________________
જૈન મંદિરોમાં મૂળનાયક તીર્થંકરના યક્ષ-યક્ષિણી વગેરેનું સ્થાપન તથા પ્રતિમાની નીચે તે તીર્થંકરની અધિષ્ઠાયિકા દેવીની સ્થાપના થયેલી જોવા મળે છે. ચકેશ્વરી, પદ્માવતી, અંબિકા, માણિભદ્રવીર, નાકોડાભૈરવ, ઘંટાકર્ણવીર, કપડયક્ષ, ગણેશ ઇત્યાદિની પ્રતિષ્ઠા થયેલી જોવા મળે છે. આ પરંપરા પ્રાચીનકાળથી શાસ્ત્રોક્ત રીતે પ્રવર્તમાન છે.
જૈન શાસ્ત્રોમાં ભુવનપતિ, વ્યંતર, જ્યોતિષી તથા વૈમાનિક એમ ચાર પ્રકારના દેવો માનવામાં આવ્યા છે. આમાં કેટલાક દેવો સમકિતી અને કેટલાક દેવો મિથ્યાત્વી હોય છે. આ ચાર પ્રકારના દેવોનું સંગ્રહણી વગેરે સૂત્રોમાં વિસ્તારથી વર્ણન છે. બાવન વીરો અને ચોસઠ યોગિનીઓને મંત્રથી પ્રત્યક્ષ કરી સમકિતી બનાવી જૈનશાસનના રક્ષક તરીકે સ્થાપી શકાય છે. આ દેવો પ્રસંગોપાત્ત યથાશક્તિ પોતાના ભક્તને મદદ કરે છે. શ્રી ઘંટાકર્ણ વીરને પણ પૂર્વાચાર્યોએ સમકિતી બનાવી તેમને જૈન પ્રતિષ્ઠા વિધિમંત્રમાં દાખલ કર્યા છે. જૈન મુનિવરો પણ ઘંટાકર્ણવીર મંત્રની આરાધના કરે છે.
સૂરિજી ઘંટાકર્ણવીર વિશે જણાવતાં કહે છે કે, “ઘંટાકર્ણ વીર’ એ ચોથા ગુણસ્થાનકવાળો દેવ છે. તેથી તે ગૃહસ્થ જૈન શ્રાવકના સમકિતી બંધુ ઠર્યા. તેની આગળ સુખડી ધરીને જૈનો ગ્રહણ કરે છે. ઘંટાકર્ણવીરને નવગ્રહોની પેઠે જૈનો અને હિંદુઓ બંને માને છે અને બંને તેની આરાધના કરે છે. ઘંટાકર્ણ મહાવીરના મંત્રકલ્પ બે ત્રણ જાતના છે. અમારા પરમ તારક પૂજ્ય ગુરુ મહારાજ શ્રી રવિસાગરજીએ મને વિ. સં. ૧૯૫૪ના ફાગણ માસમાં ઘંટાકર્ણ મંત્રની ગુરુગમતા આપી હતી.'
પરસ્પરોપગ્રહો જીવાનામ્ ઉમાસ્વાતિ રચિત તત્ત્વાર્થસૂત્રના આ સૂત્ર અનુસાર સંસારી સર્વજીવો એકબીજાના ઉપકારી, મદદગાર અને સહાયક હોય છે. ચારે પ્રકારના દેવતાઓ પણ આત્માઓ છે. સમક્તિી જૈન અને સમકિતી દેવો બંને આત્મા છે. તેથી દેવો તીર્થંકરના ભક્તોને પોતાની ભક્તિ કરવાથી મદદ કરે છે.
આપણા મનમાં એક પ્રશ્ન ઉદ્ભવે છે કે દેવતાઓની આરાધના કરવાથી મિથ્યાત્વ તો લાગતું નથી ને ? આના પ્રત્યુત્તરમાં સૂરિજી જણાવે છે કે, “સમકિતી દેવો દુઃખ ટાળી
સૂરિશતાબ્દીનું સંભારણું 9 76
