________________
પામવું એ મુખ્ય ધ્યેય હોય છે અને આમ આવા કંઈ કેટલાય જિજ્ઞાસુઓની જેમ યોગનિષ્ઠ પૂ. બુદ્ધિસાગરસૂરિજી માટે પણ અધ્યાત્મનો માર્ગ એ સ્વની ખોજનો જ એક માર્ગ બની રહે છે. ત્યાં કોઈ ખાસ પ્રયાસ નથી ક૨વો પડતો, ત્યાં તો એક શોધકને શોધ કરતાં કરતાં જે માર્ગ જડે છે, જે સત્ય લાધે છે તેની સ્વયંસ્ફૂર્ત અભિવ્યક્તિ જ જોવા મળે છે.
આમ તો પૂ. બુદ્ધિસાગરસૂરિજીના વિશાળ ફલક ઉપર પથરાયેલા, વિવિધ વિષયોને સ્પર્શતા સાહિત્યમાં અધ્યાત્મનાં વિચારબિંદુઓ તો અત્રતત્ર-સર્વત્ર વીખરાયેલાં જોવા મળે છે. ક્યાંક ઓછાં છે, તો ક્યાંક વધારે છે. તેમના સાહિત્યમાંથી જેમાં અધ્યાત્મરસ ભારોભાર વ્યક્ત થયો છે તેવાં કેટલાંક પુસ્તકો ઉપર એક અછડતી નજ૨ ફેરવવાનો અહીં પ્રયત્ન કરવામાં આવ્યો છે. એ વાત તો સ્વાભાવિક છે કે પોતે જૈન પરંપરામાં સંન્યસ્તજીવન પસાર કર્યું છે. એટલે તેમના આધ્યાત્મિક સાહિત્યમાં જૈન ધર્મ અને દર્શનના સિદ્ધાંતો જ મુખ્યતઃ અભિવ્યક્ત થાય છે. કેટલાંક પુસ્તકોમાં તેની રજૂઆત સામાન્ય માણસને સમજાય તેટલી પ્રાથમિક કક્ષાની છે તો અમુક પુસ્તકોમાં જૈન ધર્મથી ઉપર ઊઠીને બીજા ધર્મો અને બીજી વિચારસરણીઓ સાથે સહજ રીતે થતા સમન્વયની વાત પડઘાયા કરે છે. આ બંને કક્ષાનાં પુસ્તકોનું અલગ અલગ રીતે મહત્ત્વ છે. જે જૈન વ્યક્તિ પોતાનું જીવન ધાર્મિક રીતે જીવવા માગે છે, જૈન ધર્મના સિદ્ધાંતો પ્રમાણે ક્રિયા કરવા ઇચ્છે છે તેને પ્રાથમિક કક્ષાનાં પુસ્તકોમાંથી જરૂરી માર્ગદર્શન મળી રહે છે. બીજી બાજુ ધર્મ-પંથ-સંપ્રદાયના વાડામાંથી ઉપર ઊઠીને જે જિજ્ઞાસુ વ્યક્તિ સત્યનો માર્ગ ગ્રહણ કરવા ઇચ્છે છે તેને આવું સમન્વયકારક સાહિત્ય પણ પૂજ્યશ્રી (હવેથી આ લેખમાં પૂ. આ. બુદ્ધિસાગરસૂરિજી માટે પૂજ્યશ્રી શબ્દ વાપરવામાં આવશે) પાસેથી પ્રાપ્ત થાય છે. તેઓશ્રીના વિશાળ સાહિત્યમાંથી અત્રે (૧) અધ્યાત્મવ્યાખ્યાનમાળા (૨) તત્ત્વજ્ઞાનદીપિકા (૩) તત્ત્વવિચાર (૪) ઇશાવાસ્યોપનિષદ્ (૫) અધ્યાત્મશાંતિ (૬) સમાધિશતકમ્ અને (૭) અધ્યાત્મગીતા - આ સાત પુસ્તકોમાં રજૂ થયેલા પૂજ્યશ્રીના અધ્યાત્મવિષયક વિચારોને સમજવાનો પ્રયત્ન છે.
અધ્યાત્મ એટલે શું ? આ પ્રશ્નનો જવાબ તેમના જ પુસ્તક 37 D અધ્યાત્મનું આકાશ
