________________
ચિત્ત, મન અને આરોગ્ય
સ્વસ્થ મહાવીરનું શરીર અત્યંત દઢ હતું, તેમનું આરોગ્ય ખૂબ બળવાન હતું તેથી તેઓ આટલી બધી મુશ્કેલીઓ, સમસ્યાઓ સહન કરી શક્યા, આટલા બધા ઉપસર્ગોને સહન કરી શક્યા. શરીર મજબૂત હોય, સ્વસ્થ હોય તો ઘણી બધી પરિસ્થિતિઓને સહન કરી શકાય છે અને ચેતના પણ બરાબર કામ કરતી રહે છે. ભગવાનની સ્તુતિમાં એક ખૂબ જ માર્મિક વાત કહેવામાં આવી છે –
વપુરેવ તવાચષ્ટ, ભગવન્! વીતરાગતામ્ |
નહિ કોટરસંસ્થગ્નૌ, તરુર્ભવતિ શાઠ્ઠલઃ ||
ભગવાન ! આપનું શરીર જ બતાવી રહ્યું છે કે આપ વીતરાગ છો. અન્ય કોઈ સાક્ષીની જરૂર જ નથી. દૃષ્ટાંતની ભાષામાં તેનું સમર્થન કરવામાં આવ્યું કે જે વૃક્ષના મૂળમાં આગ લાગી હોય તે શું હર્યુંભર્યું વૃક્ષ રહી શકે ખરું? જેના મૂળમાં આગ લાગી હોય તે વૃક્ષ
ક્યારેય હર્યુંભર્યું રહી શકે નહિ. જો તમારા શરીરમાં કષાય, રાગદ્વેષ, ક્રોધ, વિકાર આ બધું પ્રબળ હશે તો તમારું શરીર એટલું મજબૂત નહિ હોય. તમારું શરીર સ્વસ્થ છે એ જ બતાવી રહ્યું છે કે તમારી ભીતરમાં સઘળું શાંત છે. કોઈ ઉત્તેજના નથી, ક્રોધ નથી, આવેશ અને આવેગ નથી. આ શરીર પોતે જ સાક્ષી આપી રહ્યું છે.
આ શ્લોકની મીમાંસા કરીએ તો, નિષ્કર્ષ એ છે કે આરોગ્યનો આ સંબંધ માત્ર શરીર સાથે નથી, તેનો સંબંધ આપણા ચિત્ત સાથે, મન,
સાથે છે, ભાવ સાથે છે. આ તમામ સાથે આરોગ્યનો સંબંધ છે. માત્ર સંતુલિત ભોજન કે પોષણ થકી શરીર સ્વસ્થ રહે છે એવી ભ્રાંતિનું ક નિરસન આવશ્યક છે. આ વાત કરી હતી. મહાપીનું આયેયણાય ના ૧૧ . એ
ક
Jain Educationa International
For Personal and Private Use Only
www.jainelibrary.org
