Sanskrit English Dictionary Part 01

Author(s): P K Gode, C G Karve
Publisher: Prasad Prakashan

Page 33

अग्निः
अग्निः
wheels of his car. He is accompanied by a ram and sometimes he is represented as riding on that animal. Agni was appointed by Brahmi as the sovereign of tho quarter between the south and east, whence the dircetion is still known as Agneyi. The Mahabharata represents Agni as having exhausted his vigour and becomo dull by devouring many oblations at the several sacrifices made by king Svetaki, but he recruited his strength by devouring the whole Khāndava forest; for the story see the word खाण्डव].-Comp. -अ (आ) गारम् -रः, -आलयः, -गृहम् [अग्निकार्याय अगारम् शाक० त.] a firesanctuary, house or place for keeping the sacred fire; वसंश्चतुर्थोऽपिरिवान्यगारे 11.5.25. रथारन्यगारं चापाची शरशक्तिगदेन्धनम् Mb. 11.25.14. -अस्त्रम् fire-missile, a rocket, -आत्मक [ अग्निरात्मा यस्य ] of the nature of fire; सोमात्मिका स्त्री, कः पुमान. -आधानम् comseerating the fire; so 'आहिति. -आधेयः [अग्निराधेयो येन] a Brahmans who maintains the sacred firc.(-यम)= आधानम्. -आहितः [अग्निराहितो येन, वा परनिपातः 1. II. 2. 37.] one who maintains the sacred tire; Sce आहिताग्नि.-इध्m (अग्नीध्रः) [अग्निम् इन्द्धे स अग्नीध् ] the priest who kindles fire (mostly Ved). -इन्धनः [ अग्निरिव्यते अनेन] N. of a Mantra. (नम् ) kindling the fire; अग्मीन्धनं मैक्षचर्याम् Ms.2.108. -उत्पातः [अग्निना दिव्यानलेन कृतः उत्पातः] fiery portent, meteor, comet &c. In Br. S. 33 it is said to be of five Linds: दिवि भुक्तशुभफलानां पततां रूपाणि यानितान्युल्काः। धिष्ण्योल्काशनिविद्युत्तारा इति पञ्चधा भिन्नाः॥ उल्का पक्षेण फलं तद्वत् धिष्ण्याशनिस्त्रिभिः पक्षः। विद्युदहोभिः षभिस्तद्वत्तारा विपाचयति ॥ Different fruits are said to result from the appearances of these portents, according to the nature of their colour, position &c. -उद्धरणम् , -उद्धारः 1 producing fire by the friction of two arapis. -2 taking out, before sun-rise, the sacred fire from its cover of ashes previous to a critice. -39FTET worship of Agni: the Mantra or hymn with which Agni is worshipped (अग्निरुपस्थीयतेऽनेन). अग्निखिष्टुभ् उपस्थाने विनियोगः Sandhyt. -पधः [अग्निमेधयति ] an incendiary. -कणः; -स्तोकः a spark. -कर्मन् १. [ अग्नौ कर्म स. त.] 1 cauterization. -2 action of fire. -3_oblation to Agmi, worship of Agmi (अग्निहोत्र); 80 °कार्य offering oblations to fire, foeding fire with shce ke.: निर्वर्तिताग्निकार्यः K. 16.: "र्धिदग्ध 30, Ms. 3.00, अग्निकार्य ततः कुर्यात्सध्ययोरुभयोरपि । Y. 1. 20. TCT : part (or appearanco ) of fire: ten varieties are mentioned धूम्राचिरुप्मा ज्वलिनी ज्वालिनी विस्फलिङ्गिनी । सुश्रीः मुरूपा कपिला हव्यकव्यवहे अपि ॥ यादीनां दशवर्णानां कला धर्मप्रदा अमूः।). -कारिका [अग्नि करोति आधत्ते करणे कर्तृत्वोपचारान् कतरि बुल् ] 1 the means of consecrating the sacred fire, the Rik called 3471 which begins with
अग्निं दूतं पुरो दधे. 2. अग्निकार्यम्. -काष्ठम् [अग्नेः उद्दीपनं का; शाक ०त. ] ugallochum (अगुरु)-कुक्कुटः [ अग्नेः कुक्कुट इव रक्तवर्णस्फुलिकत्वात् ]ntirebrand, lighted wisp of straw. -कुण्डम [अनेराधानार्थ कुण्डम् ] an enclosed space for keeping the fire, a fire-vessel. -कुमारः, -तनयः ga: 1 N. of Kārttikeya said to be born from fire;
