / / kriyAkAMDameM pcmre| lahanaAtmasvarUpa // 3 // dehAdikateMbhinna hai| caitanyarUpaarUpa / / anubhavavinajANenahI / | lAkhakathekoisvarUpa / 4 // yogakriyAhai jaDataNI / caitanyajaDattAttItta / mUrakhanarasamujhe nahI kaiseMsukhalahai mItta // 5 // siddhasvarUpIAtamA / jAne dhyAnI rAya // yahIja muktimArga hai| sadagurUdiyo batAya // 6 // miTe upAdhI mohkii| pragaTe Atma bhAna // jJAnasahita kriyA khii| cidAnaMda bhagavAna // 7 // zuddha AlaMbana lhii| taje azuddhatA jeha // Atmaanubhavate lahaiM / karI ajJAnako cheha // 8 // aMtaradRSTIjJAnase dekho AtmarAma // jaDa pudgalaseM bhinna haiN| yahIja sAco nAma // 9 // viralA jAne ttvkoN| viralA tattva sunaMta // viranA jANe AtmA / viralA saMta mahaMta // 10 // in Ede For Personal & Private Use Only www.janelibrary.org
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ jItasaMgraha adhyAtmavicAra zuddhakriyA bina jIvaDA / lahe na bhavano cheha / / azuddha kriyA kara baapddaa| Duve bhavajala teha // 12 // gAthA-nANaguNehivihINA / kriyAsaMsAra bahiNIbhaNiyA // dhammaruehavammitA nANasameMyAdujA // 1 // bhAvArthajabataka AtmajJAnakI prApti nahIM hove tabataka sarvatarahakI kriyAkANDa saMsArakI vRddhike liyehIhai kyoMki zuddhAtma svarUpako pahicAna binA karma nAza nahi hote isaliye sadaiva nizcaya dRSTi hRdayameM rakhake zuddhavyavahArakA pAlana karanA cAhiye // 1 // gAthA-nizcayadRSThi hRdaya dharIjI / je pAlaivyavahAra // puNyavata te pAmasejI / bhavasAgarano pAra // 2 // nitthayamaggo mukhkho / vyavahAro puNyakAraNovutto / / pddhmosmbrruvo| AsavaheutaobIyo // 2 // bhAvArtha-zuddha nizcaya nayaseM svasvabhAvameM rahaneparahI mokSa hai aura jo vyavahAra hai vaha puNyakA kAraNa hai taiseMhI svaAtmasvarUpameM rahanepara saMvara hai aura parasvabhAve vaMha hai gAthA-svaparavikalpavAsanA hotaavidyArUpa tAtebahuribikalpamaya bharamA jAlaandhakUpa // 1 // vastutattveramyAte nigraMtha tatvaabhyAsa tehAM sAdhupantha teNe gItArthacaraNe rahije suddhasiddhAntarastolahIje // 2 // dohA-syAdavAdaguNa je ramyA / ramatAM nijaguNasaMga // sAdhuzuddhate AtmA / bIjA sahu dravyaliMga // 1 // DhAla-munivaratapasIaNagAra / sAdhepazcamagatidayAla // viramIsakala upAdhI bhaviya-Navandore munipadajagajayakAra // 1 // dohA-navavidha bhAvalocajabahove / tabadazamokezalocajove // yahIjinanI AjJA hai| koIkapAlaimuniteha // 1 // jJAnavinAchUTainahI / bhavajalabhayanIbhIta ||ajnyaaniijaanai nahI / kaiseNlhesukhmiit||2|| miTai mithyAvAsanA / taba lahaisamakitasuddha ajJAnIjAnai nahI kaiseMlahaisukhabuddha // 3 // DhAla-darzanavina kriyA nahI lekhe / vindaviNajema in Education For Personal & Private Use Only K riainelibrary.org
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtma saMsAre soi // 6 // gAyA- vicAra jJAna ajJAnI jIvAMkAlA honepara kucha dukkara nahIM rUpahI aMkareM / dazame nava abhedacha / yaha yuktijANe koI santare ||4||dohaa-rtntryvinsaadhnaa| niSphala kahIsadIva // bhAvacaraNanidhAnakoM viralA jANe jIva // 6 // guNasthAnakapharasyA vinA / samakinalahena koi / / samakita vina 26 jItasaMgraha jagajIvaDA / rUlesaMsAre soi // 6 // gAthA-AtgaguNarakSaNAte dharma / svaguNavidhvaMsanA te adharma // AtmA pUjyahaiM ki zarIra pUjya haiM esA bheda jJAna ajJAnI jIvoMko nahI hote AtmakA aura zarIrakA bheda jJAna honA ati dukkara hai tobhI gurukRpA honepara aura tatvasvarUpakI pUrNa zraddhA honepara kucha dukkara nahI hai AtmajJAniyoM mahApuruSoM isa zarIra saMbaMdhI kriyAmeM dharma nahI mAnate haiM kiMtu manavacakAyA yogase bhinna AtmasvarUpameMhI dharma mAnate hai arthAt jJAnadhyAnaseM karmarUpI kASThako jalAke siddhapadakoM prApta karake paramAnaMda sukhake bhogI honA vahI Atmika zuddha dharma haiM lekina ajJAnI bAlajIvo kyA jAne AtmAko dharma kyA hai arthAt AtmA cIjahI kyAhai zarIra hai vahI AtmA hai AtmA hai vahI zarIra hai parantu AtmA bhinna haiM aura zarIra bhinna hai aisA jisako bhedajJAna nahIMhai lekina yogImahApuruSoM isa zarIrarUpI jaDaseM sadaiva bhinna mAnake suddhAtmasvarUpameM rahakara paramAnaMda sukha bhogate hai sahaja samAdhirUpI dariyAvakI laharImeM aise yogIrAjake samAdhirUpI sukhakA varNana ekamukhasa kaiseM kahAjAvai gAthA-jinahIpAyA tinahIchupAyA na kahekAphUke kAnameM tAlI lagI jaba dhyAnakI taba jAne | JE kahu zAnameM kyoMki / vaha samAdhirUpI sukha yogIrAjakA bacanAttIta honepara alaukikahai yogIrAjake samAdhIrUpa sukhake Age indrAdika devoMke sukha ekavindumAtrabhI nahIhai aisA Atmika satyasukhakA bhogI yogIrAja indrAdikake in Education For Personal & Private Use Only 1-JErainelibrary.org
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtma vicAra // 12 // Jain Education pulIka sukhakI kabhI icchAkare sahI nahI nahI pratyakSato kyA lekina svapnameMbhI nahI kare kyoMki yogIrAjake dhyAnarUpI samAdhisukhake Age vaha pudgalIka sukha cIjahI kyA hai yogIrAjako samAdhirUpI sukhake Age vAra tithI mAsakA bhI khyAla nahI rahate ki amuka mAsa vAra tithI jArahI hai kyoMki samAdhirUpI sukhake Age kucha | khyAlahI nahi rahatA jaba yogIrAjako apane zarIrakAbhI khyAla nahI hai taba bAra tithI mAsa AdikA khyAla kaiseM rahai kabhI prArabdhayogase koI upAdhI A jAye tobhI zuddha aMtara dRSTiseM AtmabhAvanAkI ucca koTikA tyAga karake pulIka viSayasukhameM lipta nahI hote (gAthA) lAbhAlAbhe sukheduHkhe jIvitemaraNe tathA stutiniMdAvidhAne ca sAdhavaH samacetasaH // 1 // bhAvArtha - lAbhameM alAbhameM sukhameM aura duHkhameM taisehI jIne aura maraNameM tathA stuti aura niMdAme jisa mahApuruSakA sama cittapanAhai vahI jJAnI mahApuruSa hai // 1 // athadhyAnasamAdhipada || merI suratI antarameM lAgIre tehAMto jhagamaga jyoti jAgIre merI eTeka jhiramara jhiramara mehalA varSe cehu diza dAmanI camakere merI // 1 // dhAna na bhAve niMda na Ave sukhanI sumArI netre chAire merI // 2 // jehAMtehAM dekheM ekaja bhASe bIjo najara na Avere merI | 3 | Atma anubhavanI chAyAmAMhI huMto bhUle gayo kAyA mAyAre merI // 4 // sumati priyApAse jo khele kumati kubajA bhAgIre merI ||5|| sohaMsohaM raTamA lAgI tehAMto anahada muralI vAjIre merI ||6|| AnaMda ghana kahai viralA yogI dhyAna samAdhi kAI dekhyAre merI // 7 // zuddha AtmadRSTivAle mahAyogI puruSa zuddhAtmasvarUpameM praveza karake antara samAdhisukharUpI AnaMdaseM vANIdvArA kabhIkabhI madhura gAyanabhI karate hai yogIrAja ke mukhadvAraseM nikale huye For Personal & Private Use Only jItasaMgraha // 12 // www.janelibrary.org
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmavicAra hozake kyoMki zabdarUpI padoM zabdameM banehuyehai lekina AtmasvarUpato padAtIta hai aura anubhavagamya hai phera E| akatha hai vizeSa dekhanekI jisako icchAhuveto zrIAcArAMgajIsUtrake pAcave adhyayana ke chaThe uddezeseM dekho AtmA- ||JE|jItasaMgraha kAzuddhasvarUpa zabdarUpI jaDaseM sadA bhinnahai kyoMki zuddhAtmadravyakA lakSaNa jaDarupI zabdase kahAjAvai aisA nahIM hai upacAraseM aura vyabahAranayaseM kahA gayA hai gAthA-akathakathaterI kaunajAne caturasanehInayavAdI nayapakSagrahIne jhUThAjhagaDAThAne // 1 // iticidAnaMdavacanAt gAthA-zudhyAnaemaApano tujhasamApati auSadhasakala pApanuM dravya anuyogasammati pramukhathIlahI bhaktivairAgyajJAna dhariye shii| bhAvArtha:-jo nijazuddhAtma svarUpameM sthirIbhUta rahanAhai vahI dharmadhyAna hai vahIsaba pApoMse muktahoneke liye parama siddhaauSadhi hai aura jahAMpara zuddha Atma upayoga hai vahAM parahI zuddha Atmadharmahai vahI zuddha mokSakA rastA hai bhakti vairAgya aura jJAna yaha tInoMhI mokSamArgake | sAdhana hai aura jo samyakdarzana hai vahAMpara bhaktirAgakA mukhyapanAhai zreNikarAjAkI taraha isa kalikAlake viSe bhaktirAgakA svarUpa bahutahI svalpa dekhalAtAhai devagurukI bhakti karaneseM avazya jJAnakI prApti hotIhai zreNikarAjAkA vIra paramAtmAyeM bhaktirAgakA kitanA pUrNa premathA aura bhaktirAgaseMhI zreNikarAjAkA kAryasiddhahuvA hai dezavratI aura sarvavratIvAloMke liyebhI jJAnavairAgyatAkI mukhyatAhai jisameM bhI jJAnakIto pUrNamukhyatAhai kyoMki jJAnavinA vairAgya nahIM Thahara zakatA hai gAthA-jJAnadazAjeAkarI tecaraNa vicAro nirvikalpaupayogameM nhiikrmnocaaro||1|| jJAnarahita jaDajIvoM paDilehanA pratikramaNa japatapa vrataM paJcakhkhAna tIrthayAtrAdi karatehai vaha sarvapuNyarUpI AzravahIhai PladaokAmakAja 15 JainEducations For Personal & Private Use Only H elibrary.org
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmavicAra jItasaMgraha amRtamaya vacana zravaNa karanese aura isakA dhyAna pUrvaka manana karanese AtmAko kalyANa kara zakate hai aura AsmAko kalyANa huvA jaba saMsArakA paribhramaNa karanekA bakhta nahiM rahetA, isalIye adhyAtmadRSTivAle mahAyogIkA | bacana suNanA, yaha saMsAra aneka paudgalika vastuse bharA hai isameMse pAra utaranA muzkIla hai tobhI adhyAtmIkA | saMga huvA jaba mArga sugama hai isalIye bhavyAtmAko adhyAtmameM raTana karanA, bhAvArtha:-zarIraAzraye jJAnAvaraNAdi aSTakarma aura Adizabdase dhana dhAnya strI putrAdi sarvapudbhalIka paryApahai taiseMhI mithyAtva dharmavyavahArasa kahAjAtAhai lekina nizcayadRSTiseM dekhAjAve to vaha sarva pudgalIka paryAyahai taiseMhI mithyAtva Adi caudaha guNasthAnaka aura ekeMdriyAdi sarvajIvoMke sthAnaka pudgalake saMyAgaseM kahalAte hai parantu jJAnadRSTiseM dekhAjAveto vaha saba Atmasva svarUpase sadaiva bhinnahI haiM kyoMki upAdhi rahita zuddhaAtmAko koibhIkArya siddha karanA bAkI nahi rahatA AtmAkA sidvakArya AtmA hI hotAhai dUsareto kAragamAtrahaiM aisA apUrva rahasya jJAnI binA kauna jAnazake arthAt jJAnI binA paripUrNa AtmadravyakA zuddhasvarUpa kauna kahanevAlAhaiM Atmadravyake viSe koIbhI pramANanaya nikSepa yukti lage aisA nahIhai ki AtmA aisA hai vahato anubhava gamyahaiM | gAthA-alakhaagocaraanupamaarthano / kuNakahIjAnerebheda / / shjvishuddhaarereanubhvvinnje| zAstratesaghalArekheda | // 1 // kahanekA tAtparya yahahai ki AtmAkA svarUpa ati sUkSma aura vacanAtIta hai arthAt vacanAtItahonepara AtmAkA svarUpa vANIseM kaiseM kahAjAvai kyoMki jo zabda hai vahato jaDarUpa hai isaliye jaDarUpIzabdaseM AtmasvarUpakA kathana hh wl ly llllll in Education For Personal & Private Use Only www.janeiro
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ jItasaMgraha 2 ANAhI japatapa ANAseMhI saMyama ANAseMhI dAnaAdika phaladAyaka hai parantu bhagavAnakI AjJAvinA jo dharma | adhyAtma- JE nema vrata paJcakhkhAna mAnatehai vaha kevala ghAsake puleke samAnahai Isaliye ANAmeM hI dharmakahA hai // 11 // ava dravya aura vicAra bhAvameM kitanA aMtara hai sUtrapAThaH-merussasarisayavassaya jittiya mittaMta aMtaraMhoi davatthaya bhAvatthaya aNtrmih||14|| tittiyaM // 2 / / bhAvArthaH-meru parvata aura rAIke dAnemeM jitanA aMtara hai itanAhI aMtara dravya aura bhAvameM haiM // 2 // saMsA rakI asAratAkeliye gAthA-bhamatAMAsasAramAM dulahonarabhavalAdhore chAMDInIMdapramAdane ApasvArthasAdhore // 3 // bhAHhe bhavya isasaMsArasAgarake viSe eka ekayonike viSe yaha jIva anaMbara arthAt lakSacorAzI yonike viSe paribhramaNa karate huye atidurlabha narabhava prApta huAhai isaliye nIMda aura pramAdako chAMDake apanAsvArthasAdhanA cAhiye kyoMki vAraMvAra ratnaciMtAmaNike samAna manuSyabhava aura devagurudharmakI sAmagrI prAptahonI atidurlabha hai pramAdakevasIbhUta hue zrutakevaliyoM narka nigodameM rUlarahehai isaliye jJAnIne kahAhai ki he bhavya abano ceto 3 gAthA-sAmagrIsarvadharmanI / eleMjenarakhovere ||maakhiiniiprehaayte / ghasatAMApavigovere // 4 // bhAvArtha:-jo puruSa sarvadharmakIsAmagrI pAkara mithyAtvapaneseM hArajAtehai vaha puruSa madhamAkhIkI taraha apanA donoM hAtha aMtasame ghasatehue atipazcAttApa karate huye apanI AtmAko naraka nigoda meM le jAtehai vahAMpara nAnAprakArake chedana bhedanakI mAra khAte hai yataH pappAsaMparaconahI dadokiyodara // lAlA lAgerahyo nanokiyohajUra hAthaghase iANe jibhetAlUMdIdha maraNavelAyesAMbhare" hAyamadharmanakIdha // 2 // dRSTAntagAthA-jAnalaIvayuktimaM jemkoiiprnnvaajaavere|lgnvelaagii niMdameM pachIghajpachitAya Pawade For Personal & Preise Only
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtma vicAra AzravakI rukAvaTa vinA saMghara nahI aura saMbara binA mokSa nahI mokSavinA sukhanahI jIva bhaTake cyAraM khAna aisA yogakI sattaramI vIsImeM haribhadrasUrIne kahA hai isaliye AtmajJAnakI prApti vinA sarvatarahakI kriyAkAMDa aMkavinAkI zUnyakI taraha niSphalahIhai gAthA -- karmakaThinakaThadAhavA / dhyAnadharuMcittalAya // antarAtmahoyake / bharjuniraMjanarAya // 1 // aSTAMgayogekarI | sAdhe mokSadayAla // te sadgurunAcaranamAM / vandana karUM tihu~ kAla // 2 // | siddha gatisAdhana bhaNI / sAvadhAna huyAjeha || temunivarapadavadatAM / nirmala hove deha |3| eseM paJcama gatike sAdhaka samyakvAna munikA Ayu vaimAnika devoM sivAya dUsarI gatikA baMdhanahI paDate 3 aba kahate hai ki saMgha kisakoM kahanA sUtrapAThaH suhazIlA osacchaMdacAriNo vairiNA zivavahassa ANAbhagao bahujaNA omAbhagaha siMdhu // 1 // hai gautama ! sukhazailiye yAne pudgalAnaMdiyo arthAt paMcaindriyoMke viSayasukhameM sthApana karI hai apanIdRSTiko phera vItarAgakI AjJAbhaMgarUpI masIkA tIlaka karake svacchaMdapaNeseM vicaranevAle arthAt apanI icchA ke anusAre calanevAle yaha mokSamArgake zatru bhUta jina AjJAseM bhraSTa aiseM kabhI bahutajana hove to bhI he gautama unako saMgha | nahi kahA jAvai // 1 // taba he bhagavan saMghakisakoM kahAjAve sUtrapATha: - jahatusakhaNDaNamayamaMDa gAI sunnarannamivihalAI tahajANasuANAra hiyaM aNugaNaM // 4 // bhAvArtha - jaise kiNabinAke tusakA khaMDana muDadeko alaMkAroseM bhUSita karanA aura sUna banameM bilApakaranA taimahI vItarAgakI AjJAvinA sarvadharma nema kriyA anuSThAna niSphalahI hai. sUtrapAThaH ANAitavoANAi saMjamotahadANamANAeM ANArahiodhammo pallA lallUvapaDihAe // 1 // bhAvArtha - trItarAgakI For Personal & Private Use Only jInasaMgraha
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ / adhyAtmavicAra liyehI arthAt cyAragatirUpI baMdhikhAneseM bhavyajIvoMko muktahoneke liye vahI sugamase sugama rAstA jJAnIne batalAyAhai ekasala AtmajJAna aura dUsarA zuddha vyavahAra yahI zuddhamokSakA rAstAhai (jJAnakriyAbhyomokSaH) JE jItasaMgraha kriyAkaSTabhI nAlahai bhedajJAnasukhavaMta yAvinabahuvidhatarakare tobhInahibhava aNt||1||bhedjnyaanseNhii sabaduHkhoseM // 15 // jIvamuktahozaktAhai isaliye dareka bhavyayANIkoM vicAranA cAhiye ki merA satyasvarUpa aura satyadharma kyA hai | aura merA kartavya kyAhai aisIsatyasvarUpamaya bhAvanA hone para avazyahI AtmAkA satyasvarUpa pragaTa hotA hai jaisA bIja bote hai vaisAhI vRkSa utpannahotehai isatareseM jaise jaise jIvoMke pariNAma hotehai vaiseMhI puNya pAparUpI phala lagatehai isaliye sarvatarahake zubhAzubha vicAroMko choDakara eka zuddhAtma svarUpakAhI dhyAna karanA cAhiye jo zuddhAtmakA dhyAna hai vahI vrata paccakhvAna hai vaha zuddhacAritra hai vahI samyaktvadarzana hai dohA-azuddha bhAvaseM baMdha hai| zuddhabhAvase mukti // jo jAnegatibhAvakI / yahIjasAcIyukti // 1 // aba kahate hai ki puruSArthahInapanekA vicAra karanepara kyAhonI hotI hai jo manuSya sadaiva aisA vicAra karate JE hai ki maiM pUrApUrAduHkhI huM maiM rogI vemAra huM maiM azakta huM abato merI avasthA vRddha hogaI hai aba meM kyAkalaM avato maiM paravaza ho gayAhuM aba merA sAheka kauna hai ityAdika puruSArtha hIna panekA vicAra karanepara vaha puruSa hInabAyelA banake nAnAprakArase mAnasIka duHkha bhogate hai parantu jo vIra puruSa hote hai vaha aisA vicAra karate hai ki meM sadA sukhI hu~ merA zarIra nIrogI hai meM anaMta zaktivAlAhUM mere pAsa jJAnarUpI dhanakA. akhUTa khajAnA bharAhuA hai JODCDDDDDDDDINDw For Personal Price Only
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ pal // 3 // emajANI bhavipANIyA cetocaturasujANare / evo avasaranAmile bhAkhekevalanANIre // 4 // sUkSmabodhaadhyAtma- vinabhavyane na hovettvprtic|| tatvAlambanajJAnabina Talai na bhavabhayabhIta // 5 // bhAvArtha:-koTAnakoTigranthoMke vicAra | paDhane parabhI jo sUkSma AtmatatvajJAnakI prApti nahIM hove arthAt jabataka AtmajJAnakA bodhanahIM hove tabataka jItasaMgraha satyAsatya dharmakI paratIta nahI hozake kyoMki tatvAvalambana jJAnavinA bhavabhayakIbhIti dUra nahI hove 5 zruta| jJAnane bhAjai manano zaMsaya gAthA-alakhaagocara anupama arthano kuNakahijANerebheda sahajavisudhArereanubhavaviNaje zAstrate saghalArekheda // 1 // tatvateAtmasvarUpa hai zuddhadhamapaNaeha parabhAvAgatacetanA karmagrahache yeha // 2 // bhAvArtha:-AtmasvarupakI pahicAna karake jA svarUpameM rahanAhai vahI Atmatatvahai aura vahI Atma dharma, paraMtu svasabhAvakoM chAMDake parabhAvame rakta rahanepara yahI AtmA karmakoM grahaNa karake svataHhI vyavahAra nayaseM baMdhIjarahA 2 gAthA-AtmajJAnavina je je kathA botIbAlakacAla bAlalIlA dhUlIsamo jAgoyabAcAla // 3 // | bhAvArtha:-AtmajJAnavinA kevala jo kriyA haiM vaha bAlalIlAke samAnahI hai arthAt AtmajJAnarahita jo jo kathA kIrtana, vahato kevala lokaraMjanake liye bAlalIlA dhUlIke samAna haiM // 3 // gAthA-raMgarAganekAnIkathani / 26 | kahainahIsaMyutA // upadezI vairAgyaanubhavI / adabhutateabadhUtA // 4 // sarvasUtrasiddhAntoMke paThana pAThanakA sAra yahI haiM ki AtmAke satyasvarUpakI pahicAnake liyehI, isalIye jo adhyAtmajJAnahai vaha AtmasvarUpakoM pragaTakarake dekhalAtAhai isaliye AtmakalyANake liye uttamase uttama sAdhana adhyAtmajJAna sarvajJane kahA, moksssukhke| dinint Educati o n For Personal & Private Use Only
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmavicAra jItasaMgraha | // 16 // AyuvAlA vicArA marake sIdhA sAtamI nArakImeM calAjAtAhaiM hA hA dekho azuddha pariNAmoMkI gati jaba doghaDIkI | AyuvAlA azuddha praNatiseM sAtamInarkameM calAjAtA hai taba anyajIvoMkI kyAgati janmaparyaMta kyAkyA azubhakarma karate hai arthAt janmaparyaMta kitane kukarma kiyehaiM Isaliye he paramAtmA mere jaise jIvoMkI kyA duradazA hogii| dhik dhika hai merI AtmAkoM aisA zubhavicAra karanAcAhiye dohA-mahAduHkhakAbIjahai / azubharUpa pariNAma || tAkeudayaanaMtaduHkha / bhugateAtamarAma // 1 // bhAvArtha:-jo apane zuddha svabhAvameM rahanA haiM vahIM AtmAkA mukhyaguNa aura svabhAvahaiM parantu ajJAnatAse aura moha mithyAtvaseM AtmA malina ho rahA haiM isaliye apanI AtmA Atmika sukha bhUlake indriyoM janita viSaya bhoga vilASameM laMpaTa hone para caturgatimeM anAdi kAlaseM bhaTaka rahA hai parantu jisadina yaha AtmA zuddhasvabhAvase rAgadveSa mohAdi malase rahita hokara apane jJAna dhyAna svabhAvameM lIna hogA taba ApaseMApa pudgalIka sukhaduHkha puNyapApa Adi karmoMse muktahokara yahI AtmA Atmika ananta akhaya aura anyAyAdha sukhakA bhogI Apase Apa hojAvegA taba rAgadveSa moha zoka cintA bhaya janma jarA aura mRtyu AdikA du:kha kevala ajJAnatAseMhI AtmA bhogarahAhai uparokta saba duHkhoMse mukti honekeliye eka adhyAtma jJAna aura dUsarA AtmadhyAnahI jJAnIne kahA, kyoMki AtmajJAnakA yathArtha prakAzahonepara pUrvakebandhe huye azabha praNaniseM azubha karmokebandha vaha ApaseApa naSTa hojAte haiM jaise sUryake prakAza honepara timIraApase Apa naSTa hojAte haiM // 1 // ... Jan Education For Personal & Private Use Only
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ jItasaMgraha sarvakAryameM merI saphalatAhI hogI aise dRDha vicAra karanevAle vIrapuruSakoM vaisehI phala milate hai ahiMsA satyavacana zuddhabrahmacarya aura zuddhaAtmavicAra karanepara AtmAke sarvaguNa ApameM Apa pragaTa hojAte ha sadaiva adhyAtmavicAra sadguNokAhI vicAra karanA cahiye gAthA-jaMmbaseMijIvo guNaM ca doSa caitthaMjammami taMpAveipuNNabhAve ambhAseNa puNoteNa // 1 // bhAvArtha:-je guNa yA doSa isa bhavameM tathA bhavAntarameM kiyeho vaisehI phala prApta hote haiM pUrvaabhyAsase arthAt pUrva saMskArase karmakebaMdha tathA nAza praNAmaseMhI hote hai gAthA-parasaMyogathIbandhachere paraviyAgemokSa teNetajIparamelAvaDore ekapaNo nijapoSare // 1 // kAraNajogehobaMdhebaMdhane kAraNamuktimukAya AzravasaMbaranAma anukrame heyaupAdeyasuNAya // 2 // isaliye halate calate uThate baiThate mote khAte pIte AtmaupayogabinA samayasamayakeviSe nAnAprakArake karma Arahehai isaliye upAdhyAya jIbhI kahagaye hai gAthA-bhinnadehIte bhAviye jyuMApahImeM Apa svapnAtaranahI hove dehAMtara bhramatApa // 1 // zudvAtma svarUpameM ramaNahonepara karma ApameApa naSTa ho jAte hai gAthA-paraparaNatiparasaMgase upajataviNasatajIva miTemohaparabhAvako avalaavAMdhiziva // 1 // AtmArAmAnubhavabhajo tajoparataNimAyA ehesAra jinavacanano valeyaha zivachAyA // 2 // yaha AtmA jaba apanesvarupase girake parameM JphasatAhaiM arthAt apane upayogase zanya hojAtA hai usI samaya rAga dveSa aura moharUpI phAMsImeM phasakara karma rupI jAlameM makaDI jAlakI taraha Apase Apa baMdhIja jAtA hai azuddha pariNAmoMseM taMdulIye macchakI taraha taMdulIyamacchakA zarIra cAvalake dANejitanA choTA hotA hai lekina azuddha rodra pariNAma dhyAnameM doghaDIkI e in Education For Personal & Private Use Only CLenelibrary.png
