________________
છે એવી જ રીતે શ્વાસની સાથે પણ રંગોનું ધ્યાન કરવામાં આવે છે, સ્વાદનું પણ ધ્યાન કરવામાં આવે છે. શ્વાસ મીઠો પણ છે, કડવો પણ છે, ફિક્કો પણ છે, તીખો પણ છે. તમામ સ્વાદ તેમાં છે. તેમાં હલકાપણું પણ છે અને ભારેપણું પણ છે. તે મૃદુ પણ છે અને કઠોર પણ છે. તેમાં તમામ સ્પર્શ છે. ચિકિત્સાત્મક દૃષ