________________
૨૫૪
અનુયોગગણાનુજ્ઞાવસ્તુકી “અનુયોગાનુજ્ઞા' દ્વાર / સ્તવપરિજ્ઞા | ગાથા ૧૨૯૦, ૧૨૯૮-૧૨૯૯ * “ચાશ-પંચાશ ન્યાય”નો અર્થ ધર્મસંગ્રહણિ ગ્રંથની ગાથા-૮૭૭ની ટીકાના આધારે નીચે મુજબ કરેલ છે :
“ચાશ” અને “પંચાશ” એ બે શબ્દો છે, ત્યાં “પંચાશ' એ પ્રકારના શબ્દને સાંભળીને, “પંચાશ' શબ્દમાં રહેલ “ચાશ'ની “ચાશ' શબ્દ સાથે સમાનતા હોવાથી, “ચાશ' શબ્દમાં “પંચાશ” શબ્દના અર્થની કલ્પના અયુક્ત છે.
પ્રસ્તુતમાં “સર્વજ્ઞવચન' પંચાશ' શબ્દસ્થાનીય છે અને “વેદવચન ચાશ’ શબ્દસ્થાનીય છે. તેથી સર્વજ્ઞવચનને સાંભળીને સર્વજ્ઞવચનાનુસાર કરાતી દ્રવ્યસ્તવીય હિંસા અદોષરૂપ છે, તેના બળથી વેદવચનાનુસાર કરાતી યાગીય હિંસા પણ અદોષરૂપ છે, એમ કહેવું એ “ચાશ” શબ્દમાં “પંચાશ' શબ્દના અર્થની કલ્પના કરવા જેવું છે, કેમ કે “પંચાશ' શબ્દસ્થાનીય “સર્વજ્ઞવચન દૃષ્ટ-ઇષ્ટઅવિરુદ્ધ છે અને “ચાશ' શબ્દસ્થાનીય ‘વેદવચન' દષ્ટ-ઈષ્ટવિરુદ્ધ છે, છતાં “ચાશ” અને “પંચાશ' શબ્દમાં વર્તતા “ચાશ' શબ્દના સાધર્મ્સની જેમ સર્વજ્ઞના વચનમાં અને વેદવચનમાં વર્તતા વચન' શબ્દના સાધર્મના બળથી, ‘દ્રવ્યસ્તવમાં થતી હિંસા દોષકારી ન હોય તો યાગમાં થતી હિંસા પણ દોષકારી નથી' એમ કહેવું ઉચિત ગણાય નહીં. ll૧૨૯૭
અવતરણિકા:
तत्र युक्तिमाह - અવતરણિકાઈઃ * ત્યાં યુક્તિને કહે છે, અર્થાત્ વેદવચનથી કરાતી યાગીય હિંસામાં અદોષાદિ નથી, તેમાં ગ્રંથકાર ગાથા ૧૩૦૧ સુધી યુક્તિ બતાવે છે –
ગાથા :
तह वेए च्चिअ भणि सामण्णेणं जहा ण हिंसिज्जा ।
भूआणि फलुद्देसा पुणो अ हिंसिज्ज तत्थेव ॥१२९८॥ અન્વયાર્થ :
નહીં-જે પ્રમાણે મૂળભૂતોની જીવોની, ન હિંસિગા=હિંસા કરવી જોઈએ નહીં. તદ તે પ્રમાણે સામuv=સામાન્યથી વે બ્રિકવેદમાં જ માગં કહેવાયું છે : પુણો અને વળી તત્થવ ત્યાં જ= વેદમાં જ, પન્નુદેસાફળના ઉદ્દેશથી હિંસિM-હિંસા કરવી જોઈએ, એ પ્રમાણે કહેવાયું છે.) ગાથાર્થ :
જે પ્રમાણે જીવોની હિંસા કરવી જોઈએ નહીં, તે પ્રમાણે સામાન્યથી વેદમાં જ કહેવાયું છે. અને વળી વેદમાં જ ફળના ઉદ્દેશથી હિંસા કરવી જોઈએ, એ પ્રમાણે કહેવાયું છે. ટીકા :
तथा वेद एव भणितं सामान्येन-उत्सर्गेण यथा न हिंस्याद्भूतानि, फलोद्देशात् पुनश्च हिंस्यात् तत्रैव भणितम् 'अग्निहोत्रं जुहुयात् स्वर्गकाम' इतीति गाथार्थः ॥१२९८॥
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
