________________
દૂરી છે ને છક્કાની નીચે એક્કો છે. વિવેકપૂર્વક ગણતાં સંખ્યાનો મેળ બરાબર થાય છે. અહીં સામાન્ય ભાવકને તો આ કોયડો જ લાગે. કવિ કોને. ગંજીફો કહે છે ? ને એનાં પંજો, દૂરી, છક્કો, એક્કો કોણ ?
આ આખી કડીનો ભાવાર્થ આચાર્યશ્રી કેવી રીતે આપે છે તે જુઓ : પંજો તે પાંચ ઇન્દ્રિયો. એના પરનો વિજય એટલે રાગ-દ્વેષરૂપી દૂરી પરનો પણ વિજય. છક્કો તે છે વેશ્યાઓ. એના પરનો વિજય એટલે એની સાથે સંલગ્ન મનરૂપી એક્કાનો વિજય.
બીજું અર્થઘટન આપતાં તેઓશ્રી કહે છે,
અનંતાનુબંધી કષાય અને અપ્રત્યાખ્યાન કષાયને જીતીને માનવી પાંચમું ગુણસ્થાનક પ્રાપ્ત કરે છે. એમાં બે ગુણસ્થાનક ઉમેરતાં સાતમું અપ્રમત્ત ગુણસ્થાનક પ્રાપ્ત કરે છે. પછી આગળનાં છ ગુણસ્થાનકો ઓળંગીને અયોગી કેવલી ગુણસ્થાનકમાં કેવળજ્ઞાન પ્રાપ્ત કરી એક છેલ્લે ૧૪મું ગુણસ્થાનક પામી જીવ પરમાત્મા-સિદ્ધબુદ્ધ થાય છે. જોયું ? ગંજીફાનાં પંજો-દૂરી-છક્કોએક્કોને એમણે પ+૧+૯+૧ = ૧૪ ગુણસ્થાનક સાથે જોડી આપ્યાં. ભાવાર્થલેખનમાં આ જ તો છે આચાર્યશ્રીની પ્રગટ થતી પ્રતિભા.
સૂરિજીએ કેટલાંક પદોનો ભાવાર્થ તો અત્યંત વિસ્તારથી આપ્યો છે. પદ પવનો ભાવાર્થ ૨૨ પાનામાં છે. એની બીજી કડીના ભાવાર્થમાં પુરાણોમાં પ્રતિપાદિત શ્લોકોનો સંદર્ભ ટાંકીને કર્મવાદની વિસ્તૃત ચર્ચા કરાઈ છે. તો ત્રીજી કડીમાં પર ઘર ભમતાં સ્વાદ કિયો લહે ?' એ પંક્તિ સંદર્ભે વ્યવહારજગતમાં પુરુષની પરસ્ત્રીલંપટતા અને સ્ત્રીની પરપુરુષલંપટતાની વિસ્તૃત ચર્ચા કરી, એના ઉપાય તરીકે ગુરુકુળની બ્રહ્મચર્યની કેળવણી ઉપર ભાર મુકાયો છે. આમ સાંપ્રત પરિસ્થિતિને અનુલક્ષીને એમણે સમાજને સંદેશ ને સૂચન આપ્યાં છે. જે સો વર્ષ પછી પણ વર્તમાન સમાજને એટલાં જ ઉપયોગી છે. પાંચમી કડીમાં “બંધુ વિવેક પિયુડો બુઝવ્યો' એ પંક્તિને અનુલક્ષીને એમણે સમાજમાં વિવેકનું માહાસ્ય દર્શાવ્યું છે.
પદ ૯૯ અવળવાણી સ્વરૂપે રચાયું છે. માત્ર ૯ કડીના આ પદ માટે ૩૦ પાનાંનો ભાવાર્થ એ સમગ્ર ગ્રંથ પૈકીનો સૌથી વિસ્તૃત ભાવાર્થ છે.
55 ] “શ્રી આનંદઘન પદસંગ્રહ ભાવાર્થ'માં પ્રગટતી પ્રતિભા