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmavicAra // 17 // Jain Education bhAvanA haiM aura jo apanI AtmAke saccemitra banakara ajJAna mithyAtva rAgadveSa moha kaSAyako tyAga karake samyak jJAna samyagdarzana aura zuddhacAritrakA pAlana karake narakAdi duHkhoMseM jo apanI AtmAkoM bacAnA hai yaha bhAvamaitrI bhAvanA hai uparoktacyAra bhAvanAeM sadaiva avazya karake samakinaguNakoM pragaTa karanevAlI haiN| Ara samyagguNa pragaTa honeparahI mokSasukhakI prApti hotI hai isaliye samyakvIna navapUrvI ajJAnI kahavAya gAthA - vinA jehathI jJAnaajJAnarUpaM cAritraM vicitraM bhavAraNyakUpaM // 1 // DhAla - jeviNanANa pramANa na hove cAritra | taruna viphaliyo sukhanirvANanajeviNalahiye samakitadarzanavaliyore bha0 // 1 // gAthA - duHkhiyApratikaruNAvaru duzmana tinadhyastha zubha bhAvanA yaha prabhu mujha hRdayameM sadA vaso ||1|| isajIvAtmAko anAdikAla se samyakdazena jJAnakI prApti nahIM hone parahI janma jarA maraNAdikake anaMte duHkhabhogane paDate haiM jaiseM sUrya nimi rakoM dUrakarake saba jagatko prakAzamaya karadeta haiM taiseM samyakrUpIguNa pragaTa honepara mithyAtvarUmi Apa seApa naSTa ho jAte haiM samyakvAnajIva jahAMjAvai tahAM AnaMdahI pAte haiM samyakvAna puruSa kabhI naraka meM calA jAve to bhI devagati adhika sukhI haiM parantu mithyAdRSTi jIva kabhI svarga meM calAjAve to bhI narakaseM adhika .:khI hai samyakravAn samajhatA hai ki sukha dukhamerA dharma nahIM haiM yahano zubhAzubha karmoko paryAya hai meM dRSTAjJatA aisA jJAna vicAra ke sanakitadhArI jIva zAMtI pUrvaka zubhAzubha kanake phala bhoga lenA lekina bharta raudra dhyAna nahIM karatA aura mithyAdRSTi jIvakoM kabhI bArahaveM devalokake sukha mila jAvai tobhI nidhyAdRSTi For Personal & Private Use Only jInasaMgraha // 17 // Liainelibrary.org
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmavicAra dohA-vAravAra prabhuvaMdanA zuddhabhAvase hoya kAraNayoge kAryanI midvinizcayajoya // 1 // aba kahate hai ki mokSaprAptike liye mukhya kAraNa samyadarzana hai aura samyakdarzanakI prAptike liye mukhya kAraNa cyAra bhAvanAaiMhai | dohA-guNIjanako baMdanA avaguNadekhamadhyastha duHkhI dekhakaruNA dhare maitrIbhAvasamasta // 1 // pramodabhAvanA guNIjanoMku JE jItasaMgraha dekhakara bahutaharSitahonA madhyastha bhAvanA isaliye apanI niMdA karane vAleho apanA burA karanevAle ho nobhI | usa madhyastha dRSTi rahanA cAhiye paraMtu manavacanakAyAseM bhI unhoM- dveSanahIM karanA cAhiye taiseMhI sukhakI prApta honepara harSitahonA aura duHkha Anepara dilagira nahIM honA cAhiye mamyavAna jIvakoM sadaiva sarvajIvoM samadRSTi samacitta rAgadveSarahina samabhAvameMhI rahanA cAhiye // 2 // dohA-durjanakurakumAratto / paNa kSobha nahIM mujhakoya / / mImyabhAvarahemadA / aisI pariNatihoya // 1 // bhAvArtha- atha karuNAbhAvanA duHkhIjanoMko dekhake karUNA dayA lANA arthAta zarIrAdika aura mAnasika | duHkhakoM durakaranA yaha dravya karuNA haiM aura jo krodha mAna mAyA lobha tathA mithyAbhAvakA tyAga karanA haiM vaha bhAva karaNA hai AtmAke cyAra bhAva prANa hai unako bacAnA jisadinameM svapara AtmAkI bhAvadayA | pAlaMgA vaha dina maiM dhanya mAgA rAgadveSa mohAdiseM jo apanI AtmAko bacAnA hai yahI bhAvakaruNA hai. | athamaitrI bhAvanA-sarvajIvoMko apanI AtmAke samAna samajhake koIbhIjIvakoM takalIpha nahI denI kintu majIvoMko apane mitrakI samAna samajhake mavakA bhalA cAhanA yaha svapara dravya yAne vyavahArameM maitrI. in Education International For Personal & Private Use Only wwnw.jainelibrary.pra
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra | kahai lakhe na brahmasvarUpa maganapara dravya meM mithyAvaMtaanRpa // 1 // jo siddhasamAna AtmAko viSayabhogakI icchAhotI adhyAtma- | haiM vaha kevala bhogAvalI karmakI khujalI vikAra hai bhogAvalI karma bhoge binA tirthakarobhI nahI chUTa zakate, JE jItasaMgraha zlokaH-udayatiyadibhAnuH pazcimAyAM dizAyAM pracalatidimeruH zIttatAMyAti vahniH vikasatidi- // 18 // // 18 // | paJaparvatArozilAyAM tadapi na calattIyaMbhAvinI karmarekhA // 1 // zabdArthaH-(yadi) kabhI (bhAnuH) sUrya [pazcimAyAMdizAyAM] pazcima dizAmeM (udayati) udaya hojAvai [yadi] kabhI [vahniH] agni [zItatAMyAti zItalahojAve (yadi) kabhI (parvatAgrezilAyAM) parvatakeagrabhAgapara yAne zilA (vikasatipaJa) padmanAmakepuSpa praphullitahojAve tadAdi] tobhI (bhAvinI Iya) avazyahonevAlI yaha (karma rekhaaH)| karmakI rekhA kabhI calita nahI hotI // 1 // bhAvArthaH-sUrya pUrvadizA choDake kabhI pazcima dizAmeM udaya nahI hote kintu kabhI hobI jAye aura meru parvata kabhI calita nahIM hotA vahabhI kabhI calita ho jAve agni kabhI zItala nahIM hotI bahabhI kabhI zItala ho jAvai aura parvatake agrabhAgapara arthAt zilA puSpa kabhI praphullita nahI hosake lekina vahabhI kabhI daiva yogase hojAvai tobhI avazya honevAlI karmakI rekhA kabhI calita nahI ra hotI // 1 // itaneparabhI jJAnI mahApuruSa kabhI viSayabhogomeM lipta nahIM hote rasanA indriyakI taraha ali ptahI rahate haiM apanI AtmAke sivAya aura koIbhI padArthameM rAce mAce nahIM isaliye jJAnIko karmokA in Education For Personal & Private Use Only
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ DET ajJAnatAse sare devoMkI Rddhi apaneseM adhika samajhake IrSA dveSa tRSNAke vazIbhUta hokara mahAdukhase pIDita adhyAtma-8 hokara artadhyAnase marake tIryazca yonimeM utpanna hokara viSTAbhakSaNa karate haiM aisA samajhake samyakvAna jIvakoM vicAra | dukha ne rabhI samyakseM calita nahi honA cAhiye kyoMki sukhaduHkha Atmika dharma nahIM haiM zArIrIka dharma hai | aisI bhAvanA jo bhavyajIva cha mahInA taka akhaNDadhArAseM hRdayameM rakheto usajIvako avazyahI samyagarza nakI prApti ho zakena saMdeha aura samyakaguNakI prApti hone para avazyahI siddha padakI prApti hai arthAt samyagdarzanakI | prApti honeparamokSasukhakI prAptisvayaM siddhahIhai aisI kalyANakArI bhAvana.aiM jJAnIne bhavya jIvoMke kalyANake liye dekha | lAihaiM anaMte janmajara maraNAdikake duHkhoMse mukta honeke liye jJAnIne kahI hai isaliye isa bhAvanAeM ko vAraMvAra vicAranA vAraMvAra manana karanA paThana pAThana karanA jo vyavahAra samyaka haiM vaha nizcaya samakitakA kAraNa haiM aura nizcayameM devaguru | aru dharma apanI AtmAhI hai AtmA svayaM siddharUpahI hai kyoMki AtmA zarIrAdi sarva jaDa padArthoMse sadA bhinnarUhI haiM jaise siddhomeM anantaguNa rahe huye haiM vaisehI guNa merI AtmAke viSe raheM hue haiM tuM aura nahI maiM ora nahI aisA samajhake aura rAgadveSa rahita hokara jo AtmajJAna dhyAnameM lIna rahanA vahI cAritra vahI tapazcaryA aura vahI yoga haiM AtmasvarU pakI jo pUrNa zraddhA honA baha nizcaya samakina darzana hai aura Atma svasarUpameM rama ga karaNA hai vaha nizcaya cAritra Bhai aura jo icchAkA rodha karanA hai vaha nizcaya tapazcaryA hai merA svarUpa sadA jJAna darzana aura cAritranaya arUpI hai aura jo mere svarUpase sadA bhinna jaDa padArtha hai jisako apanA samajhanA haiM vahI mithyAtva haiM gAthA-vahirAtmatAko Inn Education For Personal & Private Use Only AFMainelibrary.org
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ jItasaMgraha aba samyakke aSTalakSaNa guNa batalAte haiM adhyAtma-136 dohA-karuNAvAtsalyasajjanatA / AtmaniMdApATha // samatAbhaktivairAgatA / dharmarAgaguNaATha // 1 // vicAra bhAvArtha:-sarvajaMtu karuNA sarvajIvoMke sAtha mitratA guNAnurAga apanI nindA apanIbhUlake liye pUrNa pazcAsApa sarvajIvoMpe samabhAva tatvajJAnakI pUrNa zraddhA saMsArI pudgalIka viSayasukhoMse udAsInatA rAgadveSa rahita aura dharma tathA dharmI saccA prema yaha aSTa guNa samakitake kahai arthAt yaha aSTaguNa samakitavAna jIvameM pAvai / ___ gAthA-cittaprabhAvanAbhAvayuta / heya upAdeyavANI / dhirajaharSapravINatA / bhUSagapaMcavakhANI // 1 // bhAvArtha:--sva aura parake liye tatva AtmajJAnakI vRddhirUpa prabhAvanA karanI zAstra ke anusAre viveka sahita satya aura sabako priye hitArtha bolanA aura atiduHkha AneparabhI dhairya rakhake satyadharmakoM nahI choDanA aura sadaiva AtmajJAna dhyAna saMtoSameM rahakara tatvajJAna meM praviNahonA aura jo samakitako malIna karanevAle aSTamadahaiM unakobhI dUrakaranA cAhiye jAtimada1 lAbhamadara kulamada3 rUpamada4 tapamada5 balamada6 vidyAmada7 rAjamada8 yaha aSTamada samyakke mala haiM vAste inakobhI dUrakaranA cAhiye teseMhI satya dharmameM saMzaya rakhanA viSaya bhogakI bAMcchA dehAdika pudgalIka bhogomeM mamatvabhAva aura pratikUla cIjameM ghRNA yAne aruci guNIjana aruci honA aura dUsarekedoSoMkoM prakAzita karanA jJAnameM vRddhi nahI karanA aura zuddhaguru devadharmakI tathA satyAsatya zAstra siddhAntakI parIkSA nahIM karake gatAnugati calanA yaha sarva uparokta doSoM samakitako malIna karanevAle jAnake bhavya jIvoM ko tyAga karanA Jin Education For Personal & Private Use Only
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmavicAra Jain Education b bandhapaDe nahI kevala ajJAnatA paDate haiM dohA - pudgalaserAte rahaiM / jAnaiyahInidhAna / tasalAbhelo bheraheM / bahirAtmaabhimAna // 1 // antarAtmAjaMvaso | samyagdRSTihoya || cauthe arupuniyaarmeN| guNasthAnakalposoya // 2 // zarIra dhana strI putra mAtA pitA parivAra makAna vastra pAtra gahane aura sarva vaibhava AdimeM jisakoM mamabhAva haiM vahI mithyAtva haiM vaha tyAgane yogya haiM aura anaMta jJAnaguNa sampannazuddha Atma svarUpa haiM vahagrahaNa karane yogya haiM yahI zuddha samyak haiM samyag guNa aisA balavAn haiM ki midhyAtvakoM ekasamayamAtrameM nAza karake kevalajJAnakoM pragaTa kara denA hai samakitaguNakI prApti hone parahI samyak jJAna cAritrakI prApti hotI haiM copAI - satyapratijJAavasthAjAkI / dina 2 caDheguNasthAnatAkI || chinachinakaresatyakosAko / samakitanAmakahAvaitAko // 1 // bhAvArtha:- jo puruSa AtmAke satyasvarupakI pahicAna karake nijasvarUpakA yathArtha nizcayasahita zraddhA na kare vahIjIva samabhAvakI vRddhikaranevAlA hotA hai aurajo AtmasvarupakA yathArtha anubhava karanA hai vaha samyag jJAna 1 dohA - appAparicayanijaviSe / upajainahI saMdeha || sahajaprapaMcarahitadazA / samyaglakSaNaaiha ||1|| apane AtmasvarupakA anubhava apanI AtmAsahI hotA hai dUsareto kevala eka nimitamAtrahI hai samakinadhArI jJAnIkA lakSaNa haiM // 1 // For Personal & Private Use Only jItasaMgraha janelibrary.org
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtma vicAra // 20 // udayase sadA asatya jaDadharmake viSe AnaMda mAnatA hai aura samakita mohanI karmake udayaseM jIva satyadharmake viSebhI kuchakucha manameM malInatA lAtA hai yaha sAtoMhI prakRtikA jaba kSaya hotA hai taba vyavahAra samakitakI prAsi hotI hai. 5 jItasaMgraha dohA-prakratisAttomohanI / kahaMjinAgamajoya // jinakAudayanivArake / samyakdarzanahoya // 1 // // 20 // - bhAvArtha-mithyAtvakA sarvathA nAza honeparahI samakita darzanakI prApti hotI hai. ItyarthaHatha AtmaviSe dohA-nijasvarUpa samajhe vinaa| pAmyo duHkha anaMta ||smjhaayaa te pdnmuuN| zrIsadgurubhagavaMta // 1 // vartamAna Ina kAlameM / mokSamArga bahu lopa // vicAravo AtmArthIne / kuguruye kige gopa / / 2 / / koikriyAjaDa hoye rakhyA / kei zu jJAnameM joi / / mAne mArga mokSano / karuNA Avai moya // 3 // bAhera kriyA rAcate / aMtara bhedena koya / / jJAnamArga niSedhate / je jaDakriyA jaga moya // 4 // baMdhamokSanI kalpanA / je bhASe jagamAMhi // varte moha dazAmeM / zuka jJAnI teMhi / / 5 / / tyAganatI saphala taba hI-jaba lahai AtmajJAna / / jJAnarahita kriyAjaDa / lahai na mAkSasthAna // 6 // tyAga vairAgya nahI cinameM / thAya na teha na jJAna / / jJAnavinA jaga jIvaDA / bhame cyAre khAna // 7 // seve sadguru caraNane / tyAga karI nija pakSa // te jANe nija AtamA / bIjA jANana lakSa / 8 // pratyakSa sadgurusama ko nahI-karai jagata upakAra / / balihArI gurudevakI-pala pala so so vAra // 9 // sadagurukI kirapA binA / jANe nahi nijarUpa // nijasvarUpa samajhe binA / DUbe bhava jala kRpa // 10 // / JainEducationkilal For Personal & Private Use Only Mininelibrary.org
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ cAhiye phera samakitaguNako nAza karanevAle pAJcakAraNa hai unakAmI tyAga karanA cAhiye. adhyAtma- dohA-jJAnagarvamatimaMdatA / niThuravacanaudgAra // rUdrabhAva Alasa dazA / nAze paMcaprakAra // 1 // jItasaMgraha vicAra 3 bhAvArtha:-jJAnapaDhanekA garva abhimAna tatvajJAna meM arucI sacinahI aura asatyatA nirdayatA sAvadha kaTuka bacana bolane meM pravINa aura sadA krodhAdi pariNAma uttama adhyAtma jJAna sunanekeliye tathA dezavratI sarvavratI cAritra dharma pAlane meM nirudyamI Alama pramAdI yaha pAMcohI dUSaNa mamakita darzanako nAza karanevAle doSoMse avazyahI bacanA cAhiye // 2 // taiseMhI samyakadarzanake pAMcaaticArasabhI bacanA cAhiye. ____ gAthA-logahAsyabhayabhogAci / agrazocasthitimeva / / mithyAAgamakIbhakti / mRSAdarzanIseva // 1 // bhAvArthaH-manameM aisI zaMkA AnI kabhI maiM zuddhadeva zuddhaguru aura dharmake sivAya dUsare devaguru dharmakoM JE nahI mAnugA no lokomeM merI hAMsI hogI aura jo dharma hai vaha satya hai ki anyadharma satya haiM tathA pAMco 18 indriyoMke bhogavilAsakI ruci honI meMhI tatvajJAnameM zaMkA karanI aura kahAnI kathAomeM rucihonI | tathA mithyAtvI devaguru dharma haiM vaha satya hai anyadharmakI prazaMsA karanI tathA kugurukI sevAbhakti karanI isa 28 pAMca dRSaNakoM samyagdhArI jIvako avazyahI tyAga karanAhI cAhiye aura jo AtmadharamameM sadA bhinna padA-1 SEau~ko apanA mAna kara krodha mAna mAyA aura lobha karake mamatvabhAva rakhanA hai yaha anaMtAnubaMdhI kaSAyoM haiM jisameM lipta huA yahajIva anAdikAlaseM caturgatike viSe paribhramaNa kara rahA haiM mithyAtva mohanIke fy lf`lyt l`ly lbnn ly lykhtll lflnTlllnt in Education n ational For Personal & Private Use Only www.ncbora
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtma vicAra // 21 // Jain Education mukhase kathe jJAna sahu / chAMDe na azuddha AcAra / / te zuSkapAMThI bApaDA / rUle sarva saMsAra ||24|| atha indradamanaviSe - deha chatAM dehAtIta / varate sadguru jeha / / tejJAnInAM caraNamAM / dhoka dehu nitya meha ||25|| atha indriyadamanaviSe bhASA - he bhavya ! jo tumakoM mokSasukhakI pUrNa icchA ho to prathamaseMhI adhyAtmajJAna aura adhyAtmadhyAnakA Alambana lekara indriyokA damana karo arthAt sarvaindriyoMke viSayako apane vazameM rakhake Atmaanubhava karo saMsArarUrUpI sAgaraseM pAra honekeliye uttamaseM uttama aura acchese acche yahI sAdhana haiM tAtparya yahIM haiM indriyorke viSayakoM jItake jo Atma svarUpameM rahatA hai yahI mokSakeliye uttama sAdhana haiM parantu jabataka mana indriyokA damana nahI kiyAjAye yAneM mana indriyo vazameM nahI huye tabataka cAhe jitane japa tapa karA cAhe jitane sUtrasiddhAnta paDho paDhAvo lekina saMsArarUpI baMdhanase kabhI nahI chUTa zakate mana indriyoMko damana karaneke liye svalpa AhAra sadaguaat satsaMga aura gurumukhaseM adhyAtmagraMthokA paThana pAThana zraddhA pUrvaka honA cAhiye isatarahaseM satsaMga abhyAsa karanepara avazyahI AtmatatvakA bodha hotA hai aura AtmatatvakA bodha honepara mana indriyoMko viSaya ApaseM Apa ho jAte hai viSa zAMta honepara sarva jagat ke AtmasvarUpakA darzana Apase Apa hojAtA hai AtmasvarUpakA prakAza honepara sarva jagatkI asthiratA Apase Apa dRSTigocara hojAtI haiM taba cittavRtti Apase Apa zAnta hojAtI hai aura cibhavRtti zAnta honepara mana AtmavRttimeM Apase Apa laya hojAtA hai jaba mana For Personal & Private Use Only jItasaMgraha // 21 // winelibrary.org
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtma vicAra pratyakSa sadguru yogaseM / Azrava te rokAya // Azrava roke bina jIvane / baMdhaNa vamago thAya // 11 // ajJAna mata Agraha tajI / varte sadguru lakSa | samakita tehane bhAkhiyo lahI kAraNa pratyakSa // 12 // je sadguru upadezathI / pAmyA kevalajJAna || guru rahe chadmasthapaNe / vinaya kare bhagavAna || 13 || atha kadAgrahIviSe dohA-nahi kaSAya upazAMtatA / nahI aMtara vairAgya / saralapaNo na madhyasthatA / te pakSapAtI durbhAgya | 14 | AtmArthI muninAlakSaNa-AtmajJAna tahAM munipaNA / tesAcAsad guruhoya // bAkI kugurukalpanA / AtmArthI na hI koya // 15 // gAthA - AtmajJAnI zramaNa khaavai| bIjAto dravyaliMgIre // vastugate vastuprakAze / AnaMdaghana mata saMgIre // 1 // dohA - emavicArI citrAmeM / zodhe sadguru yoga || kAma eka AtmA bhago / bIjo nahI mana roga || 16 | jehAM hove zuddha vicAraNA / tehAM pragaTe nija jJAna // rAgadveSa ko kSaya karI / pAvai pada nirvAna ||17|| sadgurunI kirapAthakI / lahyo apUrva jJAna // nijapada nijameM layo / dura huA ajJAna || 18 | rAgadveSa ajJAnatA / yahI karmakIgraMthI / hove nivRta tehathI / tehIja mokSano paMthI // 19 // kevala nija svarUpano / akhaMDa rahe je dhyAna || kahiye kevalajJAnate / deha chatAM nirvANa ||20|| kyAdharUM sadguru caraNameM ! AtmajJAnamUM hIna // toto sadguru kIrapA karI / arpaNa kiyo mujhanANa // 21 // AtmabhrAMti sama roga nahI / sadgurusamo nahi vaidya // guru AjJAsamo dharmanahI auSadhajJAnAvanirbaMdha ||22|| gacchamattanI jo kalpanA / te nahI zuddha vyavahAra // jJAna nahI nijarUpano / DUbe kAlIdhAra ||23|| For Personal & Private Use Only jItasaMgraha finelibrary.org
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ jItasaMbara / / / 22 // liye sarva parivArakA moha choDake smazAna tathA girikaMdarAmeM paramAtmAkA dhyAna karatA haiM sukhako icchAto adhyAtma-JET sarvajIvoMko banI rahatI hai lekina sacce sukhakI pahicAnahI nahI haiM koIka vivekavAna puruSahI satya Atmika vicAra sukhakI khoja kara sakatA hai AtmadhyAna aura adhyAtmajJAna ke abhyAsa meM apane ApahI apane Atmika // 22 // sukhako khoja letA haiM. aba parigraha viSe kahate haiM gAthA-kahAnI kathanI katthake, kyojgkoriijhaataa| sarvakuTumbaparivArachoDadiya, tbcelaaceliikyoNbnaataahaiN|| bhAvArtha:-jaba sarva kuTumba parivAra tathA parigrahako choDake nigrantha ho gayA hai taba kahAnI kathanI kathake kyoM loka rIjhAtA haiM kyoM celA celI banAtA hai aura merI terI karake kyoM loka hatAsAtA hai gAthA-cidAnaMda kahai tUM sabase nyArA / vAnAsiMhakA paharakegIdaDakyoM kahalAtA hai // 2 // ghaTabhyaMtara anahada bAjai, sabameM jhogamagajyoti virAjai / mUvanara bAhiramAMkhojai, kaise zivasukhameM virAje // 3 // svayaMprakAzarUpa hai merA, koiklkhlaiyogiishraa| jyAtirupakA hove prakAzA, koikayogI dekhe pyArA // 4 // dohA-kalikAlake maMDiyA / ghara ghara mAMgaNa jAya // tRSNA usake pIche par3I / managamatA rasalAya ||5|| sAdhUbAnA paharake / Ane nahI mana zaMka // sAdhu veza mAtA phire / dekho karma taNAya aMka // 6 // sAra eka vairAgya haiM / saba sukhake dAtAra // jJAna dhyAna sajhe nahIM / vairAgya sahita sukhakAra // 7 // con For Personal & Pr e Only
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra AtmAmeM laya hojAtA hai taba sarva prakArake saMkalpa Apase Apa vilAya jAte hai taba AtmasvarupakA yathArtha adhyAtma- | bhAsa hojAtAhaiM yahato hareka jIvakI icchA rahatI hai ki isa saMsArarUpI baMdhIkhAneseM chUTaneke liye udyama | jItasaMgraha 3 koI viralehI karate hai. gAthA-bAMche mokSa karenahI karanI, ddoltmmtaavaayumeN| aMdhapuruSajemajalanidhitaravo, baiThokAnI nAUmeM // 1 // jIvalAgarahyo parabhAvameM lekina AtmajJAnaseM kitaneka mere jaiseM vaktAoM zrotAoM donoMhA zUnyahI mAluma hote he prAyakarake kyoMki vaktA aura zrotA doMnoMke antaHkaraNa viSayameM malIna huor3e mAluma dete hai kyoMki unhoMko AtmajJAnakI tathA AtmasukhakI sUjhahI nahiM paDati indriyoMke viSaya sukhameM amUlya narabhava pAkara vicAre yahi hArajAte hai lekina cyAra gatirUpI baMdhIkhAneteM chUTanekeliye kucha udyamahI nahIM karate kevala apanA sarvaAyu viSaya bhogameMhI hArajAte haiM pazukI taraha dharma dhyAna binA he bhavya eka | thoDI derake liye apane cinako indriyoMke viSayasukhakoM choDate saMsArakI asAratAkI ora dekhoki terA | kauna hai bhrAtA mAtA pitA bhAryA aura kuTumyAdi sabakA jo saMyoga milA, lekina jo tatvadRSTise dekhA jAveto yaha sarva prapaJca mohajanita juTA hai IsameM ekabhI tere aMta samaya sAtha calanevAlA nahI dekhalAtA isa bAtako yadyapi sabahI jAnate hai parantu moharAjAke vazIbhUta hue apane kalyANake liye vicArahI nahI karate kintu dhanyato usa mahApuruSakoM hai ki viSayasukhakoM viSatulya asAra jANake apane kalyANake Jan Education International For Personal & Private Use Only MIndinelibrary.org
