________________ ૧૫માં પુષ્પ તરીકે પ્રગટ થયેલ “સમયસુંદર કૃતિ કુસુમાંજલિમાં તેઓની સંસ્કૃત-ગુજરાતી-હીન્દી આદિ ભાષમાં રચાયેલ 563 લઘુરચનાઓને સંગ્રહ પ્રગટ થયે છે. એ સિવાય સંસ્કૃત અને ગુજરાતી ભાષાની અનેક દીર્ઘરચનાઓ પણ તેઓશ્રીએ કરી છે જેની નામાવલી અમે આ પ્રસ્તાવનાના અને ચોથા પરિશિષ્ટમાં આપી છે. જે જોતાં તેઓશ્રીને સ્વાધ્યાય પ્રેમ પરખાઈ આવે છે. પિતાના શિષ્ય વિદ્વાન બને તે માટે પણ તેઓ ખૂબ જ પરિશ્રમ કરતા. પોતાના શિષ્યને જ્ઞાન પર આદર વધે તે માટે તેઓશ્રીએ એક કવિત બનાવેલ. જે આ પ્રમાણે છે- ' “ભણે રે ચેલાભાઈ ભણે રે ભણે, ભણ્યા માણસને આદર ઘણે ભણ્યાને હુએ ભલે વહરાવણે, સખરવ પહિર ઓઢણ; પદ હવે વાચક પાઠક તણે, બાજોઠ ઉપર બેસશે , ભણિયા પાખે (વિના) દુઃખ દેખણે, . ખાંધે જેલી હાથ મેં દોહણ (ઘડો) સમયસુંદર શબ્દ માણે, ઈહિ પરલેક સુહાવણે.” રાજસ્થાનના સાંચોરમાં પોરવાડ જ્ઞાતિના રૂપસિંહના ધર્મપત્ની લીલાદેની કુક્ષિથી જન્મી યુવાવસ્થામાં ચારિત્ર લઈને સત્તરમી સદીના સાહિત્યાકાશમાં જાજવલ્યમાન નક્ષત્ર બનેલા મહોપાધ્યાય શ્રી સમયસુંદરજી ગુજરાત, રાજસ્થાન, ઉત્તરપ્રદેશ આદિ અનેક ક્ષેત્રોમાં વિચરી સં. ૧૭૦૨માં ચૈત્ર સુદ ૧૩ના દિવસે અમદાવાદ મુકામે સમાધિપૂર્વક કાળધર્મ પામી -સ્વર્ગ સંચર્યા.' 1. મહેપાધ્યાય સમયસુંદરજીના જીવન-કવનનું નીચેના બે લેખમાં વિસ્તૃત આલેખન થયું છે. (i) મોહનલાલ દલીચંદ દેસાઈ લિખિત “કવિવર સમયસુન્દર' જે આનંદકાવ્ય મહેદધિ મૌક્તિક માંની પ્રસ્તાવનામાં મુદ્રિત . થયો છે. (ii) મહો. વિનયસાગર લિખિત “હેપાધ્યાય સમયસુન્દર જે સમયસુન્દર કૃતિ કુસુમાંજલિમાં પ્રકાશિત થયેલ છે. *
