________________
પરપરિણતિ પ્રગટેલી હોય છે તો તે તુર્ત શમી જાય છે.
धनरामाने कारणे ध्यातो, आरंभे करी होई मातो रे । जनम गमाव्यो न जाण्यो जातो, फीरे करमे करी तातो रे । । ज. ९ ।। पंच कारण योग्यता पावे, कम्मराशी तुटी जावे रे । मुगतियोग्यता चेतन थावे, भणे भणिचंद गुण गावे रे ।। ज. ९ ।।
હે ચેતન ! તું સુખને માટે ધનપ્રાપ્તિ પાછળ આંધળી દોટ મૂકે છે. તે માટે અહર્નિશ દુર્ધ્યાન ધરે છે. ધન મેળવવા માટે અનેક છળકપટ કરવાં પડે છે. તેથી મનુષ્ય જન્મ એળે જાય છે તેને પણ તું જાણતો નથી. તને વૈરાગ્ય દશા કેમ જાગતી નથી ? હે ચેતન ! તું મોહથી અંધ બનીને પોતાનું સ્વરૂપ કેમ ભૂલે છે ? તું આત્માની શુદ્ધતાનો પુરુષાર્થ કર. કાલ, સ્વભાવ, નિયતિ, કર્મ અને ઉદ્યમ એ પાંચ કારણોથી કાર્યની સિદ્ધિ થાય છે. દરેક કાર્યની સિદ્ધિમાં આ પાંચ કારણોનો સમૂહ હોય છે. કર્મરાશિનો સર્વથા નાશ અને આત્માની મુક્તિમાં પાંચ કારણોનો સમવાય હોય છે. તેમાં ઉદ્યમની પ્રધાનતાએ અન્ય કારણોનો સમુદાય પણ સહચારી છે. કોઈ સ્થળે કર્મ બળી હોય છે અને કોઈ સ્થળે ઉદ્યમ બળવાન હોય છે. કરોડો રીતે અત્યંત ઉદ્યમ કરતાં પણ આત્મબળને કર્મ હઠાવે ત્યારે સમજવું કે ઉદ્યમ કરતાં કર્મ બળવાન છે. પહેલાંથી કર્મનો ઉદય બળવાન છે એમ માની આત્મપુરુષાર્થથી ભ્રષ્ટ ન થવું. સમયે સમયે દરેક કાર્ય પ્રતિ પંચકારણનો સમવાય હોય છે. જ્યાં કાર્યની સિદ્ધિ થતી નથી ત્યાં પાંચ કારણોનો સમુદાય મળ્યો નથી એમ ગણી શકાય. પાંચ કારણના સમુદાય વિના એકાદિ હેતુથી કાર્યની સિદ્ધિ થાય છે એમ માનવું મિથ્યાત્વ છે. શ્રી મણિચંદ્રજી આત્માના ગુણોનું ગાન કરીને એનો આનંદ માણી રહ્યા છે.
જ્ઞાન અનંત છે. તેના પ્રકાર અનંત છે. માનવી પોતાની ટૂંકી જિંદગીમાં સર્વ જ્ઞાન પ્રાપ્ત કરી શકે નહીં. તેથી સર્વ જ્ઞાનના પાયારૂપ અને સારરૂપ તત્ત્વજ્ઞાન પ્રાપ્ત કરવા સંબંધી મનુષ્ય વિચારણા કરી લેવી જોઈએ. ચેતનઅચેતનનો ભેદ સમજવા માટે તત્ત્વજ્ઞાનનો સહારો લેવો જોઈએ. મનુષ્યમાં રહેલું આત્મતત્ત્વ સર્વ તત્ત્વોમાં મહાન હોઈ એમની જાણકારી મેળવવા પુરુષાર્થ આદરવો જોઈએ. પ્રાચીન કાળથી આત્મતત્ત્વનું સ્વરૂપ જાણવા મનુષ્યો પ્રયત્ન કરી રહ્યા છે. કેટલાક તે પામ્યા છે. કેટલાક અધૂરા રહ્યા છે સૂરિશતાબ્દીનું સંભારણું D 90