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ JE jItasaMgraha adhyAtmavicAra // 23 // AtmadRSTi sthira karI / anubhava lahai jaga koya // indranarendra nAgendra ke tAsukha sama nahihoya // 22 / / anubhava prabhujI mile / anubhava sukhakA mul||anubhv ciMtAmaNi chAMDake / mana bhaTake kahuMbhUla 23 jJAnavinA jaga jIvaDA / phire jima jaMgalakorojha // mithyA yuhI paJcamare / kare na ghaTameM khoja // 14 // saMsArIkoM dekha le / sukha nahi hai laba leza // avato pIchA choDa dai| karma na lAgai leza // 25 / / ThATha devake bhUla mata / yaha pudgala paryAya / / kSaNameM naSTa hota hai| khAlI kyoM phUlAya // 26 // luTa tahai jJAnAdi dhana / Thaga sariso saMsAra // mIThA vacana ucArake / paTake narakeM dvAra // 27 // kaiso bhUta to kolago / kyu nahi kare vicAra // nahI mAne to dekhale / matalaba ko saMsAra // 28 // kAyA upara taahero| sabase adhikopyAra / vahato sabase pahelI / dago degI niradhAra // 29 // carma cakSu ati bhalI / jaga cakSu manohAri // jJAna cakSu vina jaga jIvaDA / rUle saba saMsAra // 30 // surapati saba sevA kare / rAyarANAM naranAra | kAlacakra mAthe bhame / cete kyuM na gamAra // 31 // dekhata nara aMdhA huaa| moha liyA saba ghera / bhaNyA gaNyA mUrva valI / kAla le gayA sabatera // 32 // rAta divasa nija nArasuM / tuM ramato dina rAta / je joiye te purato garaja saryA nahi Ata // 33 // brahmA nArAyaNa Izvara / indra candra nara kroDa // lalanA vazate bApaDA / rahyA ve karajoDa // 34 // nArIvadana sohAmaNo / paNa vAdya na avatAra // je nara tehane vaza paDyA / luTyA te gharabAra // 35 // Join Education For Personal & Private Use Only h triainelibrary.org
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtma jItasaMgraha vicAra l`lj lTfl llthln lflnyklh SDMRIDDARADlatapamAna jhUThe sukhake kAraNe / kyoM rAcai jagamAMhi // doya dinAre kAraNe / kyuM bAMdhe karma yAMhi // 8 // viSaya sukhakoM sukha khaiN| kahAMlaga kahuM tujha bhUla // AMkha chatAM AMdhA huaa| jANapaNAme dhUla // 9 // kisa kehe nisaciMta tUM / zirapeM ghUme kAla // bAMdha saketo bAMdha lai / pANi pahalI pAla // 10 // nahi vicAra tene kiyaa| karanAthA kyA kAja // udaya hoyago karma phala / tava AvegI lAja // 11 / / kherahuA so hogayA / abato ceta gamAra || binA vicAre tumane kiyA / jisakI saha le mAra // 12 // jotuM cAhai amara pada / topudala rAga nivAra // niMdA stuti ripu mitrane / ekahi dRSTi nihAra // 13 // AtmajJAna anubhava vinA, hRdaya marma nahi jAta / / timira ajJAna nAse nahI, lAkha kathe koI bAta // 14 // apane apane guNa viSe / sthira rahe sahu dravya // tuMhI apane guNa viSe / sthira rahai manalAya // 15 // jo tuM cAhai amarapada / to khojo ghaTamAMhi / bAhira bhaTakatanA milai / jevase ghaTamAMhi // 16 // dhIraja guNa dhAraNa kiyAM / sabahI duHkha miTajAya / jaise ThaMDe lohaseM / tAtA loha kaTAya // 17 // anubhava vicAra-kukasa viSaya bikAra rasa / mata bhakha mUDha giMvAra / / anubhava rasa tuMcAkha lai-gurugama karI niradhAra // 18 // kiye pATha anubhava vinA / miTe nAbhyaMtara pApa / bAhira zIzI dhoyake / karI cAhai tuM sApha // 19 // pATha kiyAMse eka guNa / anubhava kiyAM hajAra / / tAteM manakUroka ke / aba kyuM na karai vicAra // 20 // alpabhAra pASANa ko| jima lAge jalamAMya / tima anubhava parakAsate / karama baMdhelA nAya // 21 // lmyn Jan Education International For Personal & Private Use Only Jininelibrary.org
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmavicAra // 24 // Jain Education L yauvana nararUpano / garaba kare te gamAra // kRSNa balabhadra dvArakA | jAtAM na lAgI bAra // 50 // aSTapahara tu citave / dhana mile kauNa upAya || sodhana melyAM tAhero / khAvai aurahI Aya // 51 // mAyA sukha saMsArame / te sukha sahI asAra / dharma pasAya je sukha mile / tesukhano Ave na pAra ||22|| pApakI yA jIvate bahu / dharma na kiyo ligAra || naraka paDyo yama kara caDhyo / paDayo kareM pokAra ||23|| koidina rAMgorAjiyo / koIdina nahi koipAsa || koidina roTIkAraNe / phikhogharagharavAsa ||54 // koidina koDI varavaryo, koidina nahi koi paas|| koi dinajhuMDa tu avataryo, khAto bhISTA khAsa | 55 | koidina bhUmisAtamI / karato bhogavilAsa // ekadIna ohI Avase / rahaNo haiM vanavAsa // 56 // rUpe devakumArasama | dekha mohai naranAra / / te nara kSaNa ekameM / jala bala hogae chAra ||27|| jevi naghaDI sarato nahI / jIva na prANa AdhAra // tevi na varSa bahe gaye / zuddha nahI samAcAra | 58 | upadeSa viSe - jyauM auSadha aMjana kiyA / timiraroga miTajAya // tyuM sadguru upadezame / zaMsaya bega vilAya // 59 // jaiseM saravara sadA bhare / jala Avai cahuM aura // taiseM Azrava dvArate / karmajala Avai jAra ||30|| jyuM jala Avata maMdiye / sake saravara Apa // tthaM AtmajJAnateM | AzravarUke pApa ||31|| atha samaNa viSe -- aMtarasUrati lagAyake / mukhaseM bole na bola || bAhira dRSTi chodd'ke| aMtarake paTa khola ||62 || aMtara sUrati lagAyake / jape ajappA jApa | kaMDa hoTha hAlai nahI / sahajai sanaga hove Apa // 63 // For Personal & Private Use Only jItasaMgraha / / 24 / / sinelibrary.org
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmavicAra jItasaMgraha Hyph vhyh brvrh dkh zv rvdn llllllly'llllllllllllllllllllllnltll hastamukhI dIse bhalI / karatI kAramo neha // nija svArtha vinu pApinI / turata dikhAvai cheha // 36 / / pahalI prIta kare raMgasuM / mIThI bolI nAra // maranAM dAsa karI Apano / mAre tAkara mAra // 37 // nArI madana talAvaDI / buDo saba saMsAra // kADhaNahAro ko nahIM / zrotA karo vicAra // 38 // samudradIpa sAyara taNo / je nara pAme pAra / / nArI caritra hRdayano / koi na lahai tasa pAra // 39 // satya puruSa suzIla je / vAMka nahI tasa koya // paNa nArI saMga tehane / nizcaya kalaMka caDheM tuM joya // 40 // nArI nahIre bApaDA / hai piNa viSanI bela // josuSa vAcche muktinA / to nArI saMgati mela // 41 // nArI jamamAM te bhalI / jiNa jAyo putra ratna / / te satInA pAye namU / jagamAM te dhana dhanya // 42 // jiNaNI jiNeto bhaktajiNa / kedAtA kezara // nahItara raheje vAMjhaNI / matI gamAye nUra // 43 // pApaghaDo pUrNa bharI / teM liyo zira bhAra / / kaise chUTegA prANiyA / kiyo na dharma lagAra // 44 // jiNa bacane para duHkha huve / hoya prANakI ghAta / te bacana dUre tjo| hita vacana kaho bAta // 4 // jematema parasukha dIjiye / duHkha na dIje koi / / duHkhadiyAM duHkha upajai / sugvadiyAM sukha hoya // 4 // sajanamukha amRta lave / durjana viSakI gvAna / / sajjanadurjana kema jANiye / jayamugvayole bANa // 47 // diyA upadeza lAge nahIM / jo na vicAre Apa // ApaApa vicAratAM / miTe puNya aru pApa // 48 // dhanakAraNa tUM jhala phlai| dharma kyuMna kare givAra // anaMta bhAvoMke pApa saba / kSaNameM hai sabachAra // 49 / / in Education in For Personal & Private Use Only
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ lslTn@ jItasaMgraha adhyAtmavicAra // 25 // duniyoMko celA banAnekI icchA hove toprathamaseMhI apane manako celA banA le arthAt manako celA karke tatpazcAt kAma krodharUpI mataMgako vazakarake arthAta kAmakrodha tathA manako jItanepara sarva jagat terA celAhI banajAyagA // 68 // dohA-mAlAmoseM laDapaDI / kyoM pherAve moya // cicato Dolama Dola haiM / kese mile prabhu toya // 69 / / - bhAvArthaH-mahAtmA kahate hai ki eka dina mAlA moseM laDa par3I aura kahane lagIkI he mUrkha tuM rojakAroja mereko kyoM nAhaka pherAtA hai kyoMki terA citato ThIkAne nahI taba tereko paramAtmA kaise milegA // 69 / / dohA-bharama na bhAgo manataNo / anaMta ghera muni bheSa // AtmajJAna kalA vinA / aMtara raha gayA leSa // 7 // bhAvArthaH-anaMtIbera munisAdhukA bheSa dhAraNa kiyA jisameMbhI nave nave sAMga dhAraNa kiye kabhIto zvetAmbarI | kabhI digaMbarI kabhI pItAmbarI kabhI bhagaveM kabhI kAle aiseM nAnA prakArake sAMga yAne veSa banAke naTavekI taraha | lakhacaurAsIke viSe khUba nAca kiye lekina sadagurukI kRpAvinA jIvakA bhrama dUra huA nahI gAthA-rAmabhaNI rahamAnabhaNAi / arihaMta pAThapaDhAi / gharaghara ne huM dhaMdhe vilugI / alagI jIva sagAI // 1 // dohA-baMdheko paMdhAmile / kaise lahachoDAya // kara sevA tuM nigraMthakI / so palamAM de choDAya // 1 // bhAvArtha:-kaho bhalAM baMdheko baMdhA kaiseM choDAya zake jo gRhastha loka haiM vahato kanaka aura kAminI AdimeM pUrItorase baMdhe huye haiM aura kalikAlake sAdhu aura sAdhvIoM vaha celAcelI pustaka aura gacchAdika kadAgrahameM pUrItorase | baMdhe huye haiM aya kaho bhalA cyAragatirUpI baMdhivAne meM kauna choDA zake yahAMpara rAjA brAhmaNake dRSTAMtase samajha lenA. lltyn mn lmnllslHh lhnd lbdy'l llskn bldy@ ln JainEducation For Personal & Private Use Only Audiainelibrary.org
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtma vicAra mukhaseM japuM na karaseM japuM / japuM na hRdaya ucAra // mUrakha nara samujhe nahI / japuM ajappA ekatAra ||64 || bhAvArthaH-- lokoMkI taraha karameM japamAlA leke nahI japuM taiseMhI mukhameMbhI nahI japuM isakA bheda ajJAnI loko nahI jANa zakte maiMto japuM ajapA jApa ||34|| atha sAdhuveSaviSe dohA kaise kyA vigADiyo / somuMDe vAraMvAra // manakoM kyoM na muMDAiye / jAmeM viSaya vikAra // 65 // manamuMDA sukha hota haiM / kezamuMDayA kyA hoya || jo kiyA mo mana kiyA / keza kiyA nahi kachu joya ||33|| bhAvArtha:- he liMgI veSadhArI muni vAlone terA kyA guneha kiyA hai jisameM tuM zatrutA lAkara vAraMvAra ukhAr3atA hai usa tarese kATake unakA TukaDA 2 karAke pheMka detA hai usavAloneM terA gunA kyA kiyA haiM jo kucha gunA kiyA haiM to mana kiyA hai unako kyuM nahi muMDato jisameM nAnA prakAra ke viSaya vikAra bhare huve haiM // 66 // dohA - mAlA phere kyAguNa / kAtI manake hAtha || manamAlAhi raakhiye| ghaTameM mile tujha nAtha ||37|| bhAvArtha:- manakI sthiratAbina japamAlA pheraneseM kyA lAbha kyoMki kAtIto mana hAtha haiM isaliye manakI molA banA paramAtmA kI bhaktimeM laya hojAnA yahI sabase zreSTha japamAlA hai ||37|| dohA - manako celA banAke / kAmakrodha kara vaza // cakkara paharake ragakoM jIte / to celA saba deza || 68|| bhAvArtha:- kitaneka vicAre veSadhAriyo celAcelI banAneke liye bahutahI prayAsa karate phirate haiM lekina mahA| tmA kahate hai ki he bhAI aise prayAsa karaneseM to mAtra 2-4 velAcelI kI prApti hogI paraMtu he mahAbhAgya jAtaM sarva For Personal & Private Use Only Mao Mao Kong Mei Mei Mei jI saMgraha jainelibrary.org
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ JE bajArameM javerIkI dukAnameM hIrA pannAmANika Adi mila zakate hai lekina javerAtakI dukAna koi viralIhI hotI hai taiseMhI sarva pahADokI aMdara suvarNakI khAna nahIM hotI taiseMhI siMhanake Tole nahI phirate taisehI siMhake saMgameM adhyAtma De|jItasaMgraha vicAra gIdaDa nahI raha sakate aise sAdhusanta koI viralehI milegeM // 1 // // 26 // gAthA-munimuni sabahI kahai / muni viralA saMsAra // anala paMkhI koi eka hai / dUjA koTi hajAra // 1 // bhAvArtha:-saya duniyoM meM mere jaise veSadhAriyoM kahate hai ki hama sAdhu hai aura saba duniyAM bhI unhoMko sAdhu JE yati kahate haiM ki yaha munirAja taraNatAraNa saMsArameM jahAjake samAna sadguru hai aura yahI hamArA guru hai aiseM koI dRSTirAgI akalake bAhAdara vaNiye kahate haiM lekina isa kalikAlameM sAdhu muni koi viralehI milege jaise anala pakSI koI viralehI hote haiM aura pakSiyoM kroDoMhI hote haiM. gAthA-jaisI kathanI mukhase kathe / taiseM cale na koI // zvAna jyu bhusate phire / dekhalo jaga soi // 1 // kANIkathanI choDade / Atmase citalAya // mugvameM paiDA bAlatAM / bhUkha kabU nahi jAya // 2 // kahateM sunate mara gaye / zroktAvaktA saMsAra // kathanI kAcI jagatameM / rahanI amRtadhAra // 3 // kathanI kache kara jyu / rahanIkA ghara dUra // kathano katha rahanI rahe / vahI santa bharapUra // 4 // kukarmato chAMDai nahI / jJAna kathe aneka / / saMta kahai una vaktAko / jJAna nahI koDI eka // 5 // eraNakI corI kare / karai sUyIro dAna // ve uMce caDha 2 dekhate / ketika dUravimAna // 6 // Saveena THEDULE Jain Education al For Personal & Private Use Only
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtma- dohA-pUrA sadguru nA mile / suNI adhUrI sIkha // sAMgayati kAya harake / gharaghara mAMge bhIkha // 1 // JE jItasaMgraha vicAra AzA tajai mAyA tajai / tajai moha ammAna // harSazoka niMdAtajai / sohI saMta sujAna // 2 // bhAvArtha:-mahAtmAo kahate haiki saba duniyAMkI AzA tRSNA moha mAyA mAna zoka ciMtA aura paraniMdAdika tyAga karake apane svarUpamehI khelate haiM vahI pUrai madaguru saMta hai. dohA-saccesaMta vahI haiM / kanaka kAminI tyAga / / AzA ekahI nAmakI / nizidina jo vairAga // 1 // bhAvArtha:-saccesaMta mahaMta to vahI hai ki jisa mahApuruSane kanaka kAminI aura sarva tarahakI icchAkA tyAgakarke 28/ eka paramAtmAmehI yAne paramAtmAke dhyAna meM lIna ho gaye // 1 // gAthA-jabalaga nAtA saMsArakA / tabalaga saMta na koya / / nAtA toDe prabhu bhajai / saMta kahAvai soya // 2 // bhAvArtha:--jabalaga apane kuTuMba parivAra arthAt jabataka kuTumba parivArake sAtha mohita rahA hai tabataka vaha saMta sAdhu nahI hai arthAt jabataka apane saMsAra saMbaMdhiyoMke sAtha nAtA moha rahAhaiM tabataka saMsAra choDake zira muMDAyA to kyA? nahI muMDAyAto kyA bandhanarUpahI haiM isaliye kahanekA tAtparya yahI haiM sAdhu honepara sarva kuTumba parivArakA moha sarpakaMcukIkI taraha choDakara aura nirbhaya hokara eka paramAtmAkA hI dhyAna karanA cAhiye | gAtha-sarvadukAne hIrA nahI / kaMcanake nahi pAhADa // siMhanake TolenahI / taimesanta koika nihAla // 1 // bhAvArtha:-sabasaharoMkeviSe aura saba dukAnoMke viSe hIrA pannA mANika Adi nahi milate lekina kohaka Jain Education For Personal & Private Use Only
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmavicAra // 27 // paDhapaDhake paNDita bhaye / samajhAvai saba loka // Apato samujhe nahIM / janma gamAyA phoka // 2 // Tre jItasaMgraha bhAvArtha:-lokomeM vedapAThI brAhmaNo jagatake gurU paMDita kahalAte haiM lekina brahmajJAnakI kuchabhI pahicAna nahI hai khAlI saMskRta zloka uccaraNa karake duniyoM ko apanI paNDitAI dikhalAte hai apane peTake liye aise poyoMke veMgana samAna dharmaguruoM banake duniyoMko yuhI bharamAte hai lekina brahmacIjahI kyA hai unakA to nomahI nahI jAnate // 2 // dohA-paMDita aura msaalcii| donoM samajhata nAMha // dUjAM ke kare prakAza / Apa aMdherAmAMha // 1 // paDhe guNe paMDita bhaye / kIrti bhai saba deza // dharma tatva jANyo nahI / khara caMdana jyu leza // 2 // bhAvArtha:-sUtra siddhAMta paDha kara paMDita yana gaye aura saba duniyAMme mayUrabhI hogaye ki amuka munirAja baDe paNDitarAja haiM kiMtu vastu svabhAve dharma kyA hai vahato jaDavuddhi paMDita kucha jAnatehI nahIM khAlI kharakI taraha thutajJAnarUpI bojhA uThAnevAle caMdanakI taraha // 2 // dohA-saMskRtahI paMDita kahai / bahuta karai abhimAna | bhASA jANI taraka tarai / so nara pazu sanAna // 11 // bhAvArtha:--vicAre kitaneka mere jaise mUrkha thoDIsI saMskRta bhASA paDhakara abhimAnameM nAnAprakAra ke tarkoM karateM haiM jisameM bhole lokoM jAneki mahArAja baDe vidvAn hai sarva sUtroMke pAragAmI hai bahu zruta haiM yodhaloke liye tatva| jJAna cIjahI kyA haiM vaha paMDita bahuM zruta nahi kahA jAvai lekina AtmajJAna vinA pazukI samAna hai. gAthA-tapajapa saMyama saghahI dhare / palaka na cheDe zubhadhyAna // Atma tatva jANevinA / kabahuM na hovai kalyAna / / in Education Man For Personal & Private Use Only
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra DE jItasaMgraha adhyAtma-IRE bhAvArtha:-Ajakala duniyAM meM kaisA dharma calarahAhai ki airaNakIto corI karate haiM aura eka mUIkA dAna phera AzA rakhate haiMki aba svarga mokSa dUra hI kyA hai gAthA-nAhanA dhonA keDa kiyAM / manakA maila na jAya // mIna sadA jalameM rahai / kyu kalyANa na thAya // 7 // sAhebake daravArameM / sAccekoM zirapAMva / / jhuThA tamAcA khAta hai / kyA raMka kyA rAva // 8 // bhAvArtha:-pola hai to isa duniyAMke andara hai lekina paramAtmA kedaravArameM pAlapola nahIM haiM vahAMto inasApha hai sacceko zirapAMva hai aura jo jUThA hote haiM vahato tamecAhI khAte hai cAhe to rAjA ho cAhai raMka ho kyoMki vahAM to karmarAjAkA aTala kAnUna guptapaneseMhI cala rahA hai // 8 // gAthA-jaba tuM Ayo jagatameM / loka haMse tu roya // esI karanI na kijIye / pIche hase na koya // 1 // sabarasAyana dekhiyA / Atma sama nahi koya / / eka ratI ghaTa jo saMcare / to saba tana kaMcana hoya // 2 // bhAvArthaH-yogIrAja kahate hai ki maiMne nAnAprakArakI rasAyana khAlI lekina paramAtmAke nAma samAna ekabhI rasAyana dekhane meM Ai nahI bicAre hakIma vaidya DAkaTaroM Adi cAhai jitanI rasAyana auSadhI kyoM na khilA deveM lekina zarIrakA eka romabhI suvarNakA nahI banatA kintu paramAtmAke nAmarUpI rasAyanakA rasa eka samaya mAtra jo ghaTameM utara jAveto saba zarIra kAMcanamayahI bana jAvai dekho tIrthakaroM ke vapu // 2 // atha paMDita viSe gAthA-veda zAstra par3ha paDha marai / Atmase nahi heta // jJAnapyAlA koika pIgaye / khAlI raha gaye kheta // 2 // BE TACT For Personal & Private Use Only
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmavicAra // 28 // jItasaMgraha // 28 // gAthA-AtmajJAna samujhe vinA / koTi kathe koi jJAna / / tAretimira bhAge nahI / jabalaga Uge na bhAna // 1 // bhAvArtha:-AtmajJAna samujhe binA yA AtmajJAnakA prakAza hoye vinA tabataka koTAnakoTI graMtha paDhanepara yAne mAgadhI saMskRta aMgrejI tilaMgI uDadU pArasI itihAsa khagola bhUgola gaNita yoga nArIkI deva Adike thokaDe tarpha zAstra koza kAvya aura purUSakI bahotara kalA Adi saba sIkha leve lekina ajJAnarUpI timira uktavidyAoseM kabhI dUra honevAlA nahIM hai, jaise tAroke tejase timira kabhI dUra nahI hove sUrya udaya huye binA jaise AtmajJAnarUpI sUryake udaya vinA.mithyAtvarUpI timira dUra nahIM ho zaktA hai aura mithyAtvarUpI timira dUra nahIM hovai tabataka jJAnarUpI maryakA prakAza hRdaya kamalameM kabhI nahi hove gAthA-avara jJAna so jJAnaDI / brahmajJAna so jJAna // jaisA golA topakA / mAra kare medAna ||shaa bhAvArtha:-Atmaanubhava jJAnavinA jo jJAna hai vaha jJAna eka baMdUka ke samAnahI hai aura jo Atma brahmajJAna hai vahato ekato pake samAna hI hai kyoMki AtmajJAnarUpI topa karmarUpI zatrukoM eka samayameM girAya denevAlI hai / / gAthA-manadArU tina nAlI karI / dhyAnA nala silagaya || karmakaTaka bhedana ghaNI / golA jJAna calAya // 1 // bhArI kahuMto kucha nahI / halakA kahyA na jAya / / sadgurukI kRpA vinA / koNa kahai samujhAya // 2 // bhAvArtha:-kabhI AtmAko bhArIkahuMto kucha vaNe nahIM taiseMhI kachu halakA kahuMnobhI vaNe nahI tAteM sudgurukI kRpAvinA aura AtmAkai anubhavavinA AtmAkA yathArtha svarUpako na kaha zake // 2 // lljn knklt lHtllwkl@ lkhtnd lhtfy fn l lh l lmslsl lslTl `lmy lfnnt Jan Educationa l For Personal & Private Use Only www.elbord
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtma vicAra bhAvArtha:--tapa japa saMyama aura dhyAna saba jiMdagItaka kyuM na karale paraMtu AtmajJAna binA kabhI kalyANa hone vAlA nahI haiM kyoMki zuddha Atma upayogavinA sarva karaNI puNya AzravarUpahI hai // 1 // gAthA--kAma krodha mada mohkii| jabalaga ghaTameM khAna // kahAbhUrkha kahA paMDitA / donoM eka samAna // 1 // bhAvArtha:- jaba taka kAma krodha mada aura lobhako ghaTameM khAna rahI hui hai tabataka kyAto sUkhe kyA paMDita donoM eka samAnahI hai // 1 // gAthA - mukha se jape rAma guNa / kapaTa hRdaya nahi jAya // Apato samasyA nahI / orAM ko samajhAya // 1 // bhAvArtha:-- uparase loka dikhAuM mUhaseto rAmanAma japatA haiM loka saba dekhate haiM ki bhArI bhaktarAja hai | paraMtu apane hRdayaseM kapaTa nahI chor3atA jaba khuda ApahI nahi samasyA taba dUsaroM ko kaise samajhAyA bugalAbhakta | 1| dohA - jJAnIdhyAnI bahuta milai / kavi paMDita aneka / kAma dame jana vaza kare | vaha lAkho meM eka // 1 // bhAvArtha:- baDI baDI jJAna dhyAnakI vAtoM karanevAle aura baDe 2 kavi kavitA banAnevAle tathA saMskRta bhASA meM baDe pravINa Adi bahuta hI dekhanemeM Aye lekina indriyoMko jItanevAlA koi lAkho meM ekaAdhAhI mileMge || 1 || gAthA - AtmasvarUpa samajhyo nahI / rakho mAyAseM moha / pArasa laga pahuMno nahI / rahyo lokako loha ||1|| bhAvArtha:- jisane AtmasvarUpa jAne nahI aura aSTa prahara kevala bhAyA meM hI laga rahe hai aise puruSakoM sadgurUpI pArasakA sparza vinA kaMcana kaise ho zakai ? // 1 // For Personal & Private Use Only Mao Mao Mao Mao Mao Hao . jItasaMgraha Wainelibrary.org
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmavicAra // 29 // gAthA - eka jANyAM sahajANiyA / bahutajANyAM kyAhoya // ekajANe saba lahata hai| siddhapada kahiye soya // 7 // bhAvArtha:-- jabataka eka AtmasvarUpakoM jAne nahIM tabataka sarva sUtrasiddhAnta aura sarva gaNita yoga Adi vidyAoM jAnanekA kyA phala kyoMki eka Atma tatvajJAna meM saba jJAnakA samAveza ho jAtA hai (egaM jANai savaMjANai) iti AcArAMgavacanAt gAthA - hamavAsI unadezake / jahAM jyoti rahai akhaMDa || anahada vAjA vAjate / jhalake jyoti brahmaMDa // 1 // bhAvArtha:- he Atma bhAiyoM abato hama unadezake vAsI haiM jahAMpara AtmajyotikA akhaMDita prakAza ho rahA hai hamAre dezameM kabhI aMdherA hotehI nahI aura hamAre dezameM nAnA prakArake anahada vAje aSTapahara guMja rahe haiM eka samayamAtra bhI kabhI bandha nahI rahateM vahAMpara AtmarAjAkA rAja aTala cala rahA hai vahAMpara paripUrNa sukha hai kyA sukha haiM ki janma nahI jarA nahI mRtyu nahI aura AtmarAjA sivAya dUsarA koI bhI rAjA nahI prajA nahIM zoka nahI saMtApa nahI krodha nahI mAna nahIM mAyA nahI lobha nahI rAga nahI dveSa nahI vahAM para AtmarAjA anaMtasukha bhoga rahA haiM isa vAste he mere Atma bhAiyoM jo tumakoM pUrNa sukha bhogane kI icchA hoMve to saba mere dezacalo tuma sabakoM sukhI banA gAthA - hamavAsIuna dezake / jahAMvarNanahIkularekha || jJAnamilApAhorahA / vahA~ nahIM koIyAyAnahIko bhaikha 10 bhAvArtha:- he AtmabhAIyoM hamato khAsa usa dezake rahIsa hai vahAMpara nahIto koI jAta hai nahI koI sAdhu saMta hai nahIM koi varNa kula nyAta hai sabakA melApa kevala AtmajJAnaseMhI ho rahA haiM phera vahAM para nahi koI bAbA For Personal & Private Use Only gItasaMgraha // 29 // www.jainlibrary.org
