________________
''જીજી જાતિ
જ કલાક પછી જ કરી
સંસ્કાર અને સંસ્કૃતિનો વાહક શિક્ષક /
| તત્ત્વચિંતક શ્રી હરિભાઈ કોઠારી માણસમાં રહેલા માનવ્યને પ્રોત્સાહિત કરે, વૈજ્ઞાનિકો પૃથ્વીના ગુરુત્વાકર્ષણની વાત કરે છે તો તેના ભાવજીવનને પુષ્ટિ આપે તેમજ અપૂર્ણ પ્રષિઓ, ગુરુમાં આવા ગુરુત્વાકર્ષણની અપેક્ષા માનવને પૂર્ણતાના પંથે દોરનારા વિકાસપ્રવાસમાં રાખે છે. શિક્ષક જો બાળકોને જીતી લે તો એનું તેનું સહયોગી બને તે જ સાચું શિક્ષણ. આવા શિક્ષણકાર્ય આનંદદાયક બની જાય. શિક્ષણને પોતાનું જીવનકાર્ય બનાવનાર શિક્ષક Preaching (ઉપદેશ) કરતાં Teaching સાચા અર્થમાં સંસ્કાર અને સંસ્કૃતિનો જ્યોતિર્ધર (શિક્ષણકાર્ય) વધારે અઘરું છે પણ Reaching ગણી શકાય.
(આત્મીય સંબંધ બાંધવો) તો સૌથી અઘરું કામ છે. જેની નસેનસમાં શિક્ષણ વહેતું હોય, રક્તના ઉપદેશક ઉપદેશ આપીને છટો થઈ જાય છે. એના કણેકણમાં શિક્ષણના સિદ્ધાંતો સમરસ થયા હોય શ્રોતાઓમાંથી કોણે, કેટલું ગ્રહણ કર્યું એ જોવાની એવો હાડકાંનો શિક્ષક જ શ્રેષ્ઠ ચારિત્ર્યનું ઘડતર જવાબદારી એના પર નથી. એ દ્રષ્ટિએ વિચારતાં કરી શકે. બીજું કંઈ ફાવતું નથી કે મળતું નથી તેથી શિક્ષક વધારે જવાબદાર માણસ છે. શિક્ષકે ન છૂટકે થઈ બેઠેલો શિક્ષક, શિક્ષણના ઊંચા પોતાની વાત વિદ્યાર્થી સુધી પહોંચાડવી જ પડે આદર્શોને ક્યાંથી આંબી શકે? આજે શિક્ષણ કારણ કે વિદ્યાર્થીએ પાછા, શીખેલા વિષયોની કથળતું જાય છે, તેના ઘણાં કારણો પૈકીનું એક પરીક્ષા આપવાની હોય છે. કારણ, આવા પરાણે થઈ બેઠેલા શિક્ષકો પણ છે. Teachingમાં શિક્ષક પોતાના વિચારને તેઓ કેવળ પૈસા કમાવાની બજાવૃત્તિ તરીકે વિધાર્થીના મસ્તક સુધી પહોંચાડે છે પણ શિક્ષણના વ્યવસાયને સેવે છે, જેના પરિણામે Reachingમાં તો શિક્ષકે પોતે બાળકના હૃદય નિષ્ઠાશૂન્યતા, કામચોરી, આળસ, પ્રલોભન સુધી પહોંચવાનું હોય છે. માણસને માણસની પાસે પરવશતા જેવા દોષો એના આનુવંગિક પરિણામો કેમ લાવવો એ જ સૌથી મોટી સમસ્યા છે. આ બની રહે છે.
સમસ્યાનો ઉકેલ લાવવાની મહાન જવાબદારી શિક્ષકે પોતાના પર મૂકવામાં આવેલી સાચો શિક્ષક સ્વીકારે છે અને તેથી જ આપણી જવાબદારી નિષ્ઠાપૂર્વક નિભાવવી જોઈએ. જેઓ સંસ્કૃતિએ ‘આચાર્ય દેવો ભવ' કહીને એનું ગૌરવ સ્વેચ્છાએ શિક્ષક બન્યા હોય તેમને માટે તો એ કર્યું છે. આનંદની વાત છે પરંતુ જેઓ પરાણે શિક્ષક બની આ કર્તવ્ય અદા કરવા માટે શિક્ષકે નિયત ગયા હોય તેમણે પણ પોતાની ફરજ વફાદારીપૂર્વક સમય કરતાં અતિરિક્ત થોડો સમય સંસ્કાર બજાવવી જોઈએ, એમાં જ એમનું તેમજ આપવા નિમિત્તે બાળકો જોડે બેસવું જોઈએ. શિક્ષક શિક્ષણકાર્યનું ગૌરવ સમાયેલું છે.
અને વિધાર્થીની ભૂમિકા ભૂલી જઈને અઠવાડિયામાં શિક્ષકે પોતાનું ગુરુત્વ જાળવી રાખવું એકાદ વખત, અડધો કલાક પણ સૌએ મુક્ત રીતે જોઈએ. ગુરુત્વ ગુણોથી આવે અને ગુણોથી સાથે બેસવું જોઈએ. એક મોટા ભાઈ કે બહેન જે આવેલા આ ગુરુત્વનું આકર્ષણ, એ જ ગુરુત્વાકર્ષણ. રીતે પોતાનાં નાનાં ભાઈબહેનો પાસે બેસે એ રીતે --પ૮ તીર્થ-સૌરભ
રજતજયંતી વર્ષ : ૨૫
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
