Book Title: Pramana Mimansa Tika Tippan
Author(s): Hemchandracharya, Sukhlal Sanghavi, Mahendrakumar Shastri, Dalsukh Malvania
Publisher: ZZZ Unknown
View full book text
________________
प्रमाणमीमांसायाः
शास्त्रे दुरवगाहार्थतत्त्वं दृष्टं हि केवलम् ।
ज्योतिर्ज्ञानादिवत् सर्वं स्वत एव प्रणेतृभिः || ” – न्यायवि० ३. २८, ७५, ८० । “ज्योतिर्ज्ञानं ज्योतिःशास्त्रम्, आदिशब्दादायुर्वेदादि तत्रेव तद्वद्यथा ज्योतिःशास्त्रादौ तत्तत्वं दृष्टं तैः तद्दर्शनस्य समर्थितत्वात् तद्वदन्यदपि सर्व तत्तै ष्टमेवान्यथा तद्विषयानुपदेशा5 लिङ्गानन्वयव्यतिरेकावि सम्वादिशास्त्रप्रणयनानुपपत्तेः ।" न्यायवि० टी० लि० पृ०. ५६३ । पृ० १२. पं० १७. 'सर्वमस्ति ' - तुलना - स्याद्वादम० का ० १४ । "सदेव सर्व को नेच्छेत् स्वरूपादिचतुष्टयात् ।
देव विपर्यासात् न चेन्न व्यवतिष्ठते ॥ " प्राप्तमी० का० १५ | “स्वरूपपररूपाभ्यां नित्यं सदसदात्मके ।
वस्तुनि ज्ञायते कैश्चिद्रूपं किंचित् कदाचन ।” श्लोकवा० अभाव० श्ला० १२ । पृ०. १२. पं० २७. 'ज्ञानमप्रति ' - तुलना - शास्त्रवा० ३.२ ।
“इतिहासपुराणेषु ब्रह्मादियपि सर्ववित् ।
ज्ञानमप्रतिघं यस्य वैराग्य ं चेति कीर्तितम् ॥” तत्त्वसं० का० ३१६६ ।
10
20
३६
पृ०. १२. पं० ३०. ‘यत्कुमारिलः ' - तुलना - " एतावत्कुमारिलेनोक्तं पूर्वपत्तीकृतम्' 15 तत्त्वसं० प० पृ० ८३६-८४४ |
5
[ पृ० १२. पं०१७
पृ०. १३. पं० १. 'आ: सर्वज्ञ - - यहाँ आ० हेमचन्द्र ने कुमारिल के प्रति जैसा साम्प्रदायिक रोष व्यक्त किया है वैसा ही कुमारिल, शङ्कराचार्य आदि ने बुद्ध आदि के प्रति व्यक्त किया है । —“स्वधर्मातिक्रमेण च येन क्षत्रियेण सता प्रवक्तृत्वप्रतिग्रहौ प्रतिपन्नौ स धर्ममविप्लुतमुपदेक्ष्यतीति कः समाश्वासः ।”—तन्त्रवा० पृ० ११६ ।
39
पृ० १४. पं० ८. 'बाधकाभावाच्च ' - इस सूत्र का जो विषय है उसे विस्तार और बारीकी के साथ समझने के वास्ते तत्वसंग्रह की 'अतीन्द्रियदर्शिपुरुषपरीक्षा' का – “ द्योतिताखिलवस्तुः स्यादित्यत्रोक्तं न बाधकम् " ( का० ३२६६ ) से - " तस्मात्सर्वज्ञसद्भावबाधकं नास्ति किञ्चन (का० ३३०७ ) " तक का भाग पञ्जिका सहित ख़ास देखने योग्य है, जो मीमांसकों के पूर्वपक्ष का ख़ासा जवाब है ।
पृ० १४. पं० ८. 'सुनिश्चिता' - तुलना - श्राप्तप का० १०६ । " तदस्ति सुनिश्चितासम्भवद्बाधकप्रमाणत्वात् सुखादिवत् " - लघी ० स्ववि० १.४ । अष्टस० पृ० ४८ ।
Jain Education International
पृ० १४, पं० १५. 'अथ सकल' - ' यावज्ञेयव्यापिज्ञानरहित सकल पुरुषपरिषत् परिज्ञानस्य तदन्तरेणानुपपत्तेः तदभावतश्वज्ञो न कश्चिदनुपलब्धेः खपुष्पवत् । न वैजैमिनिरन्यो वा तदभावतश्वज्ञः सत्त्वपुरुषत्व [] वक्तृत्वादेः ] रथ्यापुरुषवत् । पुरुषातिशयसम्भवे प्रतीन्द्रिय30 दर्शी किं न स्यात् । अत्र अनुपलम्भमप्रमाणयन् सर्वज्ञादिविशेषाभावे कुतः प्रमाणयेत्, प्रभेदात् साधकबाधकप्रमाणाभावात् । " - लघी० स्ववि० १.४.
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org