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmavicAra jItasaMgraha gAthA-aisA kAi nA mile / zuddhasvarUpa devAya // vinayAtI aru tela binA / jyoti jhalake ghaTamAMya // 1 // bhAvArtha:-isa kalikAlameM aisA yogI koi nA milai ki vaha mahApuruSa mere ghaTa ke aMdarahI alakha arUpI | AtmAko batA deve // 1 // gAthA-dekhA hai so kaise kahaM / kahyAM kauna patIyAya // dekhyA soto guMgalA / mukhasa kahyA na jAya // 2 // kastRrInAbhi viSe / mRga DhuMDheM vanarAya // aise DhuMDhata nA mileM / DhuMDha lahe ghaTamAMya // 3 // mana indriyotayahI mare / jaba mila sadaguru sahAya // ghaTameM deva batAiyA bAhira DhuMDhe balAya // 4 // bhAvArtha:-sadgurukI kRpAseM mana Indriyo to sahajaseMhI mara gaI mana indriyoke viSaya marane para apane ghaTake aMdara alakha arUpI devakA darzana honepara aba bAhera devako DhuMDhe mere balAya // 4 // dohA-ratna gamAyo kAmiye / indriya kere svAda // janma gamAyo dhUlameM / ante roye nAda / / 2 / / bhAvArtha:-mUrkhajanoneM indriyoMke rasasvAdame ratnaciMtAmaNi samAna mAnava dehako yuhI dhUlame khodiye haiM arthAt manuSyarUpI hIrA hAthameM Anepara unakuM yuhI nAdAnapane meM khodiyA / / 5 / / layeviSe gAthA-layalAgI nirbhaya huaa| bharama gamAyA saba dUra // bAhira kahA~ DhuMDhata phire / aMtara dekha svanUra // 6 // bhAvArtha:-AtmasvarUpameM laya honepara sarva tarahake bhrama ApaseApa dRrahI jAte haiM isaliye he bhavya Atma | devako chAMDake kastRrIye mRgakI taraha vAheraMme kyoM DhuMDhate ho vaha parama devato apane ghaTake viSe virAjamAna haiM // 6 // ACT in Education International For Personal & Private Use Only Ravriv.jainelibrary.org
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ jItasaMgraha J9isaliye dhobIke kuttekInAi na idharake rahe hai na udharake rahai kahanekA tAtparya yahI hai ki jaba tuma saMsArame | adhyAtma-56 vicAra JE Ayeche taba kucha pUjI lAyethe usa puMjIkI kucha vRddhi karI nahI lekina una puMjIkA yahAM vyaya karake pIche khAlI hAtha ghisate huye bhUla pujIko yahAM khoke yuhI cale gaye isaliye kamAIbina Age jAkara kyA khAoge isaliye saMsArameM Ayeto kyA aura nahIM Ayeto kyA kucha sAranahI isaliye pazukI taraha manuSya janmako yuhI hAra gaye. dohA-AjakAladina pA~cau / jaMgala hogA vAsa // upara gadhA leTasI / Dhora careMge ghAsa // 1 // ___ kyuM sUtA hai nidameM / gAphala karo vicAra // eka dina aisA AyagA / sonApaira pasAra // 2 // bhAvArtha:-he mUkha tu nirbhaya hokara moharUpI gADha nidrAmeM kaise sotA hai tere zirapara kAla cakra ghUma rahA hai Isa liye he gAphila moha nidrAmeM jAgRta hokara paramAtmAko bhajake apanA kalyANa karale jo tuM pramAda nidrAko nahi choDake paratmAko nahi bhajego to aMtasamayameM dono hAtha ghasatA huA burI hAlatase lambe paira pasArake smazAnake viSe gadhekI taraha leTakara sIdhAhI yamapurIkA TIkaTa lenAhI paDegA // 1 // dohA-paramAtma bhaje nahIM / nahI munisuM heta // aise putrako jananI tuma / kabhI janma mata deta // 1 // atha mAyAviSe dohAmAyAvaDI hai mohinI / mohe jAna ajAna // bhogeto chUTe nahI / bharabhara mAre bAna // 2 // mAyA taruvara jaharakA / zoka duHkha saMtApa // zItalatA svapne nahI / phala phIkA tanu tApa // 3 // kAmaDOWapMAnsAkAcAra lklyl fk@ llfsq `lmyh wlmt`lmh Join Education international For Personal & Private Use Only www.inneby.org
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtma- vicAra bhekhadhArI hai taiseMhI vahAM para nahI kucha bhUkha ke pyAsa hai kyoMki vahAMto bina bAdala jJAnarUpI amRtakI vRSTi ho| niko jItasaMgraha | rahI haiM. // 1 // atha paMcamahAbhUtake viSe sAkhI-pAMca bhUtakA pUtalA / manuSya dhariyA nAma // dAyadinAMke kAraNa / kyu dharAvai nAma // 1 // bhAvArtha:-pRthvI appa teU vAyu aura AkAza aiseM pAMcabhUtakA banA huA yaha zarIrarUpI pUtalA hai jisameM he bhavya tene do dina vizrAmA liyA hai isa zarIrarUpI putalekA kalpanA karake manunya puruSa nara aura amaracandajI hukamacandajI Adi nAnA prakArameM putalAke nAma rakhe haiM phera manuSya strI deva nAraka tIryazca Adi nAma rakhe hai jisa putalemeM tuM jaDarUpa banake kyA mAna ghamaMDa rakhatA hai lekina terA svarUpa isa putaleseM sadA bhinna hai ityarthaH gAthA-gaye soto nA mile / kisako kahuM vAta // mAta pitA suna bAMdhavA / jhUThA saba saMsAra // 1 // bhAvArthaH -mAta tAta suta baMdhu Adi jo saMbaMdhI the vahato saba lambe dezakoM cale gaye vaha kabhI pIche Ane vAle nahIM hai nahIM kucha mAluma ki vaha sukhI hai nahI kucha unhoMkA khata patra tAra aura samAcAra hai ki vaha saba amuka deza vilAyatameM rahatA hai nahi kucha mAluma ki vaha sukhI hai ki duHkhI hai isa liye gurukRpAse aisA mAluma hotA hai ki mAta tAta strI putra dhana AdikA sarva prapaMca jhuTha iMdrajAlake samAna dikhalAtA hai. gAthA-kyA svArtha kiyA Ayake / kyAkaroge jAya // itake bhaye na utake bhaye / calemUla saba khoya // 1 // bhAvArtha:--he AtmabhAiyoM tumane saMsArameM Ayakara kyA sukRta kiyA aura yahAMse pIche jAkara kyA karoge For Personal Private Use Only
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ jItasaMgraha adhyAtma ThIkAne sarahI paDe rahateM hai lekina kuttorUpI inadriyoke bhogI yuhI rote cale jAte haiM // 2 // vicAra gAthA-mAyA tajI to kyA huaa| mAnahItajyA na jAya ||maanvdde munivara galyA / mAnahi sabako khAya / / bhAvArtha:-kabhIkoI puruSako vairAgya prApta hone para mAyAko choDake dIkSA grahaNa karaliyA jisameM kyA ho gayA lekina mAnarUpI rAkSasa nigalagayA hai taba anyajIvoMkA kahanAhI kyA thA sarva saMsArI jIvoMkA bhakSaNa karane KE vAlA mAnarUpI rAkSasakoM jItanA yaha kucha sAmAnya bAta nahIM hai dekhalo bAhuvala rAjaRSikoM // 1 // gAthA--mAnamilyAM sukha upajai / apamAne duHkha hoya // kharI kasoTI parakhalo / dekha lahu sabakoya // 1 // bhAvArtha:-mAna milanepara jIvakoM kitanI khusI hotI hai aura apamAna honepara kitanA duHkha hotA hai jabataka mAna apamAnakA vicAra hai tabataka unakoM eka ratIbharabhI jJAna nahIM haiM inameM jhUTha hoto kalikAlake muniyoMkI parIkSA kara dekhalo. svaiyaa-jearimitvraayrjaantpaarsaurpaakhaanjyudoii| kaMcanakIcasamAnaahejasanIcanarezamAMbhedanakoI // mAnakahAapamAnakahA sAvicAranahItasuhoI / rAgaaroSanahIjAkecitajyuMdhanyaahejagameM janasoI // 1 // atha kAlacakra viSe dohA-savajagaDarapeM kAlaseM / kaThina kAla ko jora / / svarga mRtyu pAtAlameM / jahAM dekhaMtahAM sor|| bhAvArtha:-indra candra nareMdra Adi saryaprANI kAlacakraseM kaMpate hai kyoMki kAlavalikA jora bahutahI bhArI hai svarga mRtya aura pAtAlameM yAne tInoMhI lokameM jisakA alarAja cala rahA hai // 1 // Jain Educators For Personal & Private Use Only M.ininelibrary.org
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ jItasaMgraha adhyAtma bhAvArtha:-jagatmeM mAyArUpI bhayaMkara jaherI vRkSa khaDAhai jisameM nAnAprakArake zoka saMtApa aura mahA vicAra dukharUpI phala Arahehai usa jaharI vRkSake phala khAnevAlekoM uparaseM bahutahI madhura aura svAdiSTa ajJAnI jIvoMko lagate hai lekina mAyArUpI vRkSake phala khAnevAle sIdhe hI narakameM jAte hai aura isa bhavameM bhI nAnA prakArake zoka saMtAparUpI tApa sahate hai||1|| gAthA-mAyAjagame sApanI / jinetAheko khAya // aisA gAmaDI nA mIlai / pakaDa pachADai tAMya // 1 // bhAvArthaH-isa jagatameM mAyA baDI bhArI eka sApanI hai jaise sApanI apane baccekoM janmadekara ApahI khA jAtI hai taise mAyArUpI sApanI saba jagatako khA jAtI hai lekina mAyArUpI sApanIkA kATA huA unakA jahara | utAraneke liye koI gAruDI yA mantravAdI nahIM hai eka sadguru sivAya koI bhI gAruDI nahIM hai aura sadguru gAruDI binA mAyArUpI sApanIko pakaDake pachAranevAlA koibhI duniyA bharameM nahI dIgvalAtA // 1 // gAthA-mAyAmeM kachu sAra nahIM / kAhe ko grahegiMvAra // svapne pAyo rAjadhana / jAtAMna lAgevAra // 1 // asthI paDai maidAnameM / kukara milai lakhakroDa / / dAvAkara kara laDa muyeM / anta cale saba choDa // 2 // bhAvArthaH-medAnameM kei pazuoMke asthi yAne hADa paDe hai usameM keI lakhoM kroDo kuttorUpI manuSyo iMdriyoMke JlolupI saMsArameM IkaDe mile huye hai mAyArUpI hADakoMkI mAlakIke liye vaha nAnAprakAraseM dAvA kara karake laDalaDa | zira phoDaphoDa vicAre marate hai isaliye aphasosake sAtha vahanA par3atA hai ki mAyArUpI asthi yAne hADa apane For Personal Pre se Only
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2 duniyAMmeM koI viralAhI milegA // 1 // adhyAtma jItasaMgraha vinAra gAthA-nirbhayahokaravicarapaDe, nizadinakavunahicAleDarake / / apaneApameM ApahIdekhe,dhanyabhAgyahai vA narake / / | // 32 // // 32 // bhAvArtha:-isa kalikAlake viSe satya aura nirpakSa dharmakI prApti honI ati kaThina haiM kabhI puNya saMyoge dil satya dharmakI prApti hogaha tobhI kyA hogayA kyoMki satya zraddhAna AnA bahutahI kaThIna haiM isa pazcamakAlake prabhA| vase pavitra jainadharmake viSe keI tarahake matavAle aura vADe dRSTigocara Ate hai apane apane vADoMvAle dRSTirAgI aMdhe bhaktoMkoM samajhAte hai ki hamAre sivAya dUsaroMke pAsa jAnA AnA AhArapANI dene meM ekAnta pApa hai aura samakitabhI malIna hotA hai isaliye dUsare beSadhArI sAdhuoke pAsa nahi jAnA cAhiye pAsa jAnese samakita calAjAtA hai aisA kahakara apanA 2 saya yADA bAMdha rahe hai unake aMdha zraddhAluoko kuchabhI salyAsatya dharmakI pahicAnahI hai becAre khAlI pakSapAtameM aura kadAgrahameM DUbarahe hai dUsaroMkI yAtahI nahiM sunate isa liye sarva AtmabhAiyoseM merI araja hai ki Apa saba sajjano apanA 2 taba mata kadAgraha choDake nirpakSa jaina siddhA-135 toke anusAre satya vaktAkI khoja karake satya dharmakA nirNaye karo kyoMki eka tarphalA phesalA rAjabhI nahIM | dete dono tarphakI bAta sunaneseM nyAya hotA hai ki saccA kauna hai aura jhuThA kauna hai donokA nirNaya karake satyako ad grahaNa karanA cAhiye aura asatyako choDanA cAhiye saMvegI DhuMDhIye tere paMthI digaMbarI hemApaMthI kaDavApanthI tInathUyoM viSNu aura sekha sahIda Adi SaT darzanavAloseM kuchabhI matalaba nahIM hai matalaba eka AtmakalyANase hai E JainEducation IN For Personal & Preise Only
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmavicAra jItasaM gAthA-khaDa khaDa hase ThIkarI / ghaDa ghaDa muye kuMbhAra / / rAvaNa jaise cala gaye / laMkAke siradAra // 1 // bhAvArtha:--miTTIkI ThIkarIke samAna yaha udArIka zarIra hai vaha mukhaseM khaDa 2 hasake kahatA hai ki brahmA jaise prajApati isa zarIrarUpI ThIkarIkoM banavAke calagaye aura rAvaNa jaiseM maTTIke bhAMDebhI cala gaye laMkAke siradAra taba anyakI kisane calAI // 1 // gAthA-dhammana dhUgvaMti raha gaI / vujha gaI lAlaaMgAra / eraNa Thabako miTa gayo gayo uTha cAlyo lohAra // 1 // bhAvArtha:-AtmArUpI lohAra calajAnepara zarIrakI saba dhammanI nADiyoM ApaseM Apa baMdha hAjAtI hai taba jaTharAgnirUpI aMgAra ApaseM Apa vujha jAtI hai arthAt AtmArUSI lohAra ke jAnepara sarvazarIrakI dhammanIyoM baMdha hojAtI hai taba jaTharAgni Apase Apa vujha jAtI hai aura usa samaya nADiyoMkA saba ThavakA cupa cApa ho jAte hai gAthA--jAgo loko mata suo| matakaro niMdase pyAra // jaisAsvamA reNakA / vasA yaha saMsAra // // bhAvArtha:--he bhavya ava mithyAtvarUpI nidrAseM jAgRta hokara dharma kAryameM sAvaceta ho jAvo kyoM ki yaha | saMsArika yAne yaha pudgalIka sukharaiNake svapnake samAna asAra hai // 1 // gAthA-jabalaga AsA zarIrakI / nirbhaya hoya na koya // kAyA mAyA manase tajai / taba nirbhaya pada lahe soya 1 bhAvArtha:-he bhavya jabataka isa zarIrameM mamatvabhAva rahA hai tabataka nirbhayapadakI prApti kamI nahi ho zake parantu zarIrakI mamatA aura mAyA jaba tanamanase chuTegA tabahI nirbhaya padakI prApti hogI aisA puruSa sarva JainEducation inik For Personal & Private Use Only EPlanelibrary.org
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtma vicAra // 33 // Jain Education zlokaH - mahAvratasahasreSu / varamekohitAtvikaH // tacAtvikasamaH pAtraM / na bhUto na bhaviSyati // 1 // bhAvArtha:- he kRpAsiMdho indriyajanita viSaya sukhameM lampaTa hokara mene aneka kukarma kamAye haiM isaliye mereko dhikkAra haiM hai dIreat bAtabAta meM krodha mAna mAyA lobha aura chala bheda maiM karatAhuM isaliye mujhe dhikkAra hai hai kRpA siMdho vikathAmeM paraniMdA meM parairSAmeM merA sarva janma varatIta hogayA, paraMtu devagurubhakti meM merA eka samayamAtra bhI nahI gayA isaliye mujhe dhikkAra hai hai nAtha maiMne yaza kIrti duniyAmeM baDhAneke liye bholI janatAko bholAke dharmake khUpa dhAmadhUma karAye isaliye dhikkAra hai 'dhAmadhUme dhamAdhama calI jJAna mArga rahyA dUrare' he nAtha maiM pApake sthAnaka sevaneke liye baDAhI zUravIra huM lekina dharmakArya ke liye pUrA 2 kAyara huM isaliye mujhe vAraMvAra dhikkAra he jagadvatsala prabho ! mohake vazIbhUta hokara nAnA prakArakI vidhavA sadhavA bAla kumArikA sundara striyoMke sAtha maiM bhoga vilAsa kara cukA hUM ora aba merA zarIrabhI jarajarIbhUta hogayA hai to bhI he nAtha mujhe dhikkAra ho he tribhuvanasvAmI merI Ayu gala gaI lekina merI pApavRddhi nahIM galI Isaliye mereko dhikkAra hai he svAmInAtha meremeM saMyama cAritrakA guNa eka lezamAtra bhI nahI honepara muniyoMki taraha dRSTirAgI baniyoM ke pAsa yAne nAma mAtra zrAvakoMke pAsa sevA bhakti vaMdana karArahA hUM isaliye merekoM punaHpunaH dhikkAra ho phera anukUla pratikUla khAnepInekI cIjameM mene harSazoka kiye isaliye mereko dhikkAra hai he nAtha mereko sadaiva viSaya bhogakI IcchA banI rahatI haiM lekina yoga samAdhikI icchAto svapne meM bhI For Personal & Private Use Only jItasaMgraha / / 33 / /
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtma vicAra unake uddhAra hAneke liye kozIsa honekI jarUrata samAna samajhake rAgadveSakA tyAga karake apanA kalyANa karake apanI AtmAko malIna karanA nahI cAhiye yahI dharmakI sAraMsa hai. dohA - dharmadharma sabahI kahai / viralA jANe koya // satyAsatya jANe nahI / dharma kahAMse hAya // 1 // kozIsa yahI hai ki sarva jIvoMko apanI AtmAke karanA cAhiye lekina khAlI eka dujekI niMdA atha paramAtmAse prArthanA - he prabho yaha zarIra dhana strI putra kuTumba parivAra Adi sarva padArthoM meremeM bhinnarUpa | honepara bhI maiM merA tana manase mAnatA hUM isaliye mujhe dhikkAra ho he jagatsala! jisa dina uparokta kuTumba parivA | rakA moha choDake mahA puruSake panthe calUMgA vo dina dhanya mAnuMgA he jagadvandhu maiM merA nija sukha choDake kevala pu| lIka iMdriyasukha aura parivArake liye sadaiva nAnAprakArase pApAraMbha kararahA hUM isaliye mujhe punaH punaH dhikkAra ho jisa dina maiM saba taraha ke pApAraMbhako chor3ake AtmakalyANa karUMgA vaha dina dhanya mAnuMgA he kRpAsiMdhu jisadina maiM kadAgraha vADAbaMdhI dharmakAtyAga karake mahA puruSake panthe calUMgA vo apUrva dina mujhe kaya prApta hogA he svAmInAtha celAcelI pustakaAdikA moha choDake girikaMdarAke viSe nirbhaya hokara dhyAna samAdhi lagAkara Atma anubhavarUpI rasakA pAna karUMgA vodina mujhe kaba prApta hogA he prabho satya priya aura saba jagat hitArthI zuddha nivedya vacana bolenekA upayoga mujhe kaba prapta hogA maiM sadaiva vinA vicAraseM aura Atmaupayoga sunatAmehI bolanA isaliye mujhe vikkara hai he jagadvatsala zakti hote bhI maiMne supAtrako dAna nahIM dIye tasaMhI sevA bhakti aura tara nahi kiye, For Personal & Private Use Only jItasaMgraha jainelibrary.org
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmavicAra // 34 // jItasaMgraha // 34 // mamatvabhAva aura rAga dveSakI praNatiseM yaha caitanya anAdi kAlasai cAroM gati meM bhaTaka rahA haiM yaha paJcendriyake viSayabhoga nAzavAna kSaNabhaMgura hai bhogavilAsameM rakta honepara AtmAko anaMta kAlataka narakanigoda aura tIryaca yonimeM mahAbhayaMkara duHkha bhogane paDate hai aisA vicAra karake sarvatarahase viSayabhoga choDake sadA AnaMda sukhadAI akSaya anaMta jJAna darzana cAritra aura satya brahmacaryamayI dharmakoM grahaNa karake merA kalyANa karuMgA vahadina dhanya mAnuMgA yaha anityabhAvanA bhAte huye bharatacakrIko kevalajJAna utpanna huA aura saya duHkhose mukta huA. dohA-rAjArANA chatrapati / hathiyanake asavAra / / maranA mayako eka dina / apanI apanI vAra // 1 // gAthA-parijana marato dekhine re / zoga kare janamUDha // avasare vAro Apanore / sahujananI e rUDhare // 2 // basaMtatilakA chaMdaH-vyAghrIvatiSThatijarA paritarjayanti / rogAzcazatravaiva praharaMti deham // AyuHparisravatibhinnaghaTAdivAMbho / hAhA tathApiviSayAnna parityajanti // 3 // bhAvArtha:-he bhavya jarAvasthA vAghanakI taraha samaya 2 ma zarIrakA bhakSaNa kara rahI hai phira nAnA prakArake rogA zatrukI taraha dukha derahe hai aura phUTe ghaTakI taraha athavA karaaMjalIkI taraha AyuHkSaNakSaNameM nAza horahAhai tobhI ajJAnI bhUDha mati viSayasukhakoM choDake dharmadhyAna nahIM karate hAhA iti khede // 3 // aba azaraNabhAvanA kaheMge-ajJAna aura moharAjAke vazIbhUta huA yaha jIva pudgalIka sukhake liye dhana dArA putra kuTuMba parivAra Adiko apanA samajhate haiM arthAt sabako sugvakA kAraNa mAnate hai parantu jJAnadRSTisa nahIM lfnn@ l` UAdoninhinAtabAra sm lskn bnk in Education ! For Personal & Private Use Only A udiainelibrary.org
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtma nahIM hotItI IsakA kyA kAraNa hogA he kRpAsindho ati hiMsaka kAryameM ati rAga dveSa viSayI vicAra vikArameM aMdha huA maiM guNIjanoMkI nindA Adi mahA mohanI bandhake hetu mene kAma kiye haiM Isaliye mujhe dhikkAra hoM aba zrAvakake tIna manoratha kaheMge zrAvaka sadaiva aisA manoratha kareki maiM hinsA asatya adatta abrahmacarya saba tarahakA AraMbha parigraha Adi yaha saba mujhe durgatimeM lejAnevAle hai mahAduHkhadAi karmabandhake | hetu hai cAroM gatimeM rUlAnevAle yaha saba AraMbha parigraha Adi manavacakAyAse tyAga karake jisa dina samya ksahita saMyama lekara AtmakalyANa karuMgA vo dina merA saphala hogA 1-2 maiM aMta samaya manavacana aura kAyAse kiye kagaye anumode huye pApoMkA pazcAtApa karake zuddha manase sadaguruke pAsa prAyazcita AloyagA luMgA aura cyAra tarahake AhAra agara tarahatarahake pApasthAnakakA pratyAkhyAna karake aura rAga dveSa rahita hokara paMDita JemaraNa karuMgA vodina saphala mAnuMgA // 3 // ' ava bhavyajIvoMke kalyANakeliye bArahabhAvanAyeM kahuMgA. gAthA -navisuhIdevatAdevaloe / nvisuhiipuddhciipiraayaa|| navisuhIseThasegAvaiya / egantasuhImuNivIyarAgA 1 bhAvArthaH-nahIkoi sukha hai devaloke devatAoMko nahikoi sukha haiM pRthvIke rAyarANoMko nahI koisukhahI hai seTha senApanikoM paraMtu vItarAgI munikoM ekAnta sukhahI hai duHkhako nahi lavaleza // 1 // zarIra dhana bhoga strI putra | pati mAtA pitA parivAra Rddhi siddhi caudaha ratna azva hasti vastra pAtra ghara havelI dukAna bAga bADI gADI Adi sarva padArtho nAzavAna hai / he caitanya isameM terA sagA sambandhI koibhI nahI hai nAhaka mamatva karake kyoM karma bAMdhatA haiM Jain Education For Personal & Private Use Only --Towar.janelibrary.org
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmavicAra bandIkhAnese chAtmA saMsArarUpI mika Indriya kadaikhorakanoyogyamilyotosaMtana na hoya ureM // jomilesarvasaMyogataba zarIra turatahI chuTai // 1 // jItasaMgraha na saMsAre kazcita sakalasukhabhoktA kyoMki anAdikAlaseM mairAjIva janma jarA aura mRtyurUpI duHkha isa saMsAra sAgarameM bhoga rahI hai isakA mUlakAraNa ajJAna hI hai ajJAna aura mohake vazIbhUta huA yaha AtmA saMsArarUpI | kaidakhAne meM duHkhahI duHkha bhogarahA hai isaliye jisadina maiM saMsArarUpI bandIkhAnese chuTuMgA vo dina dhanya mAnuMgA arthAt bandhIkhAnese chuTake ananta avyAvAdha Atmika Indriya rahita pUrNa sukhamaya mokSasukha pAuMgA vo dina merA saphala hogA mujhe isa saMsAra cakrameM paribhramaNa karateko anante kAlacakra hogaye hai jisameM sarva tarahake meve miSTAnAdikake bhojana karacUkA huM aura acchese acche vastra AbhuSaNa mAna satkArAdi acche acche rAjyabhuvana devalokake vimAna Adike sukha anantIbera bhoga AyAhaM taiseMhI naraka tIryazca yonike viSe bhUkha pyAsa chedana bhedana tADaNa | mAraNa Adi kSetravedanA anantI anantIbera mArakhAke AyAhuM tobhI IsajIvakuM nahIto saMtoSa AtA na tRSaNA bujhatI haiM jase AgameM dhRtakI AhutI denepara agni zAMta nahIM hotI lekina ulaTI vRddhiko prApti hotI hai aise vicArake sarva saMsArake bandhana choDake zAlibhadrakI taraha dIkSA lekara sAdhana karai vahajIva sukhI hove. dohA-dhanavinato niradhana dukhI / tRSNAvaMta dhanavAna // kou na sukhI saMsArameM / saba jaga dekhyA chAna // 1 // hoya na tRptI bhogaseM / yahI anAdI rIta // jo saMyama guNa Adare / rahe sakala dukha jIta // 2 // para dravya para triyA viSe / mAtA rahai dina rAta // yahI saMsArakA bIja hai / alaga raho saba mita // 3 // nh tlk lHlt l`ln lthlth: l lmn JninEducation the For Personal & Private Use Only A lainelibrary.org
