________________
એક માસ રહ્યા તે દરમિયાન આ વિવેચન લખવાની શરૂઆત કરી. આ પુસ્તક છપાયું સં. ૧૯૯પમાં.
મૂળ “સમાધિશતકમ્' ગ્રંથમાં સંસ્કૃત ભાષામાં ૧૦૦ શ્લોક છે. તેના કર્તા દિગંબર સંપ્રદાયના આચાર્યશ્રી પ્રત્યેન્દુજી (કે જેઓ પૂજ્યપાદ સ્વામી તરીકે ઓળખાય છે તે) છે. તેના ઉપર દિગંબર આચાર્ય પ્રભાચંદ્રજીએ ટીકા પણ લખી છે. આ દિગંબર ગ્રંથ ઉપરથી શ્વેતામ્બર સંપ્રદાયના ન્યાયાચાર્ય ઉપાધ્યાય શ્રી યશોવિજયજીએ દોધક છંદમાં ગુજરાતી ભાષામાં શતક બનાવ્યું છે. સામાન્ય વાચક એવા બાળજીવો માટે આ ગુજરાતી શતકની રચના ઉપાધ્યાયજી મહારાજે કરી. આ દોધકનું વિવેચન પૂજ્ય શ્રી બુદ્ધિસાગરજીએ તેના ભાવાર્થને પ્રગટ કરવા માટે લખ્યું.
મૂળ સંસ્કૃત “સમાધિશતક'ના બીજા શ્લોકમાં “નયત્તિ પચાવતોડી મારતી” જે મવદ્વતા વપરાયો છે તે શબ્દ આ ગ્રંથ દિગંબર સંપ્રદાયનો છે તેનું સૂચન કરે છે. દિગંબર મત પ્રમાણે ભગવાનનો દિવ્યધ્વનિ અનક્ષરરૂપ છે. આ ગ્રંથમાં ક્યાંય ખંડન કરવાનો પ્રયાસ થયો નથી.
સમાધિ શબ્દનો અર્થ દર્શાવતાં જણાવ્યું છે કે આધિ, વ્યાધિ, ઉપાધિ, સમાધિ - આ શબ્દોમાં મા ઉપસર્ગપૂર્વક થા ધાતુ છે. આમાંથી આધિ, વ્યાધિ અને ઉપાધિ આ પહેલી ત્રણ વસ્તુ સ્વયંસર્જિત છે અને તે અણમાનિતી વસ્તુ છે, જ્યારે સમાધિ શબ્દથી આલાદકતાનું સૂચન થાય છે. (સમાધિશતકમ્, પ્રસ્તાવના, પૃ. ૧૨, લેખક સ્નેહરશ્મિ).
શતક એટલે એક સો એ અર્થ તો સ્પષ્ટ છે. એકમ, દશક, શતકનો વિશિષ્ટ અર્થ શું થાય ? તે સમજાવતાં જણાવ્યું છે, “કાયાની પ્રવૃત્તિ ઉપર નિયંત્રણ તેને આપણે એકમના પુરુષાર્થમાં મૂકીએ તો વચન ઉપરના નિયંત્રણને દશકના સ્થાને રાખવો જોઈએ. અર્થાત્ કાયાના નિયંત્રણ માટે જેટલો પુરુષાર્થ કરવો પડે છે તેના કરતાં દશગુણ પુરુષાર્થ વચન નિયંત્રણ માટે આવશ્યક છે અને મનના નિયંત્રણ માટે શતગુણો પુરુષાર્થ ખેડવો જરૂરી છે. આપણે શતક સમજશું, એટલે સમાધિશતક એ માનસિક નિયંત્રણ કરાવનાર શત સંખ્યક શ્લોકનો ગ્રંથરત્ન. (“સમાધિશતકમ્', પ્રસ્તાવના, પૃ. ૨૦)
સાચો આનંદ આત્મામાં જ છે અને આત્માને આનંદમાં સ્થાપન કરવા
43 અધ્યાત્મનું આકાશ
