________________
૨૨૪
અનુયોગગણાનુજ્ઞાવસ્તુક | ‘અનુચોગાનુજ્ઞા' દ્વાર / સ્તવપરિજ્ઞા/ ગાથા ૧૨૮૦-૧૨૮૧
ટીકાર્ય :
જે કારણથી કહેવાય છે એ વચન છે એ અવર્થ છે=આવો વ્યુત્પત્તિ અર્થ છે. વળી આ=વચન, પુરુષનો અભાવ હોતે છતે આવું નથી=પુરુષ દ્વારા કહેવાય છે એવું નથી; તો કેવું છે ? તેથી કહે છે - કહેવાતું નથી=પુરુષ દ્વારા કહેવાય નહીં એવું છે, એ પ્રમાણે અર્થ છે. તે કારણથી અપૌરુષેયત્વ હોતે છતે-વચનનું અપૌરુષેયપણું હોતે છતે, નિયમથી તેનો જ=વચનનો જ, અભાવ પ્રાપ્ત થાય, એ પ્રમાણે ગાથાર્થ છે. ભાવાર્થ
“જે બોલાય તે વચન” આવી “વચન' શબ્દની વ્યુત્પત્તિ છે. આથી લોકમાં પણ કહેવાય છે કે “અમુક પુરુષનું આ વચન છે.” આથી નક્કી થાય કે પુરુષ દ્વારા જે બોલાયેલું હોય, તેને જ વચન કહેવાય. જો કોઈ બોલનાર પુરુષ ન હોય તો, “વચન' શબ્દની વ્યુત્પત્તિનો જે અર્થ છે તે ઘટતો નથી એટલે કે “વચન બોલાતું નથી' એવો અર્થ પ્રાપ્ત થાય; અને જે બોલાતું ન હોય તેને વચન કહેવાય નહીં. માટે વચનને અપૌરુષેય કહીએ તો “કોઈ પુરુષ દ્વારા નહીં બોલાયેલું આ વચન છે' એમ અર્થ પ્રાપ્ત થાય; અને વચન કોઈના દ્વારા બોલાયેલું નથી, એમ માનવું એ અનુભવવિરુદ્ધ છે. ૧૨૮oll અવતરણિકા:
ગાથા ૧૨૭૯માં કહેલ કે “વચન” અને “અપરુષેય’ એ અત્યંત વિરુદ્ધ છે, એને દઢ કરવા માટે કહે છે –
ગાથા :
तव्वावारविरहियं ण य कत्थइ सुव्वई इह वयणं ।
सवणे वि अ णासंका अदिस्सकत्तुब्भवाऽवेइ ॥१२८१॥ અન્વયાર્થ: - ફુદ ય અને અહીં=લોકમાં, તથ્વીવારવિહિયે વયપ તેના પુરુષના, વ્યાપારથી વિરહિત વચન ઉત્થરૃ ક્યાંય ન સુવ્ય સંભળાતું નથી. સવારે વિ અને શ્રવણ હોતે છતે પણ-ક્યારેક પુરુષના બોલવારૂપ વ્યાપાર વગર વચન સંભળાય છતે પણ, વિજુમવા માસંવા=અદશ્ય કર્તાના ઉદ્ભવવાળી આશંકા ડ્રદૂર થતી નથી. ગાથાર્થઃ
લોકમાં પુરુષના વ્યાપારથી રહિત વચન ક્યાંચ સંભળાતું નથી, અને ક્યારેક પુરુષના બોલવારૂપ વ્યાપારથી રહિત વચન સંભળાવે છતે પણ, અદશ્ય કર્તાના ઉભવવાળી આશંકા દૂર થતી નથી. ટીકા :
तद्व्यापारविरहितं-शून्यं न क्वचित् श्रूयते इह वचनं लोके, श्रवणेऽपि च सति नाऽऽशङ्काऽदृश्यकषुद्भवाऽपैति, प्रमाणाभावादिति गाथार्थः ॥१२८१॥
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
