Nammala

Author(s): Dhananjay Mahakavi, Shambhunath Tripathi
Publisher: Bharatiya Gyanpith

Page 55

अमरकीतिविरचितभाष्योपेता यदिहनिमनिकम्पशिकषिभ्यः सः" स प्रत्ययः । “छशोश्व" । "पढोः कारसे' अक् प । कापसंयोगे क्षः" । अक्ष इति जातः । ऊहन ऊहः । ऊहो विद्यते यस्याः सा ऊहिनी । अक्षाणामूहिनी अक्षौहिणी । “समा. सान्तसमीपयोरसुवादे" अस्पार्थः समासस्य अन्ते समासस्य समीपे च नकारस्य पूर्वपदस्थात् निमित्तात् (परस्य) यो भवति वा । इदानीम् अक्षौहिणीप्रमाणं क्रियते । यद्भारतम्
"एको रथो गजश्वको तराः पञ्च पदातयः। वयश्च तुरगास्तज्नैः पत्तिरित्यभिधीयते ।। पस्यंगलिगुणः सर्व क्रमादाख्या यथोत्तरम् । सेनामुख गुल्मगणौ वाहिनी पृतना चमूः॥
अनीकिनी पत्ते स्त्रिगुणं सेनामुखम् । गाः ३, रथाः ३, अश्वाः ९, पदातयः १५ इति सेनामुखम् । गजाः ९, रथाः ६, अश्वाः २७, पदातवः ४५ इति गुल्मम् । गजाः २७, रथाः२७, अश्वाः ८१, पदातयः १३५, इति गणः । गजाः ८१, रथाः८१, श्रश्वाः २४३, पदालयः ४०५ इति वाहिनी । गजा २४३, रथाः २४६. अश्वाः ७२६, पदातयः १२१५, इति पृतना | गनाः ७२६, रथाः ७२६. अश्वाः २१८७, पदातयः ३६४५.
इति च । गजार २१८३, रा. २१८७, अश्वाः ६५६१, पदातयः १०९३५ इत्यनीकिनी । दशानी"१५ किन्योऽक्षौहिणी | गजाः २१८७०, रथाः २१८७०, अश्वाः ६५६१०, पदातयः १०९३५० | बलते
संवृणोति परभूमि बलम् । उभयम् । अनिति प्राणिति तूर्यस्वनैः न नीयते पराभवं वा अनीकम् । वाहा अश्वाः सन्स्यस्या वाहिनी। साध्यते (मनेन) साधनम् । परान् शत्रून् चमति ग्रसते चमूः । कृषि- . चमितनिधनिवधिसर्जिर्जिभ्य ः।" चमुश्च । ध्वजाः सन्त्यस्यां वजिनी । नायकं पिपति पृतना ।
अझै सिनोति बध्नाति सेना | "सिनोतेना"। सेनायाः स्वाथै यणि सैन्यम् । दाम्पत्ति दण्डः । वरूथो रथ. २० गुप्तिरस्त्यस्या वरूथिनी । पताकिनी । चक्रन् । अनीकिनी । “गूदः । तन्त्रम् ।
कदनं समरं युद्धं संयुगं कलहं रणम् ।
संग्राम सम्परायाजी संयदाहुमहाहवम् ।। ८७ ॥ एकादश युद्धे । कयते कदनम् । समियति प्रतिविकला भवन्त्यत्र नगः समरम् । युध्यते. (ना) रिभिर्युद्धम् । भटाः संयुज्यन्ते मिलन्त्यत्र संयुगम् । कलं मधुरं वाक्यं हन्त्यत्र कलहः । रणन्ति २५ दुन्टु भयोऽत्र रपाम् । संग्रस्यन्ते सत्वान्यनेनेति संग्राम:'"। पुंसि | संपरैति मृत्युरत्र सम्परायः। भटा अज्यन्ते
क्षिप्यन्तेऽत्र श्राजिः ! स्त्रीचोः । संयतन्तेऽत्र तान्तं संयत् । महाश्चासौ आहवः' 'महाहवः । तम् आहुः
१. का. सू. ३।६।६।। २. का. सू. ३।८।४। ३. 'कषयोगे क्षः" 1 का. रू० पू० २५६ स० । ४. प्रथमः इलोको महाभारत उपलभ्यते । तस्योपलब्धिस्तु द्वितीयाध्याये पञ्चदशश्लोकत्येन । इतरस्तष नोपलभ्यते। तत्र "एको रथः" इति श्लोकानन्तरम् - "पत्तिन्तु त्रिगुणामेतामाहुः सेनामुर्ख युधाः । त्रीणि सेनामुखान्येको गुल्म इत्यभिधीयते ।। त्रयो नुल्मा गणो नाम वाहिनी तु गणात्रयः । स्मृताः स्तिस्वस्तु वाहिन्यः पृतनेति विचक्षणः ॥ चमूस्तु पृतनास्तिमस्तिस्रश्वम्बस्वनीकिनी। अनीकिनी दशगुणां प्राहुः सेनामुखं बुधाः ॥ इति । श्लो० १६, १७.१८ । ५. अभि• चि० २१४१३। ६. का० उ० सू. ६।३.! ७. का० उ० सू० ६॥३॥ ८. गूदशब्दस्य सेनाथें उन्यत्र प्रमाणं मग्यम् । ५. "कद वैक्लव्ये' | कात विक्तूयतेऽनेनास्मिन्धा । करोधिकरणे वा ल्युट । १०. खङ् ग्राम युद्धे । स मामयन्ते नेति । हेमचन्द्रः । सङ्कामणं सलाम इति रामाश्रमः । ११. 'प्रादूयन्ते बोद्धारोऽवेत्याहवः ।