________________
છે. ઓજ આહાર જ્યાં સુધી વ્યક્તિ જીવતી રહે છે ત્યાં સુધી ટકી રહે છે. ઓજ આહાર સમાપ્ત થતાં જ વ્યક્તિ મૃત્યુ પામે છે. આહાર પર્યાપ્તિ અને ઓજ આહાર આ બંને વચ્ચે ઊંડો સંબંધ છે.
કેન્દ્ર છે મસ્તિષ્કમાં
ઇન્દ્રિય પર્યાપ્તિનું કેન્દ્ર આપણા મસ્તિષ્કમાં છે. શ્રવણ અને ચક્ષુનાં કેન્દ્રો પણ આપણા મસ્તિષ્કમાં બનેલાં છે. શ્વાસોચ્છ્વાસ પર્યાપ્તિનું મૂળ કેન્દ્ર મસ્તિષ્કમાં છે. તેનું કાર્ય સંચાલક કેન્દ્ર રેસ્પિરેટરી સિસ્ટમ શ્વસનતંત્રને કહી શકાય. ભાષા પર્યાપ્તિનું કેન્દ્ર પણ મસ્તિષ્કમાં છે. આપણે ભાષા વર્ગણાના પરમાણુઓને ગ્રહણ કરીએ છીએ, તે પુદ્ગલોને ભાષાના સ્વરૂપમાં બદલીએ છીએ અને તેમનું વિસર્જન કરીએ છીએ ત્યારે આપણી વાણી વ્યક્ત થાય છે. ભાષા પર્યાપ્તિમાં ત્રણ કાર્ય થાય છે : પોતાને યોગ્ય પુદ્ગલ પરમાણુઓ ગ્રહણ કરવા, પોતાના કાર્યને અનુરૂપ તે પરમાણુઓને પરિવર્તિત કરવા, પરિણમન કરી દેવું અને પછી તેમનું વિસર્જન કરી દેવું, ઉત્સર્જન કરી દેવું. આ ત્રણ ક્રિયાઓ પ્રત્યેક પર્યાપ્તિની સાથે થાય છે.
છઠ્ઠી પર્યાપ્તિ મનઃ પર્યાપ્તિ છે. તેનું કેન્દ્ર પણ મસ્તિષ્કમાં છે.
આ છ પર્યાપ્તિઓ આપણી જીવનશક્તિ છે. તેમની સાથે આરોગ્યનો સંબંધ ખૂબ ઊંડો છે. જો આહાર પર્યાપ્તિ બરાબર કામ કરતી હશે તો આરોગ્ય સારું રહેશે. આપણે આરોગ્યના માર્ગમાં આવતા અવરોધોને પાર કરી શકીશું. આપણી જે જૈવિક રોગપ્રતિરોધક ક્ષમતા છે તે પણ ટકી રહેશે. આ બધાનો આધાર આહાર પર્યાપ્તિ છે. જ્યાં સુધી શરીર પર્યાપ્તિનું કાર્ય યોગ્ય રીતે ચાલશે ત્યાં સુધી આરોગ્ય સારું રહેશે. જ્યારે માણસ આ પર્યાપ્તિઓની સ્વાભાવિક અવસ્થામાં કોઈ અવરોધ ઊભો કરે છે ત્યારે બહારના કીટાણુઓ અથવા જીવાણુઓનું આક્રમણ માણસને રોગી બનાવી દે છે.
રોગ પ્રતિરોધક ક્ષમતાને માત્ર એક તંત્ર સાથે નહિ, આ તમામ-છ જીવનશક્તિઓ સાથે જોડવામાં આવે તો જ આરોગ્યની વ્યવસ્થા બરાબર ચાલે છે. જ્યારે થાઈરોઈડની ક્રિયામાં ગરબડ
મહાવીરનું મણેગ્યશાસ્ત્ર * ૩૮
Jain Educationa International
For Personal and Private Use Only
www.jainelibrary.org
