________________
છે. તૈજસ શરીર આપણી પ્રાણશક્તિને પેદા કરનારી શક્તિ છે. તેમાં અવ્યવસ્થા અને ગરબડ થાય તો શરીર બીમાર પડે છે. આ તમામ સંદર્ભોમાં આરોગ્યની સમસ્યા વિષે વિચાર કરતી વખતે આપણે બે શરીરોની શૃંખલાનો વિચાર કરવો પડશે. પર્યાપ્તિ : જીવનશક્તિ
જ્યારે સ્થૂળ શરીર નિર્મિત થાય છે ત્યારે છ જીવનશક્તિઓ નિર્મિત થાય છે. તેમની અભિધા છે – આહાર પર્યાપ્તિ, શરીર પર્યાપ્તિ, ઇન્દ્રિય પર્યાપ્તિ, શ્વાસોચ્છવાસ પર્યાપ્તિ, ભાષા પર્યાપ્તિ અને મનઃ પર્યાપ્તિ. આ પર્યાપ્તિઓ એટલે કે છ જીવનશક્તિઓ આપણાં શરીરમાં વિદ્યમાન છે.
આહાર પર્યાપ્તિનું કેન્દ્ર કંઠ-થાઈરોઈડનો ભાગ છે. અહીં ચયાપચયની ક્રિયા થાય છે. આ ખૂબ મહત્ત્વપૂર્ણ ભાગ છે. શરીર પર્યાપ્તિનું કેન્દ્ર નાભિ છે. તે શરીરની રચનાનું મૂળ આધાર કેન્દ્ર છે. મહર્ષિ પતંજલિએ એક મજાની વાત કહી હતી –“નાભિચક્રેકયડજ્ઞાન નાભિચક્ર દ્વારા સમગ્ર શરીરની રચનાનું જ્ઞાન થાય છે. સમગ્ર શરીરની સંરચનાનું જ્ઞાન નાભિ ઉપર ધ્યાન કરવાથી થાય છે. નાભિનું મહત્ત્વ યોગમાં પણ જોવા મળે છે અને શરીરશાસ્ત્રની દૃષ્ટિએ પણ જોવા મળે છે. મધ્યવર્તી કેન્દ્ર છે નાભિ. શરીર માટે જે નિરંતર પોષણ જોઈએ, તે પોષણ નાભિ દ્વારા પ્રાપ્ત થાય છે. નાભિ દ્વારા બહારના પુદ્ગલોનું નિરંતર ગ્રહણ થતું રહે છે. ગ્રહણની આ ક્રિયા સતત ચાલુ રહે છે.
આહાર પર્યાપ્તિ અને શરીર પર્યાપ્તિ – બંને વચ્ચે ઊંડો સંબંધ છે. એક છે કંઠનું સ્થાન અને બીજું છે નાભિનું સ્થાન. યોગનો એક પ્રયોગ થાઈરોઈડ અને એડ્રીનલના સંતુલન માટે અત્યંત ઉપયોગી છે. પ્રયોગની વિધિ આ મુજબ બતાવવામાં આવી છે –
સૂઈ જાવ, સૂઈ જઈને ગરદનને ઉપર ઊંચકો અને નાભિને જુઓ. | સૂતાં-સૂતાં નાભિદર્શન કરવાની આ ક્રિયાને ખૂબ મહત્ત્વપૂર્ણ ક્રિયા માનવામાં આવે છે. આ ક્રિયા દ્વારા એડ્રીનલ અને થાઈરોઈડનું સંતુલન સ્થપાઈ જાય છે. યોગમાં કંઠનું ખૂબ મહત્ત્વ છે કારણ કે
જ્યાં વૃત્તિઓ પ્રગટ થાય છે, સંવેદનાઓ પ્રગટ થાય છે, તે જગાએ નિયંત્રણ થાઈરોઈડ દ્વારા થાય છે. બ્રહ્મચર્ય માટે પણ આ પ્રયોગ
હતી . મહાપીરનું આયેયgla * 35
* * *
Jain Educationa International
For Personal and Private Use Only
www.jainelibrary.org