Ram. 7. See कार्तिकेय. -2 a kind of preparation of medicinal drugs. -कृतः Cashew-nut; the plant Anacardium ocendentale. [ Mar. काजू] -केतुः [ अग्नेः केतुरिव ] 1 smoko. -2 N. of two Raksasas on the side of Rāvana and killed by Rima. -कोणः-दिक् the south-east corner ruled over by Agni; इन्द्रो वहि: पितृपतिनऋतो वरुणो मरुत् । कुबेर ईशः पतयः पूर्वादीनां दिशां क्रमात् ॥-क्रिया [ अग्निना निर्वतिता किया, शाक. त.] 1 obsequies, funeral ceremonics. -2 branding; भेषजाग्निक्रियासु च Y.3.284. -क्रीडा [त. त. ] fire-works, illuminations. -गर्भ u. [अग्निगर्भ
*] pregnant with or containing tire, having fire in the interior; 'भी शमीमिव 54. 3.(-भः)[अग्निरिव जारको गर्भो यस्य] 1 N. of the plant Agnijāra. -2 the sun stone, name of a crystal supposed to contain and give out fire when touched by the rays of the sun; cf. S. 2. 7. -3 the sacrificial stack 31 for which when churned, gives out fire. (-र्भा) 1 N. of the Sami plant as containing firo (the story of how Agni was discovered to exist in the interior of the Sami plant is told in chap. 35 of 319शासनपर्व im Mb.). -2N. of the earth (अग्नेः सकाशात् गर्भो यस्यां सा; when the Ganges threw the semen of Siva out on the Meru mountain, whatever on earth &o. was irradiated by its lustre, became gold and the earth was thence called वसुमती) -3 N. of the plant महाज्योतिष्मती लता (अग्निरिव गर्भो मध्यभागो यस्याः सा) [Mar, मालकांगोणी ] -ग्रन्थः [ अग्निप्रतिपादको ग्रन्थः शाक. न.] the work that treats of the worship of Agmi &c. -घृतम् । अन्युद्दीपन घृतं शाक. त.] a kind of medicinal preparation of ghee used to stimulate the digestive power. -चित् . [ अग्निं चितवान् ; चि-भूतार्थे क्विप् P. III. 2.91 ] one who has kept the sacred fire; यतिभिः सार्धमनग्निमग्निचित् R. 8.25; अध्वरेप्याग्निचित्वत्सु Bk. 5.1]. -चयः, -चयनम, -चित्या. arranging or keeping the sacred fire (34-214717 ); चित्याग्निचित्ये च P. III. 1. 182. -(न्यः , -यनः ) the Mantra used in this operation. -3 a heap of fire -चित्वत् | अग्निचयनम् अस्यस्मिन् मतुप्; मस्य वः । तान्तत्वान्न पदत्वम् Tv.] haring अग्निचयन or अग्निचित् . -चूड: A bird having a red tuft. -चर्णम् gumpowder. कार्यासमर्थः कत्यस्ति शस्त्रगोलाग्निचूर्णयुक् Sukraniti 2.93. -ज, -जात . produced by or from fire, born fron fire. (-जः, -जातः)1N. of the plant अग्निजार (अनये अग्न्युद्दीपनाय जायते सेवनात् प्रभवति). 1N. of Karttikeya पराभिनत्कौ चमिवाद्रिमाग्निजः Mb. 8. 90. 18. 3. Visnu. (-जम्, -जातम) gold; so जन्मन्-जित्.. God: Bhig.8.14.4. -जिह्व.. 1 having a fiery tongue. -2 one having fire for the tongue, epithet of a God or of Visni in the boar incarnation. (6) 1 a tongue or fiame of fire. -2 one of ther tongues of Ami (कराली धूमिनी श्वेता लोहिता नीललोहिता। मुवों पद्मरागा च जिहाः सप्त विभावसोः -3N. of a plant लागली (अग्नेर्जिव शिखा यस्याः सा); of another plant (जलपिप्पली) or गजपिप्पली (विषलागला) (Mar. जल-गज पिंपळी)-ज्वाला 1the flame or glow of fire. -2 [अग्नेर्वालेव शिखा यस्याः सा] N. of a plant with red blossoms, chiefly used by dyers, Grislea Tomentosa (Nar. चायफूल, धायटी). -तप . [ अग्निना तप्यते; तप् -क्विपू] having