________________
રચનાત્વ” હેતુમાં મીમાંસકદર્શિત દેષને પરિહાર
भो भगवन्तः सभ्याः ! क्वेदं दृष्टं क वा श्रुतं लोके । यद्वाक्येषु पदानां रचना नैसर्गिकी भवति ॥ यदि स्वभाविकी वेदे पदानां रचना भवेत् । पटे हि हन्त तन्तूनां कथं नैसर्गिकी न सा ॥
‘शन्नो देवीरभिष्टये,' [अ० १.६.१] 'नारायणं नमस्कृत्य,' [म. भा. आ० १.१], 'अस्त्युत्तरस्यां दशि देवतात्मा' [कुमारसं०१.१] इति तुल्ये रचनात्वे कचित् कर्तपूर्वकत्वमपरत्र तद्विपर्यय इति महान् व्यामोहः । एवं धूमोऽपि कश्चिदनग्निक इत्यपि स्यात् ।
12. भीमांस-- 'स्यना३५ हावाने अरणे' 'भय भातृ डावाने २२' मा બેમાંથી કે હેતુ અપ્રોજક છે ?
વૈયાયિક –અમે ઉત્તર આપીએ છીએ. રચનારૂપ હોવાથી એ હેતુ જ પ્રયોજક છે કારણ કે પુરુષ વિના ક્યારેય અક્ષરવિન્યાસ જે નથી. હે પૂજ્ય સભ્ય ! લોકમાં તમે ક્યાં જોયું કે સાંભળ્યું કે વાક્યગત પદોની રચના નૈસર્ગિકપણે [અર્થાત્ પુરુષની અપેક્ષા વિના] થાય છે ? જે વેદમાં પદોની રચના સ્વાભાવિક [ અર્થાત્ પુરુષનિરપેક્ષ ] હોય તો પટમાં તંતુઓની રચના तुभ स्वाभावि नथी ? "शन्नो देवीरभिष्टये[अथव. १.६.१], 'नारायणं नमस्कृत्य' [महामा. मा०१.१ 1. 'अत्युत्तरस्यां दिशि देवतात्मा' [भारस०१.१] सभा स्यनापार तुल्य हावा छता ક્યાંક તે કર્તા પૂર્વક છે અને બીજે એનાથી ઊલટું [અથાત્ કર્નાનિરપેક્ષ) છે એમ માનવું મોટી ભ્રાન્તિ છે. આ રીતે તો કોઈક ધૂમ અનગ્નિક છે એમ કહેવાનું થાય.
13. किमिदानी कुमारसम्भवतुल्योऽसौ वेदः सम्पन्नः । अहो ! सर्वास्तिकधुर्येण वेदप्रामाण्यं साधितं नैयायिकेन ! अलमुपहासेन । रचनामात्रमेव तुल्यं : वेदस्य कुमारसम्भवेन, नान्यत् । न चेयतोपहसितुं युक्तम् । किमस्य शब्दत्वसामान्य शङखशब्दसाधारणं नास्ति, सत्तासामान्यं वा सर्वसाधारणमिति ?। ।
13. भीमांस- शु. तो वे आवे भारसंभवतुल्य पनी गयो ? अहो ! सौ આસ્તિકામાં અગ્રેસર એવા તૈયાયિકે વેદપ્રામાણ્ય સિદ્ધ કર્યું !
તૈયાયિક- ઉપહાસ રહેવા દો. કુમારસંભવ સાથે વેદની કેવળ રચના જ સમાન છે, બીજુ કંઈ સમાન નથી; અને આટલા માત્રથી ઉપહાસ કરવો એગ્ય નથી. શું વેદગત શબ્દસ્વસામાન્ય શંખશબ્દમાં પણ સભાનપણે નથી ? શું વેદગત સત્તા સામાન્ય બધામાં સભાનપણે નથી ? 14. .. ननु याः कालिदासादिरचना: कर्तपूर्विकाः ।
ताभ्यो विलक्षणैवेयं रचना भाति वैदिकी । इहाध्ययनवेलायां रूपादेव प्रतीयते । अकृत्रिमत्वं वेदस्य भेदैस्तैस्तैरनन्यगः ॥
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
