________________
વિહાર મુખ્યત્વે ગુજરાતના પ્રદેશમાં થયેલો છે. ગુજરાત મોરી મોરીનો ભાવ સતત તેમની કવિતામાં પ્રતિધ્વનિત થતો જોવા મળે છે. આમ કાવ્યોમાં એમણે બહુ મોકળી રીતે ગુજરાતના પ્રદેશો અને સરિતાના સૌંદર્યને વણી લીધાં છે. કોઈ વ્યક્તિને ગુજરાતની પ્રકૃતિના સૌંદર્યને જોવું હોય તો એણે યોગનિષ્ઠ આચાર્યશ્રીનાં આ કાવ્યો માણવાં જોઈએ.
આનંદઘન પદસંગ્રહમાં એમણે આનંદઘનનાં પદો પર વિસ્તૃત ભાવાર્થ લખ્યો છે. આનંદઘનનાં એ પદોની છાપ આ અઢારે આલમના અવધૂત યોગનિષ્ઠ આચાર્યશ્રી બુદ્ધિસાગરસૂરીશ્વરજીનાં કાવ્યોમાં દેખાય છે. આથી ગુજરાતના સમર્થ કવિશ્રી ન્હાનાલાલે એમના કાળધર્મ સમયે એમની ભવ્યમૂર્તિ વિશે આમ કહ્યું, આમ આવી એક આત્મ પ્રતિમા હશે કે બુદ્ધિસાગરસૂરીશ્વરજીને આવી મહા અંજલિ આપી છે.
એમનાં સઘળાં કાવ્યોમાં એમના વિચારોની સ્પષ્ટતા, કાવ્યપ્રવાહની સાહજિક ગતિ અને શુદ્ધ અંતઃકરણનો અવાજ સાંભળવા મળે છે. એક અર્થમાં કહીએ તો અજોડ એવી પારદર્શકતા એમનાં આ કાવ્યોમાં છે. એમના વાચનનો ઊંડો રસ કાવ્ય રૂપે ઊતર્યો છે. એમણે આગમસાર ગ્રંથ સો વખત વાંચ્યો છે. પ્રવચનસાર, વિચારસાર અને આચારાંગસૂત્રનું વાચન કર્યું હતું. પરંતુ આ ગ્રંથોનું વાચન કરનાર યોગનિષ્ઠ આચાર્યશ્રીએ સામાજિક સેવાના સન્માન કે બ્રિટિશ હિંદુસ્તાનનો આર્થિક વિકાસ જેવાં પુસ્તકો પણ વાંચ્યાં હતાં.
કેટલાક કવિઓ સમાજની વાંસળીના સૂરે નાચતા હોય છે અને કેટલાક પોતાની વાંસળીના સૂરથી નચાવતા રસ્તો બતાવતા હોય છે. આચાર્યશ્રીનું કવિતાસર્જન એ સમાજને નવું માર્ગદર્શન આપનારું હતું. સ્ત્રીઓની ઉન્નતિ વિશે કહે છે,
સ્ત્રી વર્ગની જ્યાં ઉન્નતિ, ત્યાં ઉન્નતિ સૌ જાતની સ્ત્રી વર્ગની પ્રગતિ થકી, પ્રગતિ થતી સહુ ભાગની કાયિક, વાચિક શક્તિને, આધ્યાત્મ બળથી શોભતી
તે દેશમાં લક્ષ્મી અને વિદ્યા, સદા રહે ઓપતી. એ જ રીતે બદલાયેલી પરિસ્થિતિના સૂર પણ એમના કાવ્યમાં સંભળાય
સૂરિશતાબ્દીનું સંભારણું 3 64
