Vichar Manthan

Author(s): Gunvant Barvalia
Publisher: Navbharat Sahitya Mandir

Page 8

વિચારમંથન
- ગુણવંત બરવાળિયા સૃષ્ટિમાં અનંતા જીવો વિચરણ કરે છે. પરંતુ વિચારશક્તિ તો માત્ર માનવને જ મળી છે. તેથી વિચાર વિષે વિચાર કરવો જરૂરી છે. રોજબરોજના જીવનવ્યવહારમાં આપણે બોલીએ છીએ કે, વિચારીને કામ કરવું હતું ને? આમ વિચાર એ કોઈપણ કાર્યની પૂર્વભૂમિકા છે, જીવનના કોઈપણ કાર્યક્ષેત્રમાં વિચાર એ પ્રથમ ચરણ છે. વિચારથી ક્રાંતિ થાય છે. માનસપરિવર્તન અને માનવજીવનનું સમગ્ર પરિવર્તન પણ વિચારથી થાય છે.
પશ્ચિમની સંસ્કૃતિએ વિચારશૈલી પર ભાર આપ્યો. એમણે વિચારશાસ્ત્રને Philosophyનું નામ આપ્યું. જેમાં તર્ક અને વિશ્લેષણ છે. પશ્ચિમનું વિચારશાસ્ત્ર જ્યાં પૂરું થાય છે ત્યાંથી પૂર્વનું દર્શન આગળ વધે છે. ભારતીય ચિંતકોને અનુભવ થયો કે કેટલાંક સત્યો માત્ર વિચારવાથી પામી શકાતાં નથી, પરંતુ કોઈપણ સત્યને, તથ્યને પામવા તેના વિચારનું દોહન, ચિંતન, મનન અને મંથન કરવું પડે છે, તો જ એ વિચાર આત્મસાત થાય છે. સત્ય પામી શકાય છે. આધ્યાત્મિક પરિભાષામાં તેને આપણે સાક્ષાત્કાર પણ કહી શકીએ.
જે વિચાર ચિંતનસભર બને એ વિચારમંથનમાંથી દર્શન પ્રગટે, તે જ વિચારશાસ્ત્ર બને અને એ વિચાર જ અમર બની જાય છે. શાસ્ત્રની વાત માટે દૂરના ઈતિહાસમાં જવાની જરૂર નથી. નજીકના ભૂતકાળમાં નજર કરીશું તો જણાશે કે યુગપુરુષ શ્રીમદ્રરાજચંદ્રએ “આત્મસિદ્ધિ' નામનો કાવ્યગ્રંથ લખ્યો, જેમાં તેમના વિચારમંથન પછી આત્માનાં રહસ્યો પામવાનું નવનીત પ્રગટ્યું અને તેથી જ એ કાવ્ય આત્મસિદ્ધિ શાસ્ત્રરૂપે અમર બની ગયું.
તત્ત્વચિંતક ઓશોએ અનુભૂતિને વિચારમંથનની સફળતા દર્શાવતાં એક સુંદર વાત કહી છે. એક સર્જકે પ્રેમ વિશે વિચારીને સો પ્રેમ કાવ્યો લખ્યાં, પાંચસાત પુસ્તકો લખ્યાં. પ્રેમ વિશે તેને કોઈ પૂછે તો તે વિષયમાં એક સુંદર ભાષણ પણ આપી શકે પરંતુ, તેણે કદી પ્રેમ નહોતો કર્યો.