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ jItasaMgraha vicAra adhyAtma- ad dekhatA ki yaha saba parivArakA moha mamatva sukhake kAraNa hai ki duHkhake kAraNa hai jo tatvadRSTise dekhA jAveto vaha saba duHkhake kAraNahI haiM azaraNa rUpa hai aura naraka tIryacake mahAghora duHkhadenevAle hai maire Atmika ananta sukhake | yaha saba ghAtI hai aisA nizcaya dRDha vicAra karake aura sabakA moha choDakara zuddhAtma upayogaseM zuddha brahmacarya satya saMyama tapazcaryA aura jJAna dhyAnaseM AtmakalyANa karanA cAhiye dekho kaliyugakA jaTeTA gAthA-beTA jhagar3ata bApase, karata triyAse neha / vAravAra yu kahata hai, hamakuM judA kara deha / / hamakuM judA kara deha, gharameM cIja saba merI / nahIto karUM phajIta, pata jAvegI terI // __ kahai dIna daraveMza, dekho kaliyugakA TeTA / samaya palaTa gayA, bApase jhagar3ata beTA // 1 // tIsarI saMsAra bhAvanA. gAthA-nasAjAinasAyANI / nataMThANaMnataMkulaM / najAyAnamuyAjaththa / sbejiivaaannNtso|| bhAvArtha:-saba lokake viSe anaMtAnaMta jIvoM rahe huye hai dareka jIvake sAtha eka eka jIvane mAta pitA bhAI bhaginI strI putra putrI sAsu sasarA cAcA cAcI mAsI mAmI mAmA Adike sAtha anaMtI anaMtI vera sagapaNa ho cUke hai koibhI yoni aura koIbhI kula aura koibhI sthAna bAkI nahIM rahAki jisameM yaha jIva utpanna nahIM huA ho saba jIvoM eka eka yoni kula aura jAtike viSe anaMtI anaMtI vera janma maraNa kara cuke hai sarva yonike viSe.jhulaNA-esaMsArakAcAtANAtaNyAchai / saaNdhiiyesaatthaaNteNretttai|| kadaizarIra ArogyatAto yogya strIno nAmilai / kadaistrI taNo yoga milyoto khorkkhuuttai|| lfkrllkshf fyh lfntnyn lGny Join Education til For Personal & Private Use Only www.jainelibrary.pra
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmavicAra // 36 // ajJAna aura mithyAtvoM dUra karake karmarahita azarIrI zuddha paramAtmarUpa siMhakI taraha houMgA aisI ekatva bhAvanA namIrAjAne cittameM dhAraNakarake sarvarAjaRddhikoM chor3ake saMyama grahaNakarake aura akelA vicarake apanA kalyANakiyA gAthA - bepaNapaTapaTathAyare / cUDinIpareMvicarUMakelo || emabuvAnamIrAyare / mamakaramamatAre samatAAdaro || 1 | jJAna dhyAna cAritranere, jo dRDha karavA cAya to ekAko viharatAre, jinakalpA disAyare // prANI sakala bhAvanAbhAva, zivamArga sAdhana dAvare prA0 ||2|| / Jain Educationilionl sAdhubhaNI gRhavAsanIre / choTI mamatA jeha || topaNagacchavAsInopuMchaDore / chUTona hitehareprANI // 3 // vanamRganIparetehadhIre / chAMDi sakalapratibandha || ekAkAanAdInore / kiNadhItujhapratibandhare prA0 // 4 // zatru mitratA sarvathI / pAmIvAra ananta || kauna zayaNa duzmaNaki syAre / kAle sahuno aMtare prA0 ||5| bAMdhe karma jIva eklore| bhogave tepiNa eka || kina upara ki baatniire| rAgadveSanITekare prA0 || 6 || jotti ekapaNuM grahare / chAMDI sakala parabhAva / zuddhAtma jJAnAdi zare / eka svarUpe bhAvare prA0 ||7|| Ayo paNa tu eklore| jAsI paNa tuM eka // / to e sarva kuTumbadhIre / prItikaisI avivekare prA0 ||8|| parasaMyogI bandhachere / paraviyogadhI mokSa | teNe tajI para melAvaDore / ekapaNo nijapopare prA0 ||9|| jJAyaka rUpa huM ekachure / jJAnAdika guNavaMta || bAhira joga sahuavarachere / pAmyobAraanantare prA0 // 10 // isaliye yaha kuTumba parivAra Adi koi bhI mairA sambandhI nahI hai For Personal & Private Use Only jItasaMgraha // 36 //
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtma vicAra Jain Education i bhAvArtha:- paradravya aura parastrImeM mamatvabhAva jo rakhanA yahI saMtArameM utpanna honekA bIja haiM jisme janma jarA aura mRtyurUpI nAnA prakAra ke phala Arahe hai isaliye mahAtmA puruSoM kahate hai ki he mitra viSayasukhakoM kiMpAkake phUla samAna samajakara viSayasukhaseM aura dravyase alagahI raho // 1 // atha paisoMke viSe, kavita-- paisA binamAtA putakoMkapUtaka hai, paisAbinayApaka hai beTA dukhadAI hai / paisAvina bhAikahaikisikA bhAIhai, paisA bina jo maMgachoDa jAve hai || paisAvinasAsUka hai kisakAjavAIhaiM, paisAvinapADosIka hai yaha gamAra hai, Ajake jamAne meM paisoM kI baDAi // 1 // mAtAkahaeNmerA pUnasapUtA / vena haimere bhaiyA | gharakI joruyuMka hai / sabasebaDAmpaiyA ||2|| atha cothI ekatva bhAvanA dohA - Apa akelo avatare / mareakeloApa | koyana apanejIvako / sagosahAyanavApa // 1 // bhAvArthaH - bhavyajIvoMko aisA vicAranA cAhiye ki maiM akelA isa saMsArameM AyA hUM aura akelAhI jAuMgA merA sambandhi saMsAra meM koibhI nahI hai merA sambandhI eka kevalI bhASita satya dharmahI hai aura merA svarUpa saba jagat se nirAlA aura siddhake samAna hai ananta jJAna ananta darzana ananta cAritramaya arUpI hai aura pAMca dravyoseM merA svarUpa bhinna hai maiM sadaiva eka svarUpa huM aura nitya huM satyasvarUpamaya huM sadA AnaMdamaya huM ekelAhI AyA huM akelAhI jAnevAlA huM isa saMsArame koi bhI padArtha merA nahI hai yahato ajJAnatA se ajasiMhakI taraha merI anAdikAla se karmasaMyoge bhUla ho gaIthI isaliye meM anAdi kAlaseM duHkha bhoga rahA huM aba sadgurukI kRpAseM For Personal & Private Use Only jItasaMgraha Mulinelibrary.org
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmavicAra dohA--jahAM deha nahi ApanI / taba dRjA apanAkauna || dIse yaha paratakSa judA / pragaTahI dhanatana bhauna // 1 // bhAvArtha:- he caitanya jaba yaha zarIra bhI apanA nahIM haiM taba dUsarA apanA kauna hogA strI putra mAta pitA Rddhi parivAra Adi saba ApaseApa alagaho cUke yahato pratyakSa pramANa hai tAbhI ajJAnatAse sabakoM merA samajha kara nAnAprakArase duHkha uThA rahe hai dohA - bhedajJAna se mukti hai / yuktikarosabakoya // vastubhedalahyAvinA / muktikahAMse hoya // 1 // bhAvArtha: - yaha bhAvanA mRgAputrane saMsArako sukha atAra jANake sabakA tyAga karake mahAvIraparamAtmAke pAsa dIkSA lekara mokSa sidhAe gAthA - pRthvIka hai maiM nityanavI / kisakInapUrIAza || keika rANAmaragaye / keikagayenirAza || 1 || azucibhAvanA savaiyA- hADakopIMjarocAmamaDhyopunimAMhibharyomalamUtravikArA / thUkaarulAlavahemukhadvAra punivyAdhivahenavadvArahidvArA || eseM zarIrameM rahakara mUrkhaabakauna karezocavicArA | mAMsakI jIbha meM khAtasabaAhArAta kokaromatimAnavacArA // 1 // isa azuci mAMsa rudhira mala mUtra vIrya zleSma khekhArA carabI pita kapha vAyu kabhI nasoM Adi paripUrNa bharA huA yaha zarIrarUpI piMjarA haiM aura pAMcabhUtakA banA huvA hai dohA - pAMca bhUtakA putalA | manuSya dhariyo nAma | doya dinoMke kAraNe / kyA dharAve nAma || 1 || For Personal & Private Use Only jItasaMgraha ww.jainelibrary.org
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ www... isaazucIrUpI pIjarAmeM koibhI acchI vastu ramaNIya aura bahuta khasavedAra koibhI dRSTigocara nahIM AtI adhyAtma-IBE TET jItasaMgraha vicAra JE kyoMki sadAnava tathA dvAdaza dAzese mahAdurgandhI nikala rahI hai isa zarIrarUpI pIjaremeM acchese acchI kesara JET // 37 // kastUrI dRdha dadhI koibhI sugaMdhIdAra padArtha DAlakara dekhalo ekapalabharame vamana honepara mahAdurgadhahoke nikalege aise gaMdhe zarIrapai mohita hokara nAnAyakArase snAna maMjana azara phUlela Adi lagAke he maDha kyA sukha hotA hai | aSTaprahara isa vapukI kyoM gulAmI uThA rahA hai tereko zarama nahIM AtI ahA ajJAna AnaMdaghana | Je hIro janachaMDI naramohyo mAyA kAyAkaMkerI he bhavya! Isa zarIrakuM azucikA kothalA jonake moha nahi karanA 36 cAhiye yaha zarIrarUpI pIjarA kevala bhADekA ghara haiM apanA gharanA nahIM hai apanA gharato anaMtajJAnamayI hai Isa zarIrakoM jo jJAnIne ratnaciMtAmaNikI opamAdInI hai vaha kevala AtmakalyANake liyehI dI huI hai isaliye isa zarIradvArA jJAna dhyAna aura cAritrakI ArAdhanA karake apanA kalyANa karanA cAhiye parantu eka samapamAtrabhI pramAdameM khonA na cAhiye zarIradvArA jJAna dhyAna karanA yahI zarIra pAnekAsArayahI hai. gAthA-yatanavinakahokiNe / sAcAsukhanipajAyAre // avasarapAyenacUka / cidAnaMdasadagumaemadarzAyAre // 1 // dohA-dIpe cAma cAdara maDhI / hADapIjaro deha / bhItara yA zarIrameM / dIse nahIM ghanagheha // 1 // bhAvArtha:-hADapiMjaravAlI yaha kAyA upara cAmarUpI cadarase maDhIhuI hai isa liye suMdara khubasUrata dekhalAtI hai jaise divAla kalIse sobhita karIhui camaka rahI hai lekina jo jJAnadRSTise dekhA jAveto divAlake aMdara kyA sAra ra qntn mt`w bn lrdn DAMOD : twfqn fy JainEducation a l For Personal & Private Use Only ,
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ jItasaMgraha vicAra adhyAtma- padArtha bhare hai vaha zIghrahI jJAna hotA hai taisehI isa zarIrake samAna dUsarA koibhI azuci aura durgandhIvAlA sthA- Da nahI nahI dIkhalAtA jaba isa zarIrarUpI kuTIseM caitanyarUpI rAjA nikala jAtA hai taba phoraNTahI isakA nAma badala jAtA hai saba duniyAM isa zarIrakoM muDadA kahate hai dohA-yaha zarIra viSTA kothalI / temAha zuM mohAya || mamatA taja samatA bhaje / te nara muktijAya // 1 // aisAjJAna vicArake jo mANubhAva Isa mahAmalIna apane yA parake zarIra mohita nahIM hotA usakoMhI dhanyavAda hai jo viSTAkI kothalIke samAna gandhI deha mohita hokara strIse bhogavilAsa karate hai vaha nara navalAkha paMcendriya | jIvoMkI hAnI karate hai dhikkAra hai jisake manudhya avatArako yaha bhAvanA sanatkumAracakrIke manavasI eka palakameM SaTkhaNDa choDake calatA huA yAne sarvaRddhikoM choDake aura dIkSA lekara akelAhI vicaratA huA gAthA-garvajanerUpakAkInA / karmoneANarasadInA // rogajabaupanA bahulA / kaunedediyAjhAlA // 1 // ruupanopmindrevkhaannyo| surajANetavamAyA // rUpakarIdoyabrAhmaNaAyA / phiraphiranirakhIsabakAyA 2 kyA nirakhotumelAlaraMgIle / melabharImorIyahakAyA // nhAyedhoyejayachatradharAyA / tabaphiracaMbhanaAyA 3 dekhiijotaaNruupplttaayaa| sunohockriiraayaa| solaharogaterIdehameMupanA / garvamakarokaDIkAyA // 4 // kalamaliyoghaNAcakrImanameM | amarataNIsuNIvANI // turatataMbolanAkhanejove / raMgabharakAyApalaTAnI // 2 // SaTUkhaMDapUranayaraaMteurImhelI / mhelImamatAnemApA || saMyamaleyaphireakelA / keDonamUkerAyArANA // 6 // in Education For Personal & Private Use Only
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtma vicAra jItasaMgraha // 38 // // 38 // AzravabhAvanA-yaha jIva AzravaseM anAdikAlaseM cyAruM gatike viSe paribhramaNa kara rahA hai Azravake AnekA do bheda hai eka zubha Azrava dUsarA azubha Azrava azubha ozrava AnekA rAstA krodha mAna mAyA lobha hiMsA asatya adatta abrahma parigraha paJca iMdriya azuddha upayoga azubha vikalpa AdiseM Azrava AtA hai aura isa AzravadvArA yaha jIva bandha rahA hai uparokta Azrava AtmArthIkoM baMdha karanA cAhiye. jJAna vicArake dohA__ saMjJA lezyA Adi traya / indriya vasatA hoya // ArtaraudrakudhyAnatA / moha pApa pada soya // 1 // aba AzravakA svarUpa vizeSa batalAte haiM-sole saMjJA prathamakI tIna.lezyA aura pAMca indriyoMke teviza viSaya tathA Arta rodra dhyAna rAga dveSa aura moha yaha saba Azrava ANeke dvArahai aba mokSakAkAraNa sambarahai vaha kahate haiM dohA-mokSa kAraNa sambara hai / Azrava duHkhakI khAMNa || zuddhajANo so aadro| choDokheMcA tANa // 1 // karmabandha hetujIvaka / manavaca kAyA yoga // kAraNa sthiti baMdha hai| rAgAdika upayoga // 2 // bhAvArtha:-jIvako karma bamdhakA kAraNa kevala mana vacana kAya yogase sthitibaMdha rAgAdiseM paDatA haiM azubha upayogase prakRti aura pradeza baMdha paDatA hai kyoMki manAdi yogase zubhAzubhadonoMhI AzravakA tyAga karanA cAhiye 2 dohA--rAgadveSa aru ajJAnatA / bhAva Azrava bhavi jANa // aSTa karma dalAgamana / dravya Azrava pramANa // 1 // atha sambara bhAvanA. bhAvArthaH-Azrava rukaneseM sambara hotA hai sambara honepara avazyahI AtmAkA kalyANa hotA hai arthAt sambarakI prApti honepara avazyahI anaMta sukhamaya nirvANa padakA prApti ho jAtI hai sambarakI in Education For Personal & Private Use Only wnw.jainelibrary.org
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmavicAra jItasaMgraha prApti kevala zuddha Atma upayogameM rahaneparahI hotI hai aura Atmaupayogase rahita honepara Aprava taiyArahI hai dohA-nijasvarUpameM lInatA / nizcaya saMgharajAga // nizcayatvarUpa samajhA vinA / hoya na pApakI hANa / 1 / nijasvarUpa meM lIna honepara nizcaya saMvara hotA hai aura daza prakAre kSamAdi yatidharma pAlanepara vaha vyavahAra saMvara hai arthAt bratapaJcakhAna AdivyavahAra karaNIsa vyavahAra saMbara hai aura svasvarUpameM ramana karanepara nizcaya saMbara bhAvanAse kezIkumArane apanA kalyANa kiyA.. atha nirjarA bhAvanA.dohA-saMbarayoganirmalalahI, vividhataponiradhAra / yahInirjarAkAraNakahyA, dekhojJAnavicAra / / tapake dvAdaza bheda hai chaiyAdha chaiabhyantara anazana sarvathA AhArakA tyAga 2 uNodarI 3 vRttisaMkSepa 4 Isa bhAvanAseM arjunamAlIne sarva kAMke samUhako nAza karake nirvANa padakoM prApta kiyA // 1 // dohA-paMcamahAbata pAlake / sumati pazca prakAra // pAMco indriya vijaya kara / yahI nirjarA sAra // 2 // atha lokabhAvanA--isa lokabhAvanAmeM aisA vicAra karanA cAhiye ki meM navalokake vise aura saba sthAnakoM viSe saba uMca nIca jAtike viSe saba taraha ke sukha duHkha anantIvera bhogake AyA hUM aisA koibhI sthAna koibhI sthala bAkI nahIM rahAki jahAMpara mairA janma maraNa nahI havAho aura vahAMpara acche acche aura buresebure mAMsa viSThAdi padArthokA bhojana anatIvera karake AyA huM tobhI he caitanya terI tRSNA nahIM bujhI saMtoSa nahIM AyA isaliye isa lokameM mere Atmika sukha sivAya aura koDabhI padArthameM aura koibhI sthAnake viSe sugva DP Jin dictionem For Personal & Private Use Only how jainelibrary.org
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ P jItasaMgraha nahI hai kevala saba loka dukhArI khAMNa rUpahI hai paJcama gati bina koibhI gatike viSe sukha nahI hai isa bhAvaadhyAtma DEI nAseM zivarAja RSineM mokSapada liyA. vicAra dohA--lokasvarUpa vicArake / apanA svarUpa nihAra // paramArtha vyavahAra muni / mithyAbhAva vidAra // 1 // // 39 // . bhAvArtha:-he AtmA loka svarUpakA vicAra karake apanA zuddha svarUpa dekha tuM kauna hai kahAMse AyA hai isa lokake viSe jo dharmAstikAya Adi dravya bhare hai jisameM terA svarUpa kisI dravyake sAtha milatA hai yA nahI terA svarUpato anantajJAnAdi guNa saMyukta hai aura dravya cetanAdi guNa rahita varNa gaMdha rasa aura sparza Adi sahita pula jaDa padArtha hai vaha pAMcohI jaDa terese sadA bhinna jaDarUpahI hai yAne terese sadA alagahI hai isaliye he caitanya tuM apane svarUpa meM sthira rahakara aba mithyAbhAvakoM choDake Atma anubhava rasakA pAna kara // 1 // dohA-caudaharAja uttuMga nabha / loka puruSa saMgaNa // tAmeM jIva anAdiseM / bhramata hai vinujJAna // 2 // atha bodhI durlabha bhAvanA-bodhI isaliye AtmajJAnakA bodha honA ati durlabha hai bodha bIjakI prApti nahI hone parahI maiM anAdikAlaseM janma jarA aura mRtyuke saMgaTameM par3A huA duHkha bhoga rahA hUM isaliye abato guru kapAseM merA nijaguNa anantajJAna darzana cAritra aura vIryako pragaTa karuMno maiM sukhI houMgA jisase merA janma jarA aura mRtyurUpI mahAn duHkhase bacAva hogA dohA-bodhI apanA bhAva hai| nizcaya durlabhanAMhi // bhavameM prApti hove nahI / yaha vyavahAre kahAhi // 1 // DomeDreamRANADA OpenpUESULDULDDCDDee. For Personal & Private Use Only www.janeiro
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtma vicAra jItasaMgraha bhAvArtha:-yodhI kahiye AtmAke ratnatrayakI prApti honI arthAt anaMta jJAna ananta darzana aura ananta cAritra yaha jo AtmAke mukhya tIna guNa hai yaha mukhya guNa prApta karanA isameM kucha kaThinatA nahI hai kyoMki apanI cIja honepara nizcayaseM dekhAjAveto kuchabhI kaThina durlabha nahIM hai gharakIcIja cAhai jaba lezatA hai, jo durlabhatA batAI hai vaha kevala azuddha vyavahAraseMhI kahI gaI hai lekina yodhI durlabha ratnatrayakI prApti mere jaise veSadhArI viSayabhogakI IcchA rakhanevAloMke liyetoM bahutahI kaThIna hai kiMtu AtmArthI mahApuruSake liye kuchabhI kaThina nahI hai atha dharmabhAvanA-Isa bhAvanAke viSe bhavya esA vicAra kare ki yaha jIva anAdI kAlaseM vastu svabhAve dharmakI prApti nahIM honeparahI yaha caitanya caturgatike viSe paribhramaNa kara rahA hai paraMtu vastusahAvodhammo vastusvabhAve dharmakA sevana karanepara avazyahI yaha AtmA caturgatike dukhoseM ApaseMApa mukta hokara mokSa sukhakoM prApta kara lenA hai praznaH-adharma kisakoM kahate hai ? uttara:-adharma yahI hai ki apane svAbhAvika svadharma choDake vibhAvika pudgalIka viSayabhoga tathA upayoga rahita ogha kriyA meM rahanA vahI vastu svabhAve adharma hai arthAt hiMsA asatya viSaya kaSAya ajJAna mithyAtva rAgadveSa aura mohAdika yaha saba adharmake aMga haiM yahI Atmadharmake ghAtI zatru hai jisa dina adharmako choDake samyak guNa sahita Atma svadharmake viSe rahuMgA vodina meM dhanya mAnaMgA jJAnIne dharmavastuke || svabhAvako kahA hai isaliye jisadina meM Atmika zuddha dharmake viSe ramaNa karUMgA tabahI mujhe avyAyAdha nirAkula | aura anaMta sukhamaya Atmika sugvakI prApti hogA. in Education For Personal & Private Use Only
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ savAla vicAra 1180 11 Jain Education Me dohA -jAcyAM sura tarUdeta sukha / cityA ciMtAmaNi ratna // vinajAcyAM vinacitavyAM / dharma sakala sukha deta | 1| atha muni vizeSaH - he muni apane jisa dina se sarva saMsArake bhogavilAsa arthAt viSaya sukhako chor3ake | saMyama liyA haiM usadina Ajadinataka paThaNa pAuNa meM aura dhyAna samAdhimeM aura dhyAnAdika kAryameM kitanA samaya gayA hai aura khAne pIne mAla tAla uDAnemeM aura khatapatra likhaneme vAMcaneme taiseMmI mAna baDAI niMdA pramAda aura striyoMke sAye gappA uDAnemeM kitanA phAla gamAyA hai so kucha vicAra hai yA nahI sAkhI --sukhIyA saba sAdhu / khAvai aru suye // dukhiyA saba saMsAra / jAge aru rove // 1 // he suni aba tene zira muMDAya ke saMsArake saba sukha yAga diye haiM aba tuM pudgalAnaMdI pIchA kyoM bana gayA haiM he mahAbhAgya jo saMyama haiM vaha isa loka paralokame arthAt donohI lokameM mahAsukha denevAlA hai jarA jJAnarUpI netrakoM kholake dekha jJAnIne kyA phuramAyA hai dazavaikAlikasUtra meM gAthA - bhoga tajI joga AdarejI / tenI huM balIhArIre // munivara / dhana dhana te aNagArare // 1 // kriyAAtApanA AkarIjI / komala na kare deha || rAgadveSa tajI pADavAjI / jima sukha pAme accheda 2 he muni tene strI dhana parivAra IrSA dveSa mAna mAyA lobha kapaTa zoka ciMtA bhaya tRSNA zatrutA aura paraniMdA Adi sabakA tyAga karake aura saba duHkhoseM mukta hokara parama AnaMda bhoga rahA hai taba phera mahAdukhadAI aiseM saMsArika yAne viSayabhogameM taisehI gaccha kadAgrahameM phasakara he mahAbhAgya nahAka adhogatimeM jAneke liye kyoM prayAsa For Personal & Private Use Only jItasaMgraha / / 40 / / www.jainlibrary.org
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtma vicAra jItasaM paha kaka rahA hai he muni saMyamarUpI ratnaciMtAmaNiko choDake kAcake TUkaDeko kyoM grahaNa karatA haiM he muni he mahAbhAgya gaja asavArI choDake gaddhepara kyoM beThatA haiM he muni amRta bhojanako choDakara jahara jaDI kyoM khAtA hai he mahAbhAgya rAja paMthako choDake UjaDa gele kyoM jAtA hai he muni isalokama tathA paralokameM donohI bhavameM kyoM duHkhakA |bhAgI hotA hai isa liye he mahAbhAgya aba tuM apane manako tathA iMdriyoMke viSaya bhogase pIchA haTAke AtmajJAna dhyAnake viSe cittako lagA nahI to he mahAbhAgya tereko narakAdika gatiyomeM nAnA prakArake chedanabhedana Adi mAra khAnI paDegA isa liye he muni aba tuM sarva tarahakI upAdhiko choDakeM eka AtmajJAna dhyAnameM lIna hojA jo tereko sacce Atmika sukhakI icchA hoto he muni! jJAnIne muniyoMke liye kyA nema rakhe haiM pahalI pauruSImeM nayA tatvajJAna paDhanA dUsarI pauruSImeM aSTAMma yoga samAdhi dhyAna karanA tIsarI paurasImeM gocarI jAnA aura cauthI pauruSImeM paDilehanAdika kriyA karanA yahI jJAnIkI AjJA haiM aba dekha muni apane gharakA nema pahalI pauruSImeM cAha dUdha dUsarI paurasImeM gaddhAcarI mAlatAla masAlA uDAnA tIsarI paurasImeM nidrA devIke sAtha sukha bhoganA aura cauthI paurasImeM dAla bhAta bhaktalokoke gharoma tayArahI hai aba dekha muni jJAnIkA kahAhaA nema pakkA hai ki apane gharakA nema pakkA hai bAbAkA bAyA aura hAlIkA hAlI aba dekha muni kisa vaktapara jJAna paDhanA aura kisa vakhata yAne kisa samayapara dhyAna samAdhi karanA aura kisa samaya para kriyA karanI kisa samaya khata patra likhanA ava kahate hai ki jo lAkho varSa taka kriyAkANDa karanepara kAryakI siddhi nahIM ho zake vaha kArya guru kRpAse eka palabharameM siddha ho sakatI hai SET Join Education in For Personal & Private Use Only Damp janelibrary.org
