________________
નથી. એક માણસે નિદાન કરાવ્યું, ચિકિત્સા કરાવી અને દવા લેતાં લેતાં તે થાકી ગયો. તે કહે છે કે હવે હું દવા નહિ લઉં. ડૉક્ટર કહે છે કે તમને કશી બીમારી નથી. આવા સંજોગોમાં જો તે માનસિક ચિકિત્સકની સલાહ લે તો તેને ફાયદો થઈ શકે છે. તેથી પણ આગળ ભાવનાત્મક ચિકિત્સાની પદ્ધતિમાં ચાલ્યો જાય તો તેને સમાધાન મળી જશે.
આ સમગ્ર ચર્ચામાં બે મુદા બને છે. એક સમગ્ર ચિકિત્સાની પદ્ધતિ અને બીજી વિભક્ત ચિકિત્સાની પદ્ધતિ. ક્યાંક ક્યાંક ખંડિત ચિકિત્સાની પદ્ધતિનો પણ ઉપયોગ થાય છે.
દુઃખનો પાંચમો પ્રકાર
આચાર્યોએ દુ:ખના ચાર પ્રકાર ગણાવ્યા છે : સહજ દુઃખ, શારીરિક દુઃખ, માનસિક દુઃખ અને આગંતુક દુઃખ. અકસ્માત કોઈ દુર્ઘટના ઘટી કે એક્સિડન્ટ થયો તો તે આગંતુક દુઃખ છે. કોઈકે પથ્થર માર્યો અને ઘા પડ્યો તો તે આગંતુક રોગ છે. તેનો ન તો શરીર સાથે સંબંધ છે કે ન તો મન સાથે સંબંધ છે. તે આગંતુકદુઃખ છે. બીજું છે સહજ દુઃખ. ભૂખ અને તરસ લાગવી તે એક પીડા છે. સંસ્કૃતના કવિઓએ કહ્યું – સુજ્જઠરાગ્નિના પીડા – જઠરાગ્નિ દ્વારા પેદા થતી પીડા એ ભૂખ છે.
શરીરમાં ઉત્પન્ન થતા રોગો શારીરિક રોગ છે. મન ઉપર આઘાત લાગવાથી જે દુઃખ થાય છે તે માનસિક દુઃખ છે. મન ઉપર આકસ્મિક આઘાત લાગે છે અને વ્યક્તિ દુઃખી થઈ જાય છે. દુઃખનો પાંચમો પ્રકાર ભાવનાત્મક દુ:ખનો હોઈ શકે. તે દુઃખ કે જેનો મન સાથે કશો સંબંધ નથી.
સામાન્ય રીતે એવો નિયમ પણ છે અને એમ માનવામાં પણ આવે છે કે આપણા સમગ્ર શરીર ઉપર મસ્તિષ્કનું નિયંત્રણ છે. પ્રશ્ન ઉદ્ભવે છે કે તો પછી મસ્તિષ્ક ઉપર કોનું નિયંત્રણ છે ? કહેવાય છે છે કે મસ્તિષ્ક ઉપર મનનું નિયંત્રણ છે. આ વાત સાચી નથી - લાગતી. મન મસ્તિષ્ક ઉપર નિયંત્રણ કરી શકતું નથી. મન ઉપર નિયંત્રણ કોનું છે ? કહેવાય છે કે ભાવનું. ભાવનો મસ્તિષ્ક સાથે, હાઈપોથેલેમસ સાથે ગાઢ સંબંધ છે. હાઈપોથેલેમસ અત્યંત
* કર્યા
હતા
કાકા -
હતી', 'T '
' - મહાવીર જયાણા
?
Jain Educationa International
For Personal and Private Use Only
www.jainelibrary.org
