________________
પદો છે તેમાં અન્યોએ રચેલાં પ્રક્ષિપ્ત પદો છે.
મોહનલાલ દલીચંદ દેસાઈએ તો એમના એક લેખમાં આવા અન્ય રચયિતાઓનાં નામો પણ આપેલાં છે, અને એમને નામે મળતાં પદો સાથે પ્રક્ષિપ્ત પદોનું સામ્ય પણ દર્શાવેલ છે. આ બાબતે પૂજ્યશ્રી શું વિચારે છે? બધી હસ્તપ્રતોમાં ૭૨ આસપાસનાં પદો છે એ વાત તેઓ સ્વીકારે છે પણ એમનું એક અનુમાન એવું પણ છે કે આનંદઘનજીએ ૭૨ જેટલાં પદો રચ્યા પછી પણ વિહારમાં પદો રચાતાં ગયાં હોય અને પાછળથી રચાતાં ગયેલાં પદો એમાં ઉમેરાતાં ગયાં હોય. એટલે અંતે પૂજ્યશ્રીએ મુદ્રિત પ્રતનાં તમામ ૧૦૮ પદોનો ભાવાર્થ લખવાનો નિર્ણય લીધો છે અને પદોનો ક્રમ પણ મુદ્રિત પ્રતનો જ જાળવ્યો છે.
એમનું એક અનુમાન એવું પણ છે કે જેને આપણે કબીર, સુરદાસ આદિનાં પ્રક્ષિપ્ત પદો માનીએ છીએ એ પદો આનંદઘનજીનાં પણ હોય ને કબીર, સુરદાસ આદિનાં પદોમાં એ સામેલ થઈ ગયાં હોય. જોકે આમ જ થયું છે એમ તેઓ કહેતા નથી, પણ એમનો આ પણ એક તર્ક છે. તેઓ કહે છે કે પર્યાપ્ત સંશોધન વિના કોઈ નિર્ણય પર આવી ન શકાય.
ભાવાર્થ લખતાં પૂજ્યશ્રીની નમ્રતા જુઓ. તેઓ લખે છે – “ભણ્યો ભૂલે અને તારો ડૂબે એ ન્યાયની પેઠે.. સંતોષ નથી. કેમ કે જેટલું પરાવાણીમાં પ્રગટે છે તેટલું વૈખરીમાં આવી શકતું નથી.”
ચોવીશી અને પદોની ભાષાને આધારે આચાર્યશ્રી એવા અનુમાન ઉપર આવ્યા છે કે આનંદઘનજીની જન્મભૂમિ ગુજરાત છે. એમનો આ તર્ક યથાર્થ જણાય છે. પદરચનાની પહેલાં એમણે ચોવીશી રચી છે. એની ભાષા અને શબ્દભંડોળ મુખ્યતઃ ગુજરાતી છે. પછીથી તેઓ વિહાર કરતા મારવાડમેવાડ બાજુ ગયા હોઈ પછીથી રચાયેલી પદરચનાઓમાં મિશ્ર છાંટવાળી હિંદી ભાષા પ્રયોજાઈ છે.
આનંદઘનજીએ એમનાં પદોમાં આધ્યાત્મિક સંબંધોનું સંયોજન વ્યાવહારિકસાંસારિક કુટુંબીજનોનાં રૂપકો દ્વારા કર્યું છે. જેમ કે ચેતન પતિ છે, સુમતિ
સૂરિશતાબ્દીનું સંભારણું 0 52.