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ jItasaMgraha // 41 // m m`n sm`n lmkn ra aisA sadguru AtmArthA isa kalikAla meM pratyakSa halatA calatA kalpavRkSake samAnahI haiM lekina aisA sadguru AtmArthI adhyAtmavicAra isa kalikAlameM koI viralAhI milegA anyadarzanI suMdaradAsanebhI kahA hai dohA-pArasaciMtAmaNi aura sadgumameM / baDAaMtarAjAna || bolo hA kaMcana kare / vo kare ApasamAna // 1 // - aise sadgurukA samAgama milanA isa kalikAlameM bahutahI kaThIna haiN| kavita-mAta milai punitAta milai sutabhrAta milai yuvatI sukhadAI / rAja milai sukhasAja mila gaja bAji mile mana vAMchita pAI // loka milai suraloka milai vidhi loka mile vaikuNThamaiM jAI / sundara aura mile sayahI sukhasaMpata saMtasamAgama duralabha bhAI // 1 // atha dhyAnopadezaH-bhavya jIvokoM aisA dhyAna vicAra karanA cAhiye maiM ki akelA huM pudgala jaDaseM sadA bhinna hu nizcayase sadA zuddha buddha huM nahIM karatA nahI bhoktA hu~ ratnatraya saMyukta huM paramadeva huM siddha ke samAna merA svarUpa haiM paramAtma svarUpahI huM aura zuddha brahmarUpahI huM aisA samajha ke apane svarUpakAhI dhyAna karanA cAhiye. dohA-uttama nara bhava pAyake / zuddha sAmagrI leya / je na suNe jina bacana rasa / aphala janmAro teya // 1 // jinavANike zravaNa bina / zuddha samyak nahi hoya // samyak bina Atmadarasa / cAritraguNa navi koy||2|| zuddha samyak prApti binA / zubha karanI zubha baMdha // samyakrana prApti thkii| miTe timira rasabaMdha // 3 // samyak bheda jina bacanase / bheda paryAya vizeSa // paNa mukha doya prakAra hai| viralA jAne leSa // 4 // lmkhlfjrfly pydry szh Jain Education For Personal & Private Use Only
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtma jItasaMgraha vicAra nizcaya aru vyavahAra naya / e dona parimANa || dadhi mathane ghRta kADhavAM / yahI nyAya mana ANa // 5 // nizcaya samyakno sahI / kAraNa hai vyavahAra / kAraNa bina siddhi nhii| koTI karo vicAra // 6 // nizcaya samyaka jIvane / para pariNati parityAga // nija svabhAvameM rmnntaa| ziva sukha lahai mahA bhaagaa| zuddha samyak taba lahai / samajhe tatva svarUpa / / samajhe vinu navapUrvI / lahai na Atma anupa // 8 // jina vANI sadguru mukhe / je bhavi hRdaya dharaMta / / svapara bheda vijJAnathI / anubhava lahai koi saMta // 9 // AtmadhyAna aru adhyAtma jJAna vinA mokSa sukhakI prApti tIna kAla aura tInuM lokameM kabhI nahI ho zakti. dohA-jabalaga AtmajJAna nahIM / mithyA kriyA kalApa / / bhaTako tIna lokmeN| zivasukha lahai na Apa // 1 // ___AtmarAma anubhavabhajo / tajo para taNI mAyA // eha sAra haiM jinavacanano / vale yaha zivachAyA // 2 // isaliye he bhavya jo tereko mokSasukhakI pUrNa icchA hoveto sarva tarahake prapaJca choDake ekAgracittaseM karmarUpI zatruko girAneke liye eka paramAtmAko dhyAna kara,kyoMki vahi terekoM akSaya sukha denevAlA dAtA hai paratmAkA dhyAna karanevAlA dhyAtA puruSa avazyahI dhyeyarUpa hojAtA hai ilIkA bhramarI nyAya kara paramAtmAke dhyAnase yahI azuddha AtmA paramAtmarUpa ho jAtA hai isaliye tIna kAla aura tInuMhI lokameM paramAtmake dhyAnase paramAtmajyotike samAna | anya koIbhI dhyAna karane yogya deva nahIM haiM isa liyeAtmadevako choDake dUsare devoMkI upAsanA karanA vaha yogya nahIM hai kyoMki paramAtmajyotike samAna anya koI bhI nahIM hai isaliye punaH punaH paramAtmajyoti ke dhyAnameM avazyahI bhavya in Education International For Personal & Private Use Only indiainelibrary.org
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ jInasaMgraha // 42 // sahaya. Je] prANIko siddhapadakI prApti hotI hai vAste vAraMvAra parama puruSa paramAtmakAhI dhyAna karanA cAhiye paraMtu kSaNabhaMgura puga-|| adhyAtma lIka viSayasukhameM lampaTa hokara adhogatimeM gamana karake nAnA prakArake chedana bhedana mAraNa tADamAkI vedanAkA nahI vicAra // 42 // sahanI paDe aisA prayatna prathamaseMhI karanA cAhiye aura paramAtmAkI khoja kasturIye mRgakI taraha bAhira meM nahI honI cAhiye lekina apane gharake andarahI honI cAhiye. gAthA-jema te bhUlore mRga daha dizaphire / levAmRgapadagandha // tema jaga DhuMDhevAhira dharmane / mithyAdRSTire aMdha / 1 / kitaneka mugdha bhole jIvoM AtmadevakoM choDake jagaha 2 para paramAtmAke liye DhuMDhate phirate hai lekina apane | ghaTake viSe jo sodha kareto avazyahI paramAtmAkI prApti ho zake paraMtu jagatvAmI jaDajIvoMkuM kucha khyAla nahI hai apanI AtmAkA svarUpahI kyA hai ? gAthA-Atma so paramAtma / paramAtma soi siddha ||biickii duvidhA mittgi| pragaTa bhai nija riddha // 1 // J meM hI siddha prmaatmaa| meM hI AtmarAma ||meN hIjJAtA jnyeykoN| cetana mero nAma // 2 / / meM hI anaMta guNa sukhako dhgii| JE te sukha mohiM suhAya // avinAzI AnaMdamaye / sohaM tribhuvanarAya // 3 // iti cidAnaMda vacanAt vahato jagatvAsI jaDajIvo dekhahI nahI zakate kevala paryAya dRSTiseM mugdha hue uparaseM kriyAkANDameM jaDa huye saMsAra cakrameM phase huye jhADake mattekI nAi kahAMhI sthirImUta rahanekA patA nahI lagatA isaliye he jaDa buddhi aba paryAya dRSTikoM chAMDake jJAna dRSTimeM AtmasvarUpakoM dekha dRSTAnta ny shntlnt hnk hn lm`yyr ls`r Jan Education international For Personal & Private Use Only www.elbord
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra adhyAtma-3 gAthA--bhArI pIlo cIkaNo / kanaka aneka taraMga // paryAya dRSTi na dIjiye / ekaja kanaka abhaMga // 1 // darzana jJAna jItasaMgraha all caraNa thakI / alakhasvarUpa aneka // nirvikalpa rasa pIjiye / zuddha niraMjana eka // 2 // itiyogrIndra AnaMdaghanavacanAt 23 | isalie he AtmabhAiyoM prathamaseMhI AtmasvarUpakI aura paramAtmarUpakI pahicAna yathArtha karake kadAgrahako | choDa kara Atma tarpha dekho gAthA-nija zuddha svabhAvameM / nahIM vibhAva lava leza // bhrama aropita lakSathI pyAre / haMsA sahata klesh||1|| kyoMki tatvakI pahicAna vinA jitanA vrata paJcakhAna haiM vaha ginatImeM nahIM Ate dekho bhagavatIsUtra arthAt AtmasvarUpakI pahicAna vinA cAhai jitanI yaga zAnti aura mauna rakho vaha saba tarahakA kapaTa janatAko Thaganeke liyehI haiM kAraNa ki jJAna vinA kevala ekelI vAjha kriyAkANDaseM jo bAla jIvoMko apanA ADaMbara DhuMga dekhAnA hai | vaha apanI AtmA kAlI karanI hai kahAbhI hai ki gAthA-jJAna sakalamaya sAdhana saadho| kriyA jJAnakI daasii|| kriyA karata dhrtuhaiN| mamatA AI galeme paashii||12|| para pariNati apanI kara mAnai / kriyA garavai mahalo / / unakoM jainIkyuM kahiye / so mUrkhame pahalo // 2 // svasvarUpakI pahicAna vinA jitanI 2 kaSTa kriyoM karate hai vaha to kevala aMka vinAkI zanyakI taraha miSphalahI haiM samyakavina navapUrvI ajJAnI kahavAya punaH samyaknA laherI tAteM rUle caturgatimAMya isa liye samya jJAna vinA | kevala kriyAkAMDaseM jo mokSakI icchA rakhate hai vaha to bhramahI haiM phera kitaneka jJAnahIna bhole bhaktoM paramAtmAkI in Education International For Personal & Private Use Only
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtma vicAra // 43 jara mUrtike Age kahate haiM ki he prabho mujhe tuMhi tAra naiM mahA adhama pApI huM he dInabaMdho aba to terAhI zaraNa haiM isa tarahaseM dInapaneseM pokAra karanepara puruSArtha hInakoM mokSa sukhakI prApti kaiMseM hogI lekina puruSArthahIna puruSa jJAnarUpI netrako kholake nahI dekhate ki bIra paramAtmAne vAre vAre varSoMtaka kitanA puruSArtha aura kitanA kaSTa parizrama uThAne para mokSasukha kI prApti huI haiM kucha dInapaneseM nahI kalyANa to jaba hogA ki AtmasvarUkI pahicAna karke vIraparamAtmAkI taraha samattA sahita pUrNa puruSArtha karake karmarUpI zatruko bAlake bhasmIbhUta karegA tabahI kalyANa hogA kevala bugalA bhaktimeM paratmAkI mUrtike Age khAlI cIlAneseM kalyANa nahI ho zaktA haiM pola pAlakI bhaktiseM. gAthA - bhakti aisI kIjie | jaisA laMbe khajUra | caDhe to cAkhe premarasa | paDe to cakanAcUra // 1 // lobhIlApara lAlacI / jAsuM bhakti na hoya // bhakti kare koI sUramAM / dhaDapara zIza na hoya // 2 // talavArakI dhArapara khela karanA haiM vaha to sugama haiM paraMtu paramAtmAkI jo bhakti karanI haiM vaha to bahutahI kaThina haiM kitaneka bhole Atma bhAiyoM kahate haiM ki hamArA to Aja kalyANahI ho gayA lekina jaba taka AtmajJAnakA ghaTake viSe prakAza nahI hova taba taka kaSTakriyArUpI sarva karaNI bAlalIlA dhUlIke samAnahI haiM kabhI akelI dravyakriyA kaSTase devagatikA sukha mila gayA jisameM kAryakI siddhI kyA huya gaI. gAthA - AtmAteM paracyo nahI / kyA huA vratadhAra | zAlavinA kSetramAM / vRthA banAI vADa // 1 // vAste adhyAtmajJAna aura AtmadhyAna vinA mAkSa ( na bhUto na bhaviSyati ) kevala jJAniyoM mahAvidehakSetra se For Personal & Private Use Only lt jItasaMgraha // / 43 / www.jainlibrary.org
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmavicAra jItasaMgraha tathA siddha bhagavAn siddha gatiseM tumakoM tAraneke liye kabhI nahi Ane vAle cAhe jitane cilAo jaise siddha paramAtmAke viSe anaMte guNe rahe haye haiM vaiseMhI guNa tumArI AtmAke viSe rahe huye hai sattAmeM vAste AtmasvaguNa pragaTa honeke liye puruSArtha honekI jarUrata haiM paraMtu gvAlI le deva cAvala le deva zrIphala le deva naivedya le deva attara barAsa le deva puSpa isa tarahase yugalA bhaktapaneseM tilaka chApA lagA kara pUjA karane meM hamArA kalyANa ho gayA aise samajane | vAle jaDavuddhi jIvoM bhUlehI bhramate haiM kyoMki Atma upayoga vinA zanya kriyAse yathArtha phalakI prApti nahIM ho zake kyoMki kriyAyeM karma upayoge dharma aura praNAmeM baMdha kahA hai lekina jJAna binA bAla ceSTAyoM jaisI pUjAdika kriyAyoseM jo mokSasukhakI icchA rakhanI haiM vaha to eka bhagI huI nAvameM baiThake samudra tarane jaisI haiM yahAMpara aisA na samajhe kI dravya pUjAdika kriyAkA niSedha kara diyA hai nahI 2 jo dravyase haiM vaha bhAvakA kAraNa avazyahI hai kyoMki kAraNa bina kAryakI siddhi nahIM hotI tobhI jJAnakI mukhyatA hai gAthA-jJAna vinA vyavahArako / kahA banAvata nAca // ratana kaho kyu kAcako / aMta kAcako kAca // 1 // kyA ki jJAna vinA parabhAva nahIM chUTe sake kahA hai kigAdhA-jIva lAga rayo parabhAvameM / sahaja svarUpa lakhai nahi / / apano paDiyo mohajAlamai / yAMche mokSa kare / / nahi karaNI Dolata mamatA / vAumeM aMdhapuruSa jima // jalanidhi taravo / baiTho kAnI nAumeM // 2 // Isaliye ajJAnI puruSakI jitanI 2 karanI aura kriyA hai vaha bhAgI hui nAvake samAnahI haiM vaha karanIrUpa | in Education a l For Personal & Private Use Only M ainelibrary.org
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ D adhyAtmavicAra // 44 // jItasaMgraha // 44 // taka MINS ytly yh hn kaSTa kriyAkA phala prAyaH karake viSa aura garalake samAnahI hai cAhe jaisI bhASAke jJAtAho bhASA yAne mAgadhI saMskRta uI tailaMgI pArasI aura iMgrajI Adi aneka bhASAke jAnanevAle kyuM nahI hove taiseMhI aneka sUtra siddhAntake jJAtA kyu nahi hoM lekina jabataka AtmatatvakI pahicAna nahIM hove tabatakato nAnAprakArakI bhASA aura aneka | tarahake granthoke jJAna nikAmeM haiM 'sAra lahe vina bhAra kahyo zruta khara dRSTAMta pramANa' phera kitaneka AtmajJAnaseM hIna mere jaise veSadhAriyo suguru nAma dharAke bholI janatAko dhUtAre dholedhake aura dina thake rakSaka nAma dharAke grAmogrAma Thagatehue phiratehai mojamajA uDAte hai vIrake poThiye sAdhu huAkhadhe bhAra yoga nahIM Ni karmakI mAra dohA-tanakoyogI savahI karai / manase viralA koya // jo manase yogI huvai / to duHkha kAheko hoya // 1 // gAthA-saMyamavina saMyamatA thApe / pApazranaga te dAkhyo / uttarAdhyayane sarala sabhAvaka / zuddhaprarUpakabhAkhyo 1 yoga lahI paraAza dharatuhaiM / yahI jagameM hAMsItuM jAnai / maiMguNakusaMcU / guNato jAve nAsA // 2 // yogalahIjaDabhoganachADyo / yuhIjanmagamAyo / vAjhakriyAkarIkAyAkilaseM / jhugejagabharamAyo / / 3 / / lekina merejaiseM veSadhAriyoM paramArthe zUnyahI hote hai aise veSadhAriyoM apane aMdhe bhaktoko kaise tAroge? dohA-jAkA guruhai aMdharA / celA kharA niraMdha / / aMdheko aMdhA milyA / caTyA kAlake khaMdha // 4 // merejaise veSadhAriyoke jitane dRSTirAgI aMdhe bhakto hote hai vaha prAya karake matihIna bodhalehI hote haiM unhAko kucha jJAna nahIM hote gurU tIna tarahake hote haiM pattharakI nAva samAna kASTakI nAva samAna aura pIpalake pate samAna OORDAINITRODaiDOIDIODOGram ESSADOR-LOADupta JainEducational For Personal & Private Use Only
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ jItasaMgraha adhyAtma-TEE vo ghalAMko kucha satya asatya gurukI pahicAnahI nahi hai vicAre boghale kyA kare kahanekA tAtparya yahI hai ki mere vicAra jaise pattharakI nAva samAna kugurukA tyAga karake kASTakI nAva samAna AtmajJAnI dhyAnI nispRhI mahAtmAke caraNakamalakI sevA bhakti karake apanA kalyANa karaNA cAhiye lekina jJAnI mahApuruSakI pahicAna vicAre bAlajIvoM kaiseM kara zake kyoMki bAlajIvoM hote haiM vahato kevala veSa dhAraNa karanepara sAdhu mAna lete haiM kahAbhI haiM bAlaka mAnere beSa madhyama puruSa / kriyA guNa Adare // 1 // madhyama puruSa jo hote haiM vaha to jJAna sahita kevala uparase kriyAke ADaMbarakohI dekhate hai kiMtu jo uttama JE puruSa hote haiM vaha jJAna sahita kriyAko Adara karate haiM kyoMki vyavahArameM nizcayameM sthira sthaMbha kahaneko tAtparya yahI / haiM ki jJAnI mahApuruSakA aura veSadhArI sAdhuokI taraha uparaseM kriyAkANDakoM tathA AcaraNakoM nahIM dekhanA cAhiye una mahApuruSakA hRdaya kamala jJAnadRSTiseM yA yogaceSTAseM dekhanA cAhiye. gAthA-AnaMdaghana cetana meM khele / dekhe loka tamAsA // kyoMki yogIrAjakA AcaraNa uparaseM logoMko DhuMga dekhalAneke liye mere jaisA asatya ADaMbara loka dekhAu nahI hotA isaliye aise mahApuruSa yogIrAjake AcaraNako ajJAnI vAlajIvoM kaiseM jAna zake kyA jAnai mere AnaMda kI gati duniyA dIvAnI hai mAyAmeM mastAnI kyA yogIrAjakI gati duniyA divAnI jAna zakatI hai nahI 2 vicAre dbAlajIvoto kevala upara 2 se paDilehanA pratikramaNAdika vAhya kriyAmeM hI dharma mAnake vADAyaMdhImeM arthAt gaccha MANOOPERepela 1 . in Education For Personal & Private Use Only 4 ndiainelibrary.org
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ jItasaMgrA // 45 // adhyAtma-5 kadAgrahameM bholI janatAko phasAke jainadharmako rasAtala pahuMcA diyA dharma zabda kyA hai unakA pUrA arthahI nahi vicAra samajhate yahato avazyahI samajhate hai celAcelI mUMDane meM aura mAla uDAnemeM pustakoM chapAkara dravya ikaTThA karane meM // 45 // J| bhArI jAla guMthate hai lekina yogasamAdhi cIjahI kyA hai usakAto mere jaise veSadhAriyoMko nAmahI nahI suhAtA aiseM gaccha kadAgrahameM phase hue vaniyo kyA yogIrAjakI pahIcAna karazakate haiM ki yogI hai ki bhogI hai gaccha | kadAgrahIyoMko to vADekA dheTA cAhIye. dohA-lokasAra adhyayanameM / samakita munibhAve // munibhAve jasa samakita kahyo / nijazuddha svabhAve // 1 // Isa vAkyako punaH 2 smaraNameM rakhake apane kalyANake liye paramAtmAkA dhyAna karanA cAhiye aura vizeSameM jo koI jJAnI mahAtmAkI satsaMga mila jAve to ahA bhAgya samajhake mahA puruSake caraNomeM rahakara apanA kalyANa karanA cAhiye kyoMki sadgurukI kRpAdRSTisehI adhyAtma jJAnakI prApti ho zaktI hai aura adhyAtmajJAnaseMhi AtmAkI akSaya nidhi pragaTa hotI haiM isa adhyAtma graMthake ArAdhaneseM aura zuddha zraddhAna jJAna yogake abhyAsase avazyahI bhavyajIvoMkA kalyANa hove na saMdeha eka rUpa abhyAsase zivasukha hai tasugoda. iti zrIadhyAtmavicArajItasaMgrahaH sNpuurnnm|| zlokaH-caMdranandanavendra) / cApAdekRSNapakSake // tRtIyAyAmagAtpUrti / madhyAtmajItasaMgrahaH // 1 // lllllllllllllll lllyfh Jin Education in For Personal & Private Use Only ayong
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmavicAra jItasaMgraha aba kahate haiM isa dehake viSe paramAtmA virAjamAna haiM tadyapi ajJAnI jIvo nahIM dekha sakate mula-paramAnaMda sampannaM / nirvikAraM nirAmayaM // dhyAnadInApazyanti / nijadeha vyavasthitaM // 1 // za0 (paramAtmanaH) paramAtmAkA (darzana) darzana (paramAnaMda sapannaM) parama AnaMda mayI hai punaH kaisA hai ki (nirvikAra) vikAra rahita svarUpa hai jisa paramAtmAkA arthAt zuddha paramAtmAke viSe koIbhI tarahakA viSaya vikAra nahIM haiM puna: kaisA hai ki (nirAmayaM) roga upadravase rahita svarUpa haiM jisa paramAtmAkA aisA paripUrNa zuddha paramAtmA (nijadeha vyavasthitaM) isa sthUla dehameM sthirIbhUta rahaneparabhI (dhyAnahInA) jo AtmadhyAnase hina hai ve (napazyanti ) nahI dekha sakte 1 punaH zuddhAtma svarUpa kaisA hai mAnu mUla-anantasukhasaMpannaM / jJAnAmRtayodharaM // anaMtavIrya saMpannaM / darzanaM paramAtmanaH // 2 // za0 (ananta sukhasaMpanna) ananta sukha saMyukta svarUpa haiM jisa paramAtmAkA aura (jJAnAmRtaM payodharaM) jJAnarUpI amRtake dhArane vAle phera (ananta vIryasampannaM) anaMta vIrya saMyukta svarUpa hai jisa paramAtmAkA (darzanaM paramAtmanaH) aisA darzana haiM zuddha paramAtma devakA // 2 // bhAvArtha-zuddha paramAtmAkA zuddha svarUpa sadA parama AnaMdamayI aura anaMta jJAna mayI haiM phera sarva tarahake viSaya vikArase aura sarva tarahake rogose vArjata anaMta sukhasampana bhaye hai svarUpa jisa paramAtmAkA aura jJAnarUpI amRtake dhAraka aura anaMta zakti vIryake dhAraka arthAt jJAnarUpI amRtake dhAraka Jan Education For Personal & Private Use Only Joininelibrary.org
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtma vicAra // 46 // kA aisA paramAtmA isa sthUla dehameM rahanepara bhI dhyAna se rahita puruSoM nahIM dekha sakte // 2 // punaH AtmasvarUpa kaisA hai mAnu mUla--nirvikAraM nirAdhAraM / sarvasaMga vivarvitaM // paramAnaMda sampannaM / zuddha caitanya lakSaNaM // 3 // zabdArtha : - (nirvikAraM ) saba taraha ke vikAroMse rahita aura (nirAdhAraM) sarva tarahase AdhArase varjita svarUpa hai jisa zuddhAtmAkA punaH kaisA hai mAnu ki (sarvasaMga vivarjitaM ) sarva saMgase varjita aura (paramAnaMda saMpanna) sadA parama AnaMda bhaye svarUpa hai jisa paramAtmAkA punaH (zuddha caitanya lakSaNaM) aisA zuddha lakSaNa hai zuddha caitanyakA bhAvartha zuddha AtmasvarUpake viSe kAma krodha madamoha mAyA lobha AdikA koI bhI tarahakA vikAra nahI haiM taisehI vaha AtmA kisI ke AdhAraseMbhI rahAhuA nahI haiM kiMtu vaha sadA svataMtrahI phera bAhya aura abhyantara sarva tarahake baMdhana aura saMga rahita aura parama AnaMda mayI haiM aisA zuddha lakSaNa zuddha AtmAkA hai // 3 // mUla- uttamAhyAtmacintA ca / mohacintA ca madhyamA // adhamAkAmacintA ca / paracintA ghamAghamA // 4 // zabdArthaH - [uttama ] uttama jIvoMko sadA (adhyAtmacintAca ) apane AtmakalyANa ke liyehI ciMtA banI rahati hai [mohacitAca] aura jo mohase sadA cintA rahatI vai vaha (madhyamA) madhyama puruSako hotI hai aura jo (adhamA ) adhama puruSa hote hai unhoMko (kAmacintAca ) kevala kAma isaliye indriyoMke kAma bhoga viSayakI ciMtA banI rahatI hai ( paracitAca) aura jo jisako sadA parakI cintA rahatI hai vaha (adhamAdhamA ) adhamaseM bhI adhama ciMtA rahatI hai For Personal & Private Use Only jItasaMgraha / / 46 /
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmavicAra bhAvArtha:-jo mokSagAmI uttama jIvA hote haiM unhoMko sadA apane AtmakalyANakeM liyehI cintA rahatI hai aura jItasaMgraha jo madhyama puruSa hote haiM unhoko mohase sadA strI putra dhana kuTumba parivAra AdikI tathA saMyoga viyoga mAna apamAna yaza kIratI zatru mitra Adise nAnA prakArakI cintA banIhI rahatI haiM aura jo adhama puruSa hote hai unhoMko sadaiva kAma bhogakI ciMtA banI rahatI hai aura jo adhamaseM bhI adhama puruSa hote haiM unhoMko sadA parake liyehI ciMtA banI rahatIhI haiM vArTajI Ajakala duble kyuM paracintAse // 4 // mUla--nirvikalpasamutpanna / jJAnAmRtapayodharaM // vivekamaMjalI kRtvA / taM pibantitapasvinaH // 5 // zabdArtha:-(tapasvinaH) mahAyogI tapasvI puruSohI (viveka maMjalI kRtava) vivekarUpI aMjalI karake [nirvikalpa samutpannaM) nirvikalpa samAdhise utpanna hue (jJAnAmRtapayodharaM) jJAnarUpI amRtako (pibanti) pIte hai arthAt pAna karateM haiM, bhAvArtha nirvikalpa samAdhise utpanna bhaI hue anubhava jJAnarUpI amRtakI dhArAke rasako koI virale yogI 36 tapasvI mahApuruSahI pAna karane vAle hote haiM arthAt Atma samAdhise utpanna hue amRtako koya yogIrAja vivekarUpI aMjalI karake pIte haiM // 5 // mUla--sadAnaMda mayaM jIvaM / yA jAnAti sa paDitaH // sasevate nijAtmAnaM / susarvAnaMdakAraNaM // 6 // zabdArtha-(sadAnaMdamayaM) sadA AnaMdamaya (jIva) jIvAtmAko (yo) jo (jAnAti) jAnate haiM arthAt anaMta jJAna in Education International For Personal & Private Use Only
