________________
૨૦૪
અનુયોગગણાનુજ્ઞાવસ્તુક/ “અનુયોગાનુજ્ઞા' દ્વાર / સ્તવપરિજ્ઞા/ ગાથા ૧૨૬૨-૧૨૬૩
ટીકાર્થ :
અને અહીં-જિનભવનાદિમાં, યાતનાથી વર્તતા એવા શ્રાવકને અલ્પ આ=હિંસા, થાય છે. અને ગ્લાનાદિ સર્વ કાર્યોમાં યતના ધર્મનો સાર=હૃદય, જાણવી, એ પ્રમાણે ગાથાર્થ છે. ભાવાર્થ :
ગાથા ૧૨૬૦-૧૨૬૧માં ગ્રંથકારે પૂર્વપક્ષીને અભિમત દષ્ટાંતથી સ્થાપન કર્યું કે ગુણ-દોષની વિચારણામાં હિસાવિષયક અલ્પ-બહુત્વ છે, હવે જિનભવનાદિમાં કઈ અપેક્ષાએ અલ્પ હિંસા છે. એ બતાવે છે –
વિધિપૂર્વક જિનભવનાદિ કરનાર શ્રાવક ભગવાનની ભક્તિમાં અનુપયોગી સર્વ હિંસાનો પરિહાર કરવા યત્ન કરે છે, આથી જિનભવનાદિ દ્રવ્યસ્તવમાં હેતુહિંસા અને અનુબંધહિંસાનો પરિહાર થાય છે, માત્ર સ્વરૂપહિંસા થાય છે. માટે દ્રવ્યસ્તવમાં અલ્પ હિંસા છે.
અહીં પ્રશ્ન થાય કે યતનાથી કરાતા દ્રવ્યસ્તવમાં હેતુહિંસા અને અનુબંધહિંસાનો પરિહાર કેમ થાય છે? તેથી કહે છે –
ગ્લાનાદિ સર્વ કાર્યોમાં યતના ધર્મનો સાર છે. આથી નક્કી થાય છે જેમ કોઈ સાધુ, ગ્લાન સાધુની પૂર્ણ યતનાથી વૈયાવચ્ચ કરતા હોય તે વખતે ગ્લાનની પ્રતિચરણામાં અશક્ય પરિહારરૂપે જે હિંસા થાય છે, તે માત્ર સ્વરૂપથી હિંસા છે, હેતુથી કે અનુબંધથી હિંસા નથી; કેમ કે અજ્ઞાન અને પ્રમાદ હોય તો હેતુહિંસા થાય છે અને મોહવૃદ્ધિને અનુકૂળ પ્રવૃત્તિ હોય તો અનુબંધહિંસા થાય છે; જ્યારે ગ્લાનની પ્રતિચરણામાં યતનાથી પ્રવૃત્તિ હોવાથી અજ્ઞાન અને પ્રમાદ નથી, માટે હેતુહિંસા નથી અને ગુણવાનની ભક્તિ કરીને ગુણવૃદ્ધિને અનુકૂળ પ્રવૃત્તિ છે, માટે અનુબંધહિંસા નથી; તેમ જિનમંદિરનિર્માણાદિ કરતી વખતે ભગવાનની ભક્તિમાં અશક્ય પરિહારરૂપે જે હિંસા થાય છે, તે માત્ર સ્વરૂપથી હિંસા છે, હેતુથી કે અનુબંધથી હિંસા નથી; કેમ કે ભગવાનની ભક્તિમાં અનુપયોગી હિંસાનો પરિહાર કરવા અર્થે સમ્યગ્યતના છે, માટે હેતુહિંસા નથી અને ભગવાનની ભક્તિ કરીને ભગવાનના ગુણો પ્રત્યેના બહુમાનભાવની વૃદ્ધિને અનુકૂળ પ્રવૃત્તિ છે, માટે અનુબંધહિંસા નથી.
આમ, જિનમંદિરનિર્માણાદિ દ્રવ્યસ્તવમાં યતનાથી વર્તતા શ્રાવકને અલ્પ હિંસા થાય છે, અને તે અલ્પ પણ હિંસા યતનાના પરિણામથી વિશિષ્ટ હોવાથી, લેશ પણ પાપબંધનું તો કારણ નથી, પરંતુ મોક્ષનું કારણ છે. આથી તત્ત્વથી જિનભવનાદિ દ્રવ્યસ્તવમાં હિંસા જ નથી.
અહીં “યતના' શબ્દથી બહિરંગ યતના અને અંતરંગ યતના એ બંનેનું ગ્રહણ છે. આશય એ છે કે જિનભવનાદિ દ્રવ્યસ્તવકાળમાં જે બાહ્ય હિંસાના પરિવાર માટે શક્ય યત્ન કરાય છે, તે બહિરંગ યતના છે અને ભગવાનના ગુણોનું અવલંબન લઈને ભગવાન પ્રત્યેના બહુમાનભાવની વૃદ્ધિ માટેનો જે આંતર યત્ન કરાય છે, તે અંતરંગ યતના છે. આ બંને પ્રકારની યતના ધર્મનું હૃદય છે અર્થાત જ્યાં આ બંને પ્રકારની યતના વર્તતી હોય ત્યાં ધર્મ વૃદ્ધિ પામે છે. ૧૨૬૨) અવતરણિકા :
પૂર્વગાથામાં કહ્યું કે સર્વ કાર્યોમાં યતના ધર્મનો સાર જાણવી, તેથી યતના ધર્મનો સાર કઈ રીતે છે? તે સ્પષ્ટ કરે છે –
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
