________________
અપાવનાર છે. આ એક નાનકડું સૂત્ર છે, પરંતુ તેની મર્મસ્પર્શી વ્યાખ્યા કરવાનું ભારે મુશ્કેલ કામ છે. કાયોત્સર્ગ તમામ દુઃખોથી મુક્તિ કેવી રીતે આપી શકે છે ? જો વિજ્ઞાનના સંદર્ભમાં આપણે તેને સમજવાનો પ્રયત્ન કરીએ તો વાત કાંઈક અંશે સમજાય છે. મસ્તિષ્કના અનેક તરંગો છે – અલ્ફા, બીટા, થીટા, ગામા વગેરે.
જ્યારે જ્યારે અલ્ફા તરંગ હોય છે ત્યારે ત્યારે માનસિક તનાવમાંથી મુક્તિ મળે છે, શાંતિ પ્રસ્ફટિત થાય છે. કાયોત્સર્ગની સ્થિતિમાં અલ્ફા તરંગને વિકસિત થવાની તક મળે છે. કાયોત્સર્ગ કરતાં જ અલ્ફા તરંગો જાગવા લાગશે અને માનસિક તનાવ ઘટવાનું શરૂ થઈ જશે. ઈ. સી. જી. કરનારા નિર્દેશ આપે છે કે શરીરને બિલકુલ ઢીલું મૂકીને સૂઈ જાવ. દાંત કાઢતી વખતે ડૉક્ટર સૂચના આપે છે કે જડબાને તદ્દન ઢીલું કરી દો. જડબું તંગ રહે તો દાંત નીકળી શકતો નથી અને પીડા પણ વધુ થાય છે. દર્દને મટાડવું હોય, દર્દને ઘટાડવું હોય તો કાયોત્સર્ગ અનિવાર્ય છે. તનાવ અને દર્દ
વૈજ્ઞાનિક દૃષ્ટિકોણથી આપણે તેની વ્યાખ્યા કરીએ. તાજેતરમાં જ જે નવી શોધ થઈ છે તે એ છે કે રસાયણ દ્વારા આપણે પીડાને દૂર કરી શકીએ છીએ. આપણા મસ્તિષ્કમાં, સુષુપ્સામાં અનેક રસાયણો પેદા થાય છે, જે પીડાને ઓછી કરી દે છે. જ્યારે જ્યારે વ્યક્તિ ઊંડી ભક્તિ તરફ વળે છે, તેની વૈરાગ્ય ભાવના વધે છે, ધ્યાનની સ્થિતિ ગહન બને છે ત્યારે ત્યારે તે રોગજનિત પીડાને ભૂલી જાય છે. એ જ પીડાશામક સ્થિતિ બને છે કાયોત્સર્ગની સ્થિતિમાં. કાયોત્સર્ગની સ્થિતિમાં દરેક પીડા ઓછી થઈ જાય છે. આ સંદર્ભમાં મહાવીરનું એ વચન – “કાયોત્સર્ગ તમામ દુઃખોને શાંત કરનાર છે.' – કેટલું બધું મૂલ્યવાન અને મહત્ત્વપૂર્ણ છે ! જ્યાં તનાવ આવશે ત્યાં દર્દ વધી જશે. તનાવ અને દર્દને ગાઢ સંબંધ છે. જેવો તનાવ ઘટશે કે તરત પીડા ઓછી થઈ જશે. શરીરને ઢીલુ કરો, શિથિલ કરો તો પીડા વિલીન થઈ જશે. જે રસાયણ આપણા શરીરમાં પેદા થાય છે, તે રસાયણોને પેદા કરવા માટે કાયોત્સર્ગ સૌથી ના મહત્ત્વનો પ્રયોગ છે. મહાવીરનું આરોગ્યશાસ્ત્ર + ૧૩
કારણે
MEયાસ કરી ૫૧ -
* કા
.
Jain Educationa International
For Personal and Private Use Only
www.jainelibrary.org
