________________
દેવ, ગુરુ અને ધર્મ એ ત્રણ તત્ત્વોમાં સર્વ ધર્મની માન્યતાઓનો સમાવેશ થાય છે. સર્વ ધર્મનાં શાસ્ત્રોમાં દેવ, ગુરુ અને ધર્મ સંબંધી પરસ્પર વિરુદ્ધ ભિન્ન ભિન્ન માન્યતાઓ દર્શાવેલી જોવા મળે છે. વિશ્વનો મોટો ભાગ પોતપોતાની મતિ અનુસાર દેવ, ગુરુ અને ધર્મને માને છે અને ભવિષ્યમાં માનશે. જે તત્ત્વો અનાદિકાળનાં છે તે અનંતકાલ પર્યંત રહેવાનાં, બાકીનાં તત્ત્વો તો નષ્ટ થયા વિના રહેશે નહિ. દરેક દર્શનમાં અમુક તત્ત્વોનું પ્રતિપાદન કરવામાં આવ્યું હોય છે, પરંતુ તે તત્ત્વો પણ પરસ્પર ધર્મના તત્ત્વજ્ઞોને વિરુદ્ધ અસત્ય લાગે છે.
કેટલાક મનુષ્યોને પ્રકૃતિને અનુકૂળ ધર્મ પસંદ આવે છે. વેદાન્ત ભાગવત ધર્મમાં પ્રકૃતિને અનુકૂળ ધર્મની માન્યતા સંબંધી વિશેષ વ્યવસ્થા દેખાય છે. કેટલાક મનુષ્યોને બુદ્ધિની પ્રધાનતાએ ધર્મ પસંદ આવે છે. બૌદ્ધ વગેરે દર્શનો બુદ્ધિવાદની અપેક્ષાએ ધર્મને માને છે. કેટલાક મનુષ્યોને ઈશ્વર કર્તૃત્વવાળો ધર્મ પસંદ પડે છે. ત્યારે કેટલાકોને તેનાથી વિરુદ્ધ ધર્મ પસંદ પડે છે. કેટલાક મનુષ્યોને સાકાર ઈશ્વર માનવો પસંદ પડે છે ત્યારે કેટલાકોને નિરાકાર ઈશ્વર માનવો પસંદ પડે છે. દૃષ્ટિ સૃષ્ટિવાદ, વિવર્તવાદ, પરિણામવાદ, સ્યાદ્વાદ, અનેકાંતવાદ, નિત્યવાદ, અનિત્યવાદ વગેરે સર્વ મતો ભિન્ન ભિન્ન બુદ્ધિથી પ્રગટેલા છે તેમાં જેને જે પસંદ પડે છે તે તેને માને છે.
આ ગ્રંથમાં પૂજ્યશ્રીએ જૈનેતર વેદાંતાદિ દર્શનીય શાસ્ત્રોથી આત્માનાં તત્ત્વોની માન્યતા સિદ્ધ કરી છે અને જૈન તત્ત્વો સંબંધી શ્રી શંકરાચાર્ય વગેરેના વિચારોની સમાલોચના કરીને જૈનતત્ત્વોની માન્યતાનું પ્રતિપાદન કર્યું છે. જૈનેતર ધર્મશાસ્ત્રોમાં પ્રતિપાદિત આત્મા, પરમાત્મા, કર્મ વગેરે તત્ત્વોની ચર્ચા કરીને જૈનશાસ્ત્રોમાં પ્રતિપાદિત આત્મા, પરમાત્મા, મોક્ષ, કર્મ વગેરે તત્ત્વોનો અનેક સાપેક્ષ દૃષ્ટિથી વિચાર કરવામાં આવ્યો છે.
યોગનિષ્ઠ આચાર્ય શ્રી બુદ્ધિસાગરસૂરીશ્વરજીનું ગુજરાતી તેમજ સંસ્કૃત ભાષા પરનું પ્રભુત્વ સ્પષ્ટ વર્તાઈ આવે છે. બુદ્ધિસાગરજીએ એક લેખક તરીકે જનસમુદાયને બોધદાયક પુસ્તકોનું બહુ મોટું પ્રદાન કર્યું છે. આત્મજ્ઞાન અને અધ્યાત્મજ્ઞાન જેવા ગહન વિષયોને વાચકો સહજ રીતે સમજી શકે તે રીતે ભાષાનો ઉપયોગ કર્યો છે. એમના સમગ્ર સાહિત્યમાં આત્માનું સ્વાભાવિક
સૂરિશતાબ્દીનું સંભારણું 7 92
