________________
તે આરોગ્ય છે. અલગ-અલગ દૃષ્ટિકોણ છે. આપણે મહાવીરને નજર સામે રાખીને રોગનાં કારણો વિશે વિચાર કરીએ તો સૌ પ્રથમ એ લક્ષ્ય ઉપર જવું પડશે કે દુઃખી દુઃખનો અનુભવ કરે છે. એમ માનવું પડશે કે આ રોગી છે. અરોગીને રોગ થતો નથી. રોગીને રોગ થાય છે. અરોગીને ક્યારેય રોગ થતો નથી. એક રોગ એ છે કે જે વ્યક્ત થઈ રહ્યો છે, એક રોગ એ છે કે જે ભીતરમાં છે પરંતુ વ્યક્ત થતો નથી. તે રોગનું મૂળ કારણ ભાવજગત છે. ક્રોધ, અહંકાર, કપટ, દુઃખ, ભય, ઘૃણા વગેરેનું ભાવજગત વ્યક્તિને રોગી બનાવી રહ્યું છે. ભાવજગત વ્યક્તિને નિરંતર રોગી બનાવતું રહે છે. જે વ્યક્તિ રોગી હશે તેની જીવનશક્તિ પણ નબળી હશે.
અધ્યવસાન અને આરોગ્ય
એવો નિયમ બનાવી શકાય કે કષાયચક્ર જેટલું ઉપશાંત હોય માણસ તેટલો ઓછો રોગી હશે. કષાયચક્ર જેટલું પ્રબળ હશે એટલો તે વધુ રોગી હશે. એવી ઘટનાઓ આપણે જોઈ અને સાંભળી છે કે કષાયની પ્રબળતા વ્યક્તિના વિનાશનું કારણ બની ગઈ છે. એક યુવાન શરીરમાં અત્યંત ભયંકર રોગ જાગ્યો. ચાલીસ વર્ષનો તે યુવાન બે કલાકમાં મૃત્યુ પામ્યો. આવું શાથી થયું ? આ સંદર્ભમાં મહાવીરનો એક શબ્દ-અધ્યવસાન યાદ રાખવો પડશે. અધ્યવસાન રોગનું એક કારણ બને છે. વ્યક્તિની સૂક્ષ્મ ચેતના કેવી છે ? મસ્તિષ્કીય ચેતના નહિ, ભીતરની સૂક્ષ્મચેતના કેવી છે ? અધ્યવસાન પ્રશસ્ત હશે તો તેનું આરોગ્ય પણ પ્રશસ્ત હશે. અધ્યવસાન અપ્રશસ્ત હશે તો તેનું આરોગ્ય પણ અપ્રશસ્ત હશે. અપ્રશસ્ત અધ્યવસાન ભીતરમાં રહેશે તો બીમારીને વધવાની તક મળી જશે. અપ્રશસ્ત અધ્યવસાનમાં વ્યક્તિ જલદી બીમારીથી આક્રાંત થઈ જાય છે. જો પ્રશસ્ત અધ્યવસાન હોય તો પછી ભલે ઠંડીની ઋતુ આવે, ગરમી કે વરસાદની ઋતુ આવે, કીટાણુઓ કે જીવાણુઓ ગમે તે આવે પરંતુ શરીર ઉપર તેનું પ્રબળ આક્રમણ થઈ શકશે નહિ.
કર્મનો સંદર્ભ
આ વિષયમાં કર્મસિદ્ધાંતની એક વ્યવસ્થા સમજવી જરૂરી છે. કર્મનો સિદ્ધાંત સર્વાત્મના સર્વ-સવ્વુણ સવ્વનો સિદ્ધાંત છે. એક મહાવીરનું આત્રેયશાસ્ત્ર * પ
Jain Educationa International
For Personal and Private Use Only
www.jainelibrary.org