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmavicAra jItasaMgraha // 47 // -lIta kabI ADMIN 'maya apane AtmasvarUpako jo mahA puruSa jAnate haiM (sa) vahI (paMDitaH) paMDita vahI jJAnI vahI dhyAna vahI sarva sUtra siddhAMtaka pAragAmI jJAtA hai vAkI to pAthoM ke paMDita zukapAThI jaise samajhI the (susarvAnaMdakAraNaM) vahI AtmajJAna savathA [paramAnaMda] parama AnaMdake liye kAraNabhUta haiM [nijAtmAnaM] isa liye yogo puruSoM apane svaAtmAkohI (sevata) sevana karata hai, bhAvArtha-nizcayase AtmA sadA paramaAnaMdamaya aura anaMta jJAna anaMta sukhamaya hai aisA jo mahApuruSa apane AtmasvarUpako jAnate haiM vahI paMDita hai vaha mahApuruSa apane kalyANake liye svaAtmAkohI sevate hai|6 mUla-nalinaM ca yathA noraM / bhinnatiSTati sarvadA // ayamAtmA svabhAvena / dehe tiSTati sarvadA // 7 // zabdArtha-[nalinaM ca kamala [yathA jaise (nirAt) jalase (sarvadA) sarvathA [bhinna tiSTati bhinna yAne alaga | rahate hai tese (ayamAtmA) yaha AtmA (svabhAvena) apane svabhAvasahI (dehetiSTati) isa dehameM rahA huA hai. bhAvArtha jaise kamala puSpa apane svabhAvasehI jala meM rahaneparabhI jalase sadA bhinna alaga hI rahate haiM taise yaha AtmA apane sahaja svabhAvasehI sadA dehase alaga dehameM rahA huA hai // 7 // punaH Atmadravya kaisA hai mAnu mUla-dravyakarmavinimuktaM / bhAvakarmavivarjitaM // nokarmarahitaMvetti / nizcayenacidAtmAnaM // 8 // za-nizcayena nizcaya karake [cidAtmAnaM jo jJAnasvarUpI zuddha AtmA hai vaha [dravyakarmavinirmuktaM] dravyakarmase sadA mukta hai aura (bhAvakarmavivarjita) bhAvakarma sabhI varjita hai nokarmarahita] nokarmasabhI rahita [viti jJAnIne in Education For Personal & Private Use Only janeira
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmavicAra kahA hai, AtmAko bhAvArtha AtmA sadA yAne AtmA anAdikAlase nizcaya karake dravyakarma jJAnAvaraNI Adi aSTakarmose rahita hai taise hI bhAvakarma rAgadveSa aura nokarma pA~cUM zarIra isa sarva karmose AtmA rahita hai aisA sarvajJane kahA hai // 8 // punaH kaisA hai| mula -- anaMtabrahmaNorUpaM / nijadehavyavasthitaM // jJAnahinA na pazyanti / jAtyaMdhA iva bhAskaraM // 9 // za.---[nijadehevyavasthitaM] apane nija dehameM sadA sthiribhUta rahAhuA vaha kaisA hai mAnu [anaMnabrahmaNorUpaM ] aMtara rahita anaMta jJAnamaye brahmasvarUpI Atma svarupako [napazyanti ] nahI dekha zakate [jJAnadinA ] jJAnase rahita jIvoM [iva] jaise ( jAtyaMdhA) janmase aMdhe puruSa (bhAskara) sUryake tejako nahI dekha zakate hai taise ajJAnI jIvoM apane dehake andara rahe hue anaMta jJAnamayI brahmasvarUpI AtmAko nahI dekha zakate bhAvArtha:- apane deharUpI kIlemeM rahane para bhI anaMta jJAnamayI svaAtma svarUpako ajJAnI jIvoM nahI dekha zakate jaise sUryako jAti aMdha puruSavat 9 mUla-yatyAnaM kriyate bhavye / yenakarmavilIyate // tatkSaNaM dRzyate zuddhaM / citacamatkAradarzanaM // 10 // za0 - (bhavyaiH) bhavya jIvoMko sadaiva (tatdhyAnaMkriyate) vahI Atma dhyAna karanA cAhiye ( caina) jisase [karmavilIyate] sarvakarma vilAye jAya arthAt jisa AtmadhyAnaseM sarvakarma bhasmIbhUta hokara eka palameM uDajAve aura ferent bhArI camatkAra utpanna hove aura (tatkSaNa) usI same usI kSaNa meM (dRzyate zuddha) zuddha svarUpa dikhalAI For Personal & Private Use Only jItasaMgraha www.nelibrary.org
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmavicAra // 48 // dete hai bhAvArtha:- bhavya jIvoMko avazyahI Atma dhyAna karanA cAhiye jisa dhyAnaseM sarva karma bhasmIbhUta hokara uDa jAve arthAt AtmadhyAna karanese sarvathA karma nAza hokara parama padakI prApti hove aura apane cittameM bhI bhArI camatkAra utpanna hove usI same zuddhAtma darzanakI prApti ho sake // 10 // mUla - ye dharmazilA muniyaH pradhAnA / te duHkhahInA niyamaM bhavaMti // saMprApya zIghra paramArtha tatvaM / vrajanti mokSaM kSaNamekamadhye // 11 // za0 -- ( ye ) jo [ dharmazilA] Atama dharmake AcaranevAle mahAmuni yAne Atma svarUpameM ramaNa karanevAle munihI [pradhAnA] pradhAna hai isaliye sabase uttama mahApuruSa (muniyaH ] eka munihI hai [te] vaha [niyama ] nizcaya kara [duHkhahInA ] duHkhase rahita (bhavanti) hote hai [ paramArtha tatvaM ] aise muniyo paramArtha tatvako [saMgapya) prApta karake ( cidamekameva) anaMta sukhamaya ese [mokSaM] mokSako (zIghraM ) zIghehI [ vrajanti] prAptakara lahate hai. bhAvArtha - jisa munirAjAkA citta sadA AtmajJAna tathA samAdhi dhyAnake viSe lelIna ho rahA hai unhoMke liye mokSa sukha apanI goyameM hI rahAhuA haiM eka rUpa abhyAsase zivasukha hai tasu goda, aise yogIrAja paramArtharUpI tatvajJAnako prApta karake anaMta sukha maya mokSa sukhako zInahI prApta karalete hai / / 11 / mUla - AnaMda rUpaMparamAtmatatvaM / samastasaMkalpa vikalpamuktaM // Jain Educational For Personal & Private Use Only jItasaMgraha 11 82 11
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ jItasaMgraha adhyAtma-36 vicAra svabhAvalInAnivasantinityaM / jAnAti yogI svayameva tatvaM // 12 // za0-(paramAtmatattvaM) jahAMpara paramAtmatatva hai yAne jahAMpara zuddha Atmatattva jJAna rahA huA haiM tahAMpara koIbhI | all tarahakA (samasta saMkalpa vikalpa muktaM) saMkalpa vikalpa nahI Tharaha saktA arthAta saba tarahake saMkalpaseM AtmA mukta honepara (AnaMdarUpa) sadA AnaMda rUpahI hai aise paramAtmadhyAnameM yogIrAja (nityaM) sadA (svabhAvalInA) apane svabhAvaseMhI lIna [nivasanti rahate haiM dhanya haiM aise mahApuruSa yogIsvaroMko dhikAra hai mere jaise pudgalAnaMdi bhogiyoMko bhAvArtha jo zuddha paramAtmarUpI AtmA hai vaha sarva tarahake saMkalpoMse rahita hai aura sadA parama AnaMdamayI haiM jo yogI mahApuruSa sadA apane zuddha svarUpameM khelate haiM vaha yogIrAja svayamevahI paramAtmatattvako jAna lete hai // 12 // mala-cidAnaMda mayaM zuI / parApAyaM nirAmayaM // anaMta sukha saMpannaM / sarva saMga vivarjitaM // 13 // za0-[cidAnaMda mayaM zuddhaM] punaH AtmA kaisA hai ki jJAma AnaMda maya zuddha svarUpa hai jisakA punaH [nirAmaya | rogAdika upadravase varjita aura [anaMtasukha saMpannaM] anaMtasukha saMyukta svarUpa hai jisa paramAtmAkA aura [sarva saMga vivarjitaM] sarva saMgaseM varjita zuddha svarUpa hai jisakA bhAvArtha jo paramAtmA zuddha tatva haiM yAne jo zuddha AtmasvarUpa | hai vaha jJAna AnaMdamayI sadA zuddha hai aura sarva tarahake kaSTase varjita hai aura bAhya abhyaMtara sarva prakArase parasaMgase rahita hai // 13 // punaH kaisA hai AtmasvarUpa Join Education For Personal & P Use Only Marelainelibrary.org
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ jItasaMgraha adhyAtmavicAra // 49 // - - mUla-lokamAtra pramANohi / nizcayena saMzaya // vyavahArA dehamAnaM / kathayanti munizvarAH // 14 // za0-(nizcayenaNo) nizcaya karake (loka mAtra pramA) Atma pradeza loka pramANe hai (nasaMzayaM) isameM koIbhI tarahakA saMzaya nahIM hai aura (vyavahAreNa) vyavahArase Atmapradeza kevala dehake pramANahI rahate hai aisA [munizvarA] muniyayoMke isa tIrthakarone [kathayanti kahAhai bhAvArtha AtmAke pradeza nizcayase lokapramANa hai isameM koI tarahakA saMdeha nahIM hai aura vyavahAraseM dekhAjAveto Atmapradeza dehake pramANahI hai aisA munizvaroMke isane kahAhai // 14 // mUla-yatkSaNaM dRSyate zuddhaM / kSaNaM gatavibhramaH // yusthacittaM sthirIbhUtaM / nirvikalpaM samAdhaye // 15 // za-(svastha) AtmasvarUpake viSe (cittaM sthiribhUta) jaba yogIrAjakA citta sthirIbhUta hojAtA haiM taya nirvi kalpasamAdhaye nirvikalpa samAdhiko prApta kara sakatA haiM nirvikalpa samAdhi yogIrAjako prApta hone para (yatkSaNa) usI kSaNa usI samayameM (dRzyate zuddha) zuddha AtmasvarUpakA darzana yogIrAjako dikhalAi dete haiM (tatkSaNaM) usI kSaNameM taya yogIrAjakA citta (gatavibhrama) bhrAnti rahita sthira samAdhime laye ho jAtA haiM taba nirvikalpa samAdhiko yogI rAja kara saktA haiM korI bAtoseM samAdhi prApta nahIM hotI nirvikalpa samAdhike viSe jaba citta sthirIbhUta hotA haiM tabahI zuddha svarUpakA bhASa hotA haiM zuddha svarUpakA bhASa honepara AtmA bhrAMti rahita ho jAtA haiM taya yahI AtmA paramAtma hai / / 15 / / UCED.-- DOJPURIDDA D Jan Education International For Personal & Private Use Only www.janeiro
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtma vicAra mula-sa eva paramabrahma / sa eva jinapuMgavaH // sa eva paramaM tatvaM / sa eva paramaM tapa // 16 // jItasaMgraha za0-(saeva paramaM tatva) yahI AtmA paramatattva hai (saeva paramaM brahma) yahI AtmA paribrahma haiM (saevajina puMgava) yahI atmA jinacaMda jina tIrthakara trailokya adhipati sabase zreSTa hai (saeva paramaMtapa) aura yahI AtmA parama tapa hai bhAvArtha AtmAkA zuddha svarUpa pragaTa honepara yahI AtmA parama utkRSTa tattva hai yahI AtmA tIrthakara hai yahI AtmA trailokyake parama pUjya hai aura yahI sabase uttamase utsama tatva hai // 16 // mUla-sa eva paramaM jyoti / sa eva paramaM guruH // sa eva paramaM dhyAnaM / sa eva paramottamaH // 17 || za-(sa eva paramaM jyotiH) vahI AtmA parama jyotimaya lokAlokake bhASaka yAne lokAlokake jJAtA hai (saeva paramogumaH) yahI AtmA parama utkRSTa parama guru haiM (saeva paramaM dhyAna) yahI sabase uttamase uttama zreSTa dhyAna hai [sa eva paramottamaH] aura yahI uttama parama pada hai bhAvArtha yahI AtmA parama jyoti maya hai yahI AtmA trailokyake pUjya aura trailokyake paramaguru hai yahI AtmA parama dhyAna hai yahI dhiye hai aura yahI AtmA paramamokSapada | dene vAlA hai // 17 // mUla-sa eva sarvakalyANaM / sa eva sukha bhAjanaM // sa eva zuddha ciddarUpaM / sa eva paramaM zivaM // 18 // DE za-(saeva sarvakalyANa) yahI sarva kalyANa hai (sa eva sukhabhAjanaM) yahI AtmA saba sukhakA bhAjana hai Jan Education International For Personal & Private Use Only indiw.hinelibrary.org
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtma(sa eva zuddha cidrapaM) yahI AtmA zuddha cid ghana kevala jJAnamayI hai (sa eva paramaM ziva) vahI AtmA parama zivarUpa jItasaMgraha vicAra hai bhAvArtha-AtmAkA zuddha svarUpa pragaTa honepara yahI kalyANarUpa hai aura sarva sukhakA sthAnabhI yahI AtmA hai||18|| // 50 // mUla-sa eva sukhadAyakaH / sa eva paramAnaMda // sa eva paracetanyaM / sa eva guNasAgaraH // 19 // za-(saevaparamAnaMda) yahI AtmA parama AnaMdamaya hai (saevasukhadAyakaH) yahI AtmA parama mokSa sukha dene vAlA dAtA hai (sa eva paramacaitanyaM) yahI AtmA utkRSTa parama caitanya hai (sa eva guNasAgaraH) yahI AtmA sarva guNoke sAgara aThAvisa labdhi tathA kevala jJAnamayI anaMta sukhakA dhanI haiM // 10 // mUla-paramAlhAdasaMpannaM / rAgadveSavivarjitaM // sohaMtu deha madhyetu / yojAnAti sa paMDitaH // 20 // za-(paramAlhAdasaMpannaM) parama alhAda isaliye parama AnaMda saMyukta mayI svarUpa hai jisakA punaH kaisA hai REI (rAgadveSavivarjitaM) rAgadveSase sadA varjita svarUpa hai jisakA aisA paramAtmA (dehamadhyestha) isa dehameM sthiribhUta rahA || huA hai (sohaMtu) vemeMhI hu~ (yojAnAti) aisA jo mahApuruSa jAnatA hai (sapaMDita) vahI paMDita hai bhAvArtha:-mahA uttamase uttama aura sarva guNa saMpanna aura sadA AnaMdamayI rAgadveSa varjita aisA zuddha AtmA isa deharUpI kilemeM jo rahA huA hai ve meMhI lekina dUsarA nahIM hai aisA jo nizcaya karake jAnatA hai vahI paMDita vicakSaNa sarva zAstrake | jJAtA hai // 20 // punaH zuddhAtma svarUpa kaisA hai mAnu ki IDIOkAjAcA Advendan For Personal Prese Only
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmavicAra mUla - AkArarahitazuddhaM / svasvarUpe vyavasthitaM // siddhamaSTaguNApetaM / nirvikAraM nirajanaM // 21 // za0 - (AkArarahitaM) AkAra se rahita aura [zuddhaM] zuddha (svasvarUpe vyavasthitaM) apane svasvarUpake viSe sthiribhUta rahA huA (nirvikAra) sarva tarahake viSaya vikAroMse varjita svarUpa hai jisakA aura (aSTaguNopetaM siddhoke aSTa guNa sahita svarUpa hai jisa zuddha AtmAkA punaH (siddhaM) isa liye vahI AtmA siddha svarUpI hai // 21 // mUla -- tat samaMtu nijAtmAnaM / rAgadveSa vivarjitaM // sahajAnaMda caitanyaM / prakAzayati mahAyaze // 22 // za0 - [ tatsamaMtu] yaha AtmA siddhake samAna hai aura [ rAgadveSavivarjitaM ] rAgadveSase sadA varjita aura (sahajAnaMdacaitanyaM] sahaja hI parama AnaMdamaya caitanya svarUpI (nijAtmAnaM ) apane svaAtma svarUpako ( mahAyaza ) mahA puruSa [prakAzayati ] prakAza kara gaye hai bhAvArtha:- nirAkAra zuddha svarUpameM vikAra rahita aura karmarUpI rajase varjitasva rUpa hai jisa paramAtmAkA phera aSTaguNa saMyukta jaisA siddha paramAtmA vaisAhI meM huM, arthAt siddha paramAtmA ke samAna hI yaha AtmA hai rAgadveSa rahita honepara sahajase hI parama AnaMda sukhamaya caitanya svarupI yahI zuddha AtmA hai aisA AtmAkA zuddha svarupa mahAyaza mahApuruSa pragaTa karake bhavya jIvoMko dekhalAke mokSa vadhAre hai ||22|| aba kahate hai ki siddhU ke samAna AtmA hai vaha Isa zarIrameM kaiseM samA rahA hai vaha siddha karake dekhalAte hai. mUla - pASANeSuyathAhemaM / dugdhamadhyeyathAvRtaM // tilamadhyeyathAtailaM / dehamadhye tathA zivaM // 22 // For Personal & Private Use Only jInasaMgraha www.jainlibrary.org
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ S jItasaMgraha vicAra za0-yathA jaise (pASANeSu) pASANa ke viSe [hemaM] hema rahA huA hai tathA [dugdhamadhye] dhake aMdara [yathAadhyAtma ghRtaM] jaise ghRta rahAhuA hai aura (tilamadhye) tilokI andara (yathAtailaM) jaise tela rahA huA hai tathA dehamadhye] dehake | viSe (ziva) zava yAne mokSa svarUpI AtmA samA rahA huA hai // 22 // mUla-kASTamadhye yathAvanhiH / zaktirUpeNatiSTatiH // ayamAtmAzarIreSu ! yo jAnAti sa paMDitaH // 24 // za0-(yathAkASTamadhye) jaise kASTake viSe (vanhiH) agni (ktirupeNa) apanI zaktise (tiSTati) samA rahi hui haiM (ayamAtmA zarIreSu) taise isa dehake viSe arthAt deharUpI koTake aMdara AtmA apanI zaktise samA rahA hai JE [yojAnAti] aisA jo mahApuruSa jAnatA hai [sa paMDita] vahI mahAbhAgya sarva zAstrake jAna tattvajJAnI hai vahIM paMDita SE | vahI AtmajJAnI vahI mahApuruSa yogI dhyAnI hai // 24 // isa liye AtmajJAnakI prApti vinA cAve jitane japa tapa saMyama vrata aura nema paccakhAnAdika kyu na karaleve lekina AtmajJAna vinA tIrnukAlame mokSa nahI ho sake isa liye bhavya jIvoMko cAhiye ki mokSa siddhike liye AtmajJAna prathamaseMhI honekI jarurata haiM dohA-svAtmake jAne vinA / kare puNya bahudAna // tadapo bhrame saMsArameM / mukti na hoya nidAna // 1 // jaise bhojanakI siddhike liye jala annAdika sarva sAmagrI taiyAra haiM lekina agni vinA kevala jalAdika sAma ASRHARS AmruarumpRGUARDAGAUR a ndeshSPAISAUNDLALULAas PRONOURE JainEducation For Personal & Private Use Only D
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ jInasaMgraha grIseM bhojanakI siddhi nahI hotI taise AtmajJAna vinA nAnA prakArake tapa japAdika karmakAMDakI kiriyAseM mokSa adhyAtmavicAra | sukhakI siddhi nahIM hotI isa liye zuddha vyavahAra jJAnayoga sahita AtmajJAna aura AtmadhyAnasehI mokSa hAtI hai lekina kevala karma yogase mokSa nahI hotI (zaMkA) ApakA kahanA hai ki karma yogase mokSa nahI hotI so Thika hai | lekina karmayogake viSe bhI vicitra prakArakI zakti rahI haI hai kyoMki jitane mahApuruSoM mokSa gaye hai vaha sarva prakAre karma yogase hI gaye huye hai taba Apa ekele jJAna yogase mokSa kaise kahate ho (samAdhAna) he devANu priye terA kahanA Thika hai lekina jo jisakA virodhI nahIM hoteM vaha unake nAza karaneke liye kaiseM sAmartha ho sakeMge kyoMki jo kevala JE jJAnarahita karmayoga hai vahato mana iMdriyoMkI zuddhike liye hai recakI taraha lekina mokSake liye nahI hai kyoMkI karma-15 yogake aura ajJAna ke paraspara virodha hI nahIM haiM taba kaho bhalA unake nAza karaneke liye kaise sAmartha hoge kyoMki vaha ay donoMhI jaDa haiM isa liye jo karmayoga haiM vaha ajJAnakI nivRtti karaneke liye kaise samartha ho sakege isa liye ajJA- | nako dUra karaneke liye eka jJAna yogahI sAmartha haiM dohA-jJAnarahita kriyAkahI / kAzakumumaupamAna // lokAloka prakAzakara / jJAnaeka paradhAna // 1 // kaSTakarI saMyamadharo / gAlo nija deha / / jJAnadazA viNa jIvane / nahI duHkhano cheha // 2 // adhyAtmavina je kriyA / te tanumala tole // mamakArAdika yogathI / jJAnI ema bole // 3 // 'AtmajJAnI zramaNa kahAve bIjAto dravyaliMgIre' vicAre kitaneka bAlajIvoM veSadhAriyoMko muni yati kahate ` wltHlylt w l'bHnkhny lly lly qlk n fy l l lllllllllm stlnd nshntnntlymn lntshfhtft ddh lm nshn in Education For Personal & Private Use Only hirulu.ininelibrary.org
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtma vicAra // 52 // hai kevala ajJAnatA ke liye kitaneka dravyaliMgIyoM kahate haiki hama muni hai hama zrAvaka hai ityAdika jo kalpanA karate haiM vaha kevala ajJAnatAseMhI karate hai ajJAnakA paDala dUra honepara yahI AtmA paramAtmarUpa ho jAtA hai. zaGkA -- jaba AtmA paramAtma rUpahI haiM taba yaha AtmA anAdikAlaseM janma jarA aura mRtyu karake punaH punaH lakSa caurAsI yoni ke viSe vayuM bhramaNa kara rahA hai ? samAdhAna - yaha AtmA ajJAnake vazIbhUta huA anAdikAla se janma jarA aura mRtyuke saMkaTa meM Akara kaSTa bhAgate hai lekina (tattvamasi) jaba AtmAko Atma aura paramAtmakI ekatAkA jJAna hojAtA hai taba ajJAnarUpI mithyAtvakA jo anAdi kAlase AroM thA yaha ApaseApa nAza honepara yahI AtmA paramAtmA hai isaliye AtmasvarUpa sadA zuddha nirmalahI haiM. zloka - ajJAna kaluSaM jIvaM / jJAnAbhyAsAcirnimalam // kRtvAjJAnaM svayaM nazye / jalaMkataka reNuvat // 1 // nizcayakarake yaha AtmA sadaiva satya saccidAnaMdamaya parabrahma hai lekIna ajJAnatAke lIye apanA svarupa bhUla kara | aja kulavAsA kesarI siMhakI taraha maiM kartA huM maiM bhoktA huM maiM rAva huM maiM raMka huM maiM zeTha huM ityAdi pula paryAyake bhramase dehako huM mAnanepara anAdi kAlase (kaluSaM) yaha AtmA kameseM malina ho rahA hai vahI maiM akartA abhoktA satya saccidAnaMdamayI sAkSIrUpa paribrahma huM aisA vra svarUpa samajhake bahuta samayataka abhyAsa karanepara Apase ApahI svaprakAsamaya nirmala hokara yAne mAyArUpI malase rahita hokara apane svarUpameM svateMhI sthirIbhUta hojAtA hai yAne For Personal & Private Use Only jItasaMgraha // 52 //
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ /JF jItasaMgraha adhyAtma Apase Apa nirmala ho jAtA hai vicAra zaGkA-taba kaho bhalA maiM brAhmaNa huM maiM muni hu~ maiM RSi huM ityAdika jAti varNa karake tathA dharma adharmase AtmA pratIta ho rahA hai taba Apa AtmAko asaMga kaise kahate ho ? samAdhAna-jAti varNAdika AtmAkeviSe kalpita JE Aro hai vastu gate kuchabhI nahI hai kyoMki jo dehake dharma hai vaha jAti varNAdika mithyAtapanese AropaNa kiye huye hai vaha sarva ajJAnapaneseM kalpita hai tattva dRSTise dekhA jAve to kuchabhI satya pratIta nahIM hote aba kahate hai ki jo avidyA karake kalpita upAdhi hai usakA svarUpa batalAte hai jo paJcamahAbhUta yAne pRthvI jala teu vAyu aura AkAza yaha pazca upAdAna kAranase jisakI utpati hai vaha kevala karma racita hai vaha ajJAnapanese AtmAko sukha duHkha kalpita bhoganekA eka Ayatana yAne sthAna hai jisakA nAma manuSya rakhA huA hai. dohA-pAMcabhUtakA pUtalA / manuSya dhariyA nAma // doya dinoMke kAraNe / kyuM dharAve mAna // 1 // apatehu vAyu chare / dharaNI aura AkAza // pAMca tattvane koTemere / Aya kiyo te vAsa // 2 // zarIrAdi kamaukI upAdhi isa AtmAko anAdise lagI huI haiM aura prANa samAna apAna udAna vyAta aura | manake saMkalpa vikalpa panekI aMtaHkaranakI vRtti aura pAMca iMdriyoMke tevIsa viSayakI jo utpatti vaha AtmAkI praNaMti nahIM haiM vaha to jaDa pudgalamaya haiM kyoMki tattva sala jJAnase rahita jagatkI utpattirAdi asatyase kahI jAya nahIM kyoMki jo jagatkI mAyAko satya kahoge to vaha jJAna karake yAne sala jJAnase nAzavAna dikhalAtI haiM aura jo w ntqlt tlf Join Education in For Personal & Private Use Only www. beyond
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ jItasaMgraha adhyAtmavicAra lnkny hh wtqyn fy lly fyh lflf nflstlr asala kahoge to asatyatA jagatakI utpatikA saMbhavahI nahIM hotA te anAdise yaha saMsAra utsatise rahita parati ho rahA hai aura audArika vaikriya AhAraka tejasa aura kArmaNa utpanna hone kA mukhya kAraNa kevala ajJAnatA kahAhai isa liye Atma anubhava jJAnase nizcaya karanA cAhiye ki merA AtmasvarUpa dehAdika jaDa padArthoseM sadA bhinna aura malase rahIta mahA nirmala hai sadA avinAzI sukhamaya akathya hai kathanImeM A sake vaisA nahI hai (zaMkA) AtmAko Apa sadA saccidAnaMda jJAnamaya kahate ho to vaha sabame pratIta honA cAhiye (samAdhAna) nizcaya dRSTise dekhA jAve tI AtmA sarva carAcara jIvoMke viSe vyApaka pratIta ho rahA hai lekina jJAna vinA kaise pratIta ho sake jaise sUrya apanI kiraNo dvArA sarva vyApaka pratIta ho rahA hai lekina ghaTa kaMdarAdikake viSe yathArtha pratIta nahIM hotA lekina jalAdika ke viSe pratyakSa pratIta ho rahA hai taise isa deharUpI maThake viSe AtmA pratyakSa hI pratIta ho rahA hai | jJAna kara ke aura vyavahArase deha iMdriyoke sAtha rahaneparabhI AtmA vartamAnakAlameM bhI dehase bhinna hai netrAdika iMdri-ra yoMke viSe peranA karane para AtmA pratIta hotA hai aisA kahanA jJAnahIna mUrkha janokA hai lekina tattvajJAtA nahIM kahate nahIM mAnate deha Azrita indriyoM apane apaneM arthake liye vyavahAra kriyA kara rahI hai tobhI usameM AtmatA nahIM saMbhavatI (zaMkA) jaba AtmA indriyAdikase bhinna aura jJAnamaya hai taba kaho bhalA maiM yauvana hu~ maiM vRddha hu~ maiM yAlaka hUM ve aMdhA hai vaha kANA hai ve zeTha hai ve rAjA hai vaha raMkajana hai maiM saba kara sakatA hU~ maiM saba suna rahA hU~ ityAdika vyavahAra AtmAke viSe pratIta ho rahA hai isa liye AtmA rAjA raMka zeTha janma mRtyuvAlA avazya hI UPDADOOK. COcra in Education a l For Personal & Private Use Only 2 lainelibrary.org
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ jItasaMgraha adhyAtma- honA cAhiye (samAdhAna) rAva raMka janma jarAdika jo uparokta kaha Aye hai vaha kevala deha iMndriyoMke dharma hai lekina vicAra ajJAnapanese mUrkha jano AtmAke viSe mithyAtvapanese Aropa kiye hai vastu gate dehAdika dharmase AtmA sadA | rahita haiM kyoMki iMdriyAdi deha ke jojo viSaya aura aMdha badhirAdika dharma aura mana vacanAdi jo yoga hai vahato kevala || jaDarUpa hai aura AtmA sadAjJAnAnaMdamaya hai aise zuddha AtmasvarUpake viSe ajJAnI loga aviveka panese khoTA mithyA Aropa karate hai lekina nizcayanayase AtmAke viSe janmajarAdika dharma kuchabhI nahI haiM jaise AkAzake viSe ajJAnI loga nIla pItAdika raMgakA Aropa karate haiM vaha kalpita haiM tatvadRSTise dekhA jAve to kuchabhI nahIM haiN| (zaMkA) bahuta acchA jo deha iMdriyAdika aura janmAdika dharma AtmAke viSe nahI haiM so to ThIka hai lekina maiM karatA | haratA huM amUka taba kaho bhalA puNyavAna mahA dharmI hai amuka mahA adhama pApI haiM aisAto sadaiva dekhalAtA hai tAte yaha AtmA kA bhokta avazyahI honA cAhiye samAdhAna kartA bhoktAdika jo dharma hai vaha to zarIra Azrita kahA gayA hai lekina AtmA Azrita nahIM hai kevala bhrama karake AtmAke viSe kalpitapanaseM Aropa karate hai aura jo rAgAdika hai vaha to kevala moharAjAkA dharma haiM vaha anAdikAlase AtmAyeM ajJAnarUpI paDadA DAlake kalpanA karate haiM rAga isaliye pudgalIka viSaya sukha tIvra abhIlASA karAte hai parantu AtmarAjA jAgRta honepara moharAjA Apase Apa palAyana kara jAte hai [zaMkA jaya rAgAdika AtmAkA svabhAva hI nahIM hai taba AtmAkA svabhAva kaisA hai samAAE dhAna] AtmAkA zuddha svabhAva dRSTAMta karake batalAtA huM jarA ekagraha cittase suniye jaise sphaTika ratna mahAnirmala aura | in Education For Personal & Private Use Only Edwainelibrary.org
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ jItasaMgraha vicAra 26 kAMtimaya svaprakAzavAlA mahA svaccha hotA hai taisehI AtmAkA svabhAva sadaiva kevala prakAzamaya mahA svaccha adhyAtma mahA nirmala haiM gAthA-jema nirmalatAre sphaTika ratna tnnii| tema te jIva svabhAva / tejinavIre dharma prkaashiyo| prabala kaSAya abhaav||1|| rAte kUlere rAtaDo zyAma phUlathIre / zyAma puNya pApathIre / tema jagajIvane rAgadveSa pariNAma // 2 // zaMkA-maiM dAtA hu maiM suravIra huM maiM saba jAnatA huM aba meM jAtAhuM abhI meM AtA huM aise vyavahAra karake JAtmAkI pratIti ho rahI haiM taba Apa nirvikAra siddha ke samAna AtmAko kaise kahate ho ? samAdhAna meM sukhI hu~ duHkhI haM ityAdika kahanA bahirAtma vRnivAle ajJAniyoMkA haiM lekina AtmA sadaiva asaMga nirmala baMdhanase muktahI haiM nizcaya nayase AtmazuddhasvarUpake viSe koibhI tarahakA vikAra hai nahIM hai kyoMki AtmAkA svarUpa arUpI aura niSkriyate arthAt kriyAse rahita hai sadaiva taisehI vANIse jisakA svarUpa nahIM kahA jAce zaMkA-jaba AtmAkA svarUpa mana buddhise nahIM kahA jAve taba Atma svarUpa jAnane ke liye aura koI dUsarA jJAnabhI honA cAhiye ? samAdhAna-AtmA ApahI jJAnamaya hai Isaliye AtmAko dUsare jJAnakI jarUratahI nahIM rahatI vaha dRSTAMtase siddha karake batalAte hai jaise sUryako tathA dIpakako apane prakAzake liye dUsare prakAzakI sahAyatA lenIkI kuchabhI jaruratahI nahIM rahatI kyoMki ApahI prakAzamaya hai taise AtmAko dUsare jJAnakI kucha jamaratahI nahIM par3atI dekho mahAtmA puruSane kyA kahA hai jarA suniye in Education International For Personal & Private Use Only www.janelibrary.org
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtma-ISE gAthA-Apa apane rUpako / jo jAne so ziva hoya / / parameM apanI kalpanA / kare bhrameM jaga soya // 1 // | jItasaMgraha vicAra zaMkA-jaba AtmA ApahI prakAzamaya jJAnarUpahI hai aura janma jarA maraNAdika duHkhoMse sadA mukta hai taba kaho | bhalA sarva jIba karmoMse mukta kyuM nahIM hote (samAdhAna) nizcaya karake AtmA to sadaiva karmose muktarUpahI hai lekina | anAdikAlase ajJAnarUpI avidhAke vazIbhUta huA yaha AtmA ajasiMha dRSTAMte bhUlA huA janmajarA maraNAdika duHkha bhoga rahA hai parantu ajarvAsI siMhakI taraha saMpUrNa yAne sarvathA bhUla nikalanepara yahI AtmA paramAtmA hai isameM eka lezamAtrabhI saMze nahIM hai kyoMki yahI AtmA kevala jJAnamaya saMpUrNa haiM parantu AtmAko kevala jJAna dene vAlA dUsarA koIbhI sAheka nahIM hai kintu mana buddhi aura vANIse bhASa nahI ho saktA kyoMki vaha to anubhava gamya hai aura jo mana buddhi hai vaha to jaDa hai isa liye AtmA mana buddhise kaise bhASa ho sake lekina anubhavase avazyahI bhASa hotA hai vahI adhyAtma tatvajJAna hai jisa anubhava jJAnake prabhAvase yaha jIva kose mukta hokara siddha pada varatA hai gAthA-anubhavasaMgereraMgeprabhumilyA, saphalaphalyArAvikAja / nijapadasaMpada sahije anubhave, AnaMdaghanamahArAja 1 zaMkA-kabhI zarIrAdika upAdhikA tyAga nahI karato AtmAkI hAni kyA hai? samAdhAna-zarIrAdika kyoMki AtmA to sadA apane svarUpameM upAdhise bhinna hai sarva saMsArakI upAdhike Jel| tyAgavinA svaAtma svarUpako jAnanA ati kaThina hai kyoMki mahAtmAone kahA hai. gAthA-jejeseniraupAdhipaNo / tetejANoredharma // smyssttigunngnnthkii| jAvalahaizivasarama // 1 // For Personal & Private Use Only
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ jItasaMgraha isaliye sarva tarahakI upAdhike tyAgabina Atma svarUpakA nizcaya anubhava nahIM hotA isaliye saMsArakI sarva adhyAtma upAdhikA tyAga karanAhI cAhiye aba jo manakA dharma hai vaha Atma zuddha svarUpa ke viSe niSedha karake dikhalAte hai vicAra ki Isa duniyAMkeviSe ajJAnI jIvoMko bhArI duHkhahI kyA hai ki apane nija svarUpako choDakara indriyoMke viSaya sukhameM Asakta rahanA yAne viSayabhogake viSe rAga prena prIti karanA arthAt rAgadveSase eka rAga dusare dveSa rAga Anese sukha utpanna hotA hai aura dveSase duHkha hotA hai vaha rAgadveSa kevala manahI karAtA hai kSaNeruSTA kSaNetuSTA phera udAsIna vRti zoka vRti bhaya hAsya sahatAsukha duHkha viyoga saMyoga ItyAdika yaha sarva manake dharma hai mere nahIM hai merA dharma aura merA svarUpato manase rahita sadA bhinna hai maiMto kevala mana indriyokA sokSIbhUta hu aura deha azrita kSudhA vipAsAdika hai vahato kevala prANoke dharma hai lekina mere viSe nahIM hai kyoMki merA svarUpa aura merA dharma dravya prANoMse sadA rahita draSTA jJAtA hai isa liye kSudhA tRSA Adi dharma mere viSe nahIM hai svarUpa sarva prANose bhinna hai aura mana vargaNAse bhI bhinna hai isa vAste rAgadveSAdika dharma mere viSe nahIM hai merA svarUpa aura merA dharma JE | anAdikAlase anaMtajJAna anaMta darzana aura anaMta cAritramaya hai isa liye janmajarAdika dharma mere viSe nahIM hai merA svarUpa sadaiva nirvikAra nirAkAra zuddha kevalajJAna maya hai vaha nityaheM hI bhUta bhaviSya aura vartamAna tInoMhI kAlameM sal eka rUpa hu~ sarva tarahake vikAroMse rahita hUM AkAzavat svataMtra aura sadA nirbhaya he nitya karmose mukta huM jo ajJAnI jIvoMne svaAtma dharmame viparIta mithyA kalpita dharma mAne hai usakA AtmA adhiSTAna hai aura yaha jo saMsAra jaDa Hyth tm lshlltklt stqlth fkln Join Education in For Personal & Private Use Only www.elbord
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtma vicAra rUpase dRzya hai usake viSe akAzavat jJAna karake vyApaka haiM to bhI sabase bhinna alipta haiM ve maMhI huM zaMkA- taba to jagat ke nAza honepara AtmAkA nAza honA cAhiye (samAdhAna) kalpita saba jagat ke nAza honepara merA nAza kabhI nahIM honevAlA kyoMki maiMto sabake adhiSTana rUpa hUM isa liye merA vinAza tInuM kAlameM nahI ho sakatA kyoMki merA svarUpa puNya pAparUpI baMdhana se varjita aura acala isa liye sarva jagat ke calAcala dharmase rahita svarUpa hai merA aisA AtmasvarUpakA jisako dRDha zraddhA na hojAtA hai vaha bhavya thoDehI kAlameM nirvANa padakA avazya hI bhoktA hojAtA hai jaise uttama rasAyana audhikA sevana karanepara bahuta kAlakA rogI puruSa ArogyatAko prApta ho jAtA hai aba AtmA aura paramAtmA kI ekatA ke liye sAdhana batalAte hai nirupAdhi ekAMta sthAna jehAM hove AtmadhyAna upAdhi rahita ekAMta pradesa meM sukha pUrvaka padmAsana yA siddhAsana lagAke vairAgyamaya cittako vAlake aura zabda sparzAdika viSayoMse manako vAlake garugamyase aSTAMga yoga vidhAna yathArtha svarUpa samakSake zanaiH zanaiH abhyAsa kare mokSArthI aura cAra bhAvanAmeM apane manaHko dRDha rakhe maitrI pramoda karuNA aura madhvasthA yaha cAra bhAvanAeM hai aura isa deha se apanA svarUpa sadA bhinna vicAre arthAt AtmAkI aisI dRDha bhAvanA honI cAhiye ki svapna meM bhI meM sAdhu huM meM manuSya huM meM puruSa huM maiM strI huM meM sukhI hUM meM duHkhI huM aisA vicAra nahI AnA cAhiye (zaMkA) isa saMsArAdi prapaMca jAlake viSe AtmAkI ekatva bhAvanA kaise ho sake (samAdhAna) tatva dRSTise athavA adhyAtma graMthose AtmAkA svarUpa yathArtha samajha ke aura sarva jagat ke prapaMca chor3ake antara vRtise jagat ke sAkSIbhUta zuddha atma INS For Personal & Private Use Only 1981 Mao Mao Mao Mei Jie Mei Tiao "jImagaM
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ jItasaMgraha Jha svarUpakA dhyAna karanepara ApahI apane svarUpamaya sthirIbhUta ho jAtA hai svarUpameM sthirIbhUta hone para karma rUpI kASTa adhyAtma Apase Apa bhasmIbhUta hokara uDa jAte hai eka chanameM vicAra gAthA-jyu dAruke gaMjako / nara nasake uThAya || tanaka AgasayAte / chana ekameM uDa jAya // 1 // - tattva dRSTise dekhA jAve to zarIrarUpI AtmA nahIM hai jaise zizu apanI chAyA dekhanese ve tAlakI bhrAMtise 2 Darate hai vaha DaranA mithyA hai taise anAdikAlase avidyArUpI viSamagrahakI bhrAMtise isa zarIrake viSe jIvakA ArA pana karate hai vaha mithyA Aropa karate hai jJAna dRSTise dekhA jAve to yaha AtmA tIrnukAlameM deha jaDa nahIM ho sakA baccA baDA honepara apanI chAyAmeM jo ve tAlakA bhrama thA vaha jJAna honepara Apase Apa dUra ho jAtA hai aise hI pUrNa jJAnakA prakAza honepara yahI AtmA bhramarIkI Tavat pratyakSa hI paramAtmA rUpa ho jAte hai isameM eka lezamAtrabhI saMzaya nahIM hai jaise AkAza dhUlIse lipta nahIM hote taise jJAnI mahApuruSa pudgalIka viSaya sukhameM lipta nahIM hote jJAnI mahApuruSa sarva karate hai dekhate hai aura bhASate bhI hai vicArate bhI hai tadyapI kamalakI taraha saMsArame alipta hI || rahate hai vAyukI taraha apratibaMdha apane svarUpameM akele hI vicarate hai. atha ekatva bhAvanA.-jJAna dhyAna cAritranere, jo dRDha karavA cAha / to ekAko viharatAre jina kalpA disAyare prANI // ekala bhAvanA bhAva, zivamArga sAdhana dAvare prANI // 1 // bhAvArtha:-he muni jo tereko jJAna dhyAna tathA cAritrako dRDha karanekI pUrNa icchA hoveto akelo jinakalpIkI n llflmy khndn wy'l lttr khrd: yn mjtm` memarimrosacramerica JninEducatioltimilsinal For Personal & Private Use Only www.janelibrary.org
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtma vicAra taraha vicara ekala bhAvanA bhAva yahI mokSamArga sAdhaneke liye he muni yahI purA dAva hai. HE jItasaMgraha sAdhu bhaNI gahavA sanIre / chuTI mamatA tahai / topaNa gacchavAsI paNore / gaNa gurupara che neha prA0 // 2 // ... bhAvArtha:-he muni saMyama lenepara gharakI mamatAto tene sarva choDadi tobhI tereko hAla gacchakA mamatva nahI chuTA kyoMki hAla terekogaccha samudAya para sneha rahA huA hai isaliye he muni tene gharavAra mAyA mamatA strI putrAdikako choDake dikSA liyAto kyA aura nahIM liyAto kyA dhobIke kuttekI taraha nahIM gharake nahiM ghATake rahe taba kyA karanA cAhiye vaha dekhalAte hai - vanamRganI paretehathIre / choDI sakala pratibaMdha // ekAkI anAdinAre / kiNa thA tujha pratibaMdhare mA0 // 3 // bhAvArtha:-isaliye he muni aba vana mRgakI taraha sarva tarahase gacchAdikakA pratibaMdha choDakara akelA vicara yahI zreSTa hai kyoMki tuM anAdiseM caturgatike viSe akelAhI vicara rahA hai isaliye he muni tu vicArake dekha ki saMsArameM terA sAheka kauna hai aura tereko kisake sAtha pratibandha rahA hai kyoMki tu eka eka yonIke viSe anaMtI 2 vera jAke AyA huA hai isaliye saMsArameM terA koibhI sagA sambandhi nahIM hai taisehI tubhI kisIkA sagA sambadhi nahI hai aisA samajhake he mahA bhAgya aba tuM gacchAdikakA tathA celA celIko pratibaMdhana choDake akelA vicarake apanA kalyANa karakarale // 3 // ye paNa khaTapaTa thAyare / cuDInI parere / vicaru akelo / ema vujhyA namI rAyare // 1 // Jain Education For Personal & Private Use Only Wowww.ininelibrary.org
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtma vicAra // 57 // Jain Education zatru mitratA sarvadhIre / pAmI vAra anaMta // kauna sayaNa duzmaNa kisyAre / kAle sahuno aMtare prA0 ||4| bhAvArtha:- isa saMsArakeviSe prAya karake sarva jIvoMke sAtha zatru mitratA anaMtI vera ho cuke hai isa vAste hai | caitanya aba tu vicArake dekheki isameM kauna to terA mitra hai aura kauna terA zatru dusmI haiM kyoMki (kAle) kAle | karake sabakA aMta hai isaliye saMsArameM nahIM koi terA mitra hai nahIM koi terA zatru hai. // 4 // bAMdhe karma jIva eklore| bhogave praNa teM eka || kina upara kiNa vAtanIre / rAga dveSanI Tekare prA0 // 5 // bhAvArtha :- he bhavya yaha AtmA akelA azuddha praNati aura azuddha upayoga parapariNati yogase kama se baMdhijatA hai vaha karta ude AneMpara jIva akelAhI bhogate haiM taba kaho bhalA anya arthAt dUsaropeM rAgadveSa kyoM karanA cAhiye vahato pUrva kRtya zubhAzubha karmaki phala haiM Isaliye terA koI bhI zatru nahIM koibhI mitra nahI hai kevala karmahI zatrubhUta hai anyato kevala nimitta mAtrahI hai // 5 // jo nija eka pazuM grahere / chAMDI sakala parabhAva / zuddhAtma jJAnAdi sure / eka svarUpe bhAvere prA0 ||6|| bhAvArtha - anaMta jJAna guNa saMyukta aura zuddha lakSaNa kevala jJAnamayI mehI huM anya sarva pauGgalakI paryAya hai aisA apane zuddhAtma svarUpako samajhake aura sarva vibhAva dazAko choDake sadA ayAdhitma merA svarUpa zuddha guNa paryAyakA meM piMDahI huM aise ekatvabhAnAbhAnese anya jo dravya guNa paryAyake vikalpa Ate haiM ve Apase Apa vilAye jAte haiN| arthAt sarva saMkalpa jAnepara nirvikalpa samAdhikI prApti Apase Apa ho jAtI hai isa liye he muni aba tu sarva For Personal & Private Use Only jItasaMgraha // 57 //
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtma vicAra tarahake vikalpa choDake eka zuddhAtmakA hI anubhava karale he mahAbhAgya yahI mokSakA sugama upAya hai // 6 // Ayo paNa tu eklore| jAIsa paNa eka // toe sarva kuTuMbadhIre / proti kaisI avivekare // prA0 7 // bhAvArtha- he caitanyatuM yahAMpara akelA AyA hai aura yahAMseM pIchA akelAhI jAvegA taba he caitanya yaha sarva asthira kuTaMba parivAra ke sAtha tathA anya sarva padArthoM ke sAtha kyA prema kyA moha rakhatA haiM hai avivekI // 7 // vanamAMhe gajasiMhAdi dhIre / viharatA na le jeha // jiNa Asana ravi Athamere / tiNa Asana nizi chehare | prA0 8 || bhAvArtha-muni vanake viSe vicarate hue gaja siMhAdikako dekhake bhayabhIta hokara pIchA haTate nahIM taisehI sUrya asta honepara arthAt jisa Asana ravi asta honepara vaha Asana choDake Age calate nahIM tahAMpara hI nirbhaya hokara eka cittase dhyAna meM aDaga rahakara rAtrIko vahAM hI pUraNa kara dete hai // 8 // AhAra grahe tapa pAraNa re / karmA lepa vihINa / ekavAra pANI pIvatAM re / vana cArI citta adIna re || prA09 || aise vanacAri muni tapake pAraneke samaya svAdayanekI lolUpatA mUrchAdika rahita hokara yAne karmarUpI lepase rahita kevala saMyamI rakSA ke liye dinameM eka daphehI nirdoSa AhArako grahaNa kare aura eka daphehI jalapAna kare aura banacArI mRga AdikI taraha adina panase akelAhI vicare yaha pravRtti prAya karake jina kalpi sAdhuke liye saMbhahotI hai phera kevalI gamya // 9 // eha doSa para grahaNadhIre / parasaMge guNa hANa | paradhana grAhI coratere / eka paNa sukha gaNare || 10 // For Personal & Private Use Only Yan Zhao Qiang Zhang Wu Xian Chu jI saMgraha winelibrary.org
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmavicAra / / 58 / / Jain Education bhAvArtha - AtmAkuM jo doSa haiM vaha para pariNatI para pula para paryAyako grahaNa karane parahI haiM arthAt para pugalAdikake karttA bhoktA honepara saMkalpase hI doSa haiM parantu para pugalakI rakSaNatA Adi saba choDake kevala eka zuddha Atma tatvako grahaNa karane para yahI AtmA anaMta guNoMkI khAnI haiM parantu para pudgalAdika para saMga karane para nija AtmaguNakI hAnI ho rahI hai isa liye he muni parasaMga parapudgalakI mamata choDake aba to zuddha AtmabhAvameM ramana| kara he mahAbhAgya yahI sukhakI khAnI haiM yahI svataMtrA haiM parantu jaba takapara jaDapadArthako yAne zubhAzubha karma dalako tuM grahaNa kararahA hai taba tuM cora hI haiM jaba tuM zubhAzubha para padArtha para dhana AdikA tyAga karake apane svarameM rahakara anaMta jJAnadarzana aura cAritrakI rakSA karegA tabahI tu zAhukAra kahalAvegA isa liye he muni eka panemeMhI sukha hai parasaMge sadA upAdhi haiM sukha nahIM haiM jeje ase niupAdhino tete jAnore sukha // 10 // para saMyogathI baMdha chere / para viyogathI mokSa || taNe tajI para melAvaDore / eka paNo nija poSare / / prA0 11 // bhAvArtha-jaba taka Atma. ko para pudgalakA saMyoga hai taba takahI AtmAko cartugatimeM rulanaikA baMdhana haiM aura para saMyoga choDake nija svarUpameM rahanepara mokSa hai isa liye he caitanya aba tu para saMgapara melAvaDA choDake akelA hI vicara aura nija guNakI puSTi kara // / 11 // janma na pAmyo sAthe kore / sAtha na marase koya || duHkha vATako nahIre / kSaNabhaMgura saha loyare // prA0 12 // bhAvArtha- he caitanya tere sAtha salAha karake kisIne janma lIyA nahIM haiM taise hI yahAMse salAha karake tere sAtha For Personal & Private Use Only jItasaMgraha // 58 //
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmavicAra jItasaMgraha | paraloka calane vAle nahIM hai tese hI terA koI duHkha vATake lene vAle bhI nahIM haiM isa liye he mahAbhAgya yaha saMsArIka viSaya bhogavilAsa sarva sukha kSaNabhaMgura haiM // 12 // parijana marato dekhInere / zoga kare jana mUDha / / avasare vAro ApaNore / saha jananI e rUDha re // prA0 13 // bhAvArtha-apane kuTaMba parivAra meM se kisIko maratA dekhake ajJAnI mUDha ciMtA karatA hai aura nAnA prakArase vilApa karatA haiM hA hA bhArI jullama ho gayA are are choTIsI vayameM calA gayA aisA vicAra karake bahuta bahuta duHkha vilApa karate haiM parantu dusarekA maraNa dekhake aisA vicAra nahIM karate ki Aja isakI vArI Ai hai kala merI yAne avasara Anepara sabakA yahI hAla hogA aisA mRDha mati ajJAnI nahI socate parantu jo jJAnI puruSa hote hai vaha to sarva parivArakA tathA zarIrAdika para dravyakA mamatva choDake siddha samAna apanA svarUpa sai.ke sadA nirbhaya hokara vicarate hai surapati cakrI harI palIre / ekalA parabhava jAya // tana dhana parijana sahumelire / koI sakhAina thAyare // 14 // bhAvArtha:-he caitanya surapati indra cakravaratI vAsudeva aura baladeva Adi lekara baDebaDe RdhivAna aura baDebaDe balavAna vaha bhI apanA sarva vaibhava yAne sarva riddhi siddhiko choDakara akelehI parabhava cale gaye hai lekina tana dhana aura apane parivArameMse koIbhI apanA sahAeka nahI hue aise azaraNa isa jIvako eka dharmahI zaraNa aura sAheka hai Isaliye he caitanya zuddha Atma dharmase calIta hoke viSaya pudgalIka sukhameM phasanA nA cAhiye yahI zriye hai // 14 // jJAyakarUpa huM ekachare / jJAnAdika guNavaMta // bAhera joga sahu avara chere / pAmyo vAra anaMtare prA0 // 15 // Join Education For Personal & Private Use Only
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ jItasaMgraha // 59 // bhAvArtha:-sarvakA jJAyakarUpa aura anaMta saktikA nAyaka meM hI hUM aura jJAnAdika anaMta guNoke svAmI meMhI hU~! adhyAtmavicAra JE aura jo bAherake strI putra dhana Adi jo pudgalIka saMyoga milA hai vaha sarva merese sadA bhinnarupa hai aura anaMtivera // 59 // | milabhI cuke hai isase merA kyA kalyANa hone vAlA hai / / 15 / / __karakaMDUne mine mAiyere / dummuhapramukha RSirAya / / mRgAputra harikezInAreM / vaMdu huM nita pAyare prA0 // 16 // bhAvArtha-karakaMDa muni namirAja RSiko tathA dummai Adi mahA RSioMko tathA mRgAputra harikezI muni AdikoM meM sadA vAraMvAra vandana karatA hUM. // 16 // phera-sAdhUcilAtI suta bhlore| valI anAthI tema // ema muni guNa anumodatAre / devacandra sukhakhemare prA0 // 17 // punaH mahApuruSa celAti putra muniko taisehI anAthI Adi nigraMtha muniyoMke guNakI punaH punaH anumAdanA karanepara devacandra muni kahatA hai ki avazyahI kuzalatAse zivapadakI prApti hotI hai. // 17 // ||AUM parama sukhNdhimhii|| // iti zrIadhyAtmavicArajota saMgraha samAptam // de For Personal & Private Use Only dainelibrary.org
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ For Personal & Private Use Only
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ 021881982909089200020 Sr ssssssssssssssssssssssssss 5454545 te zrIadhyAtmavicArajIta saMgraha samAptam. // // sssssss$ ssssssssssssssssssssssss Jain Education n ational For Personal & Private Use Only www.n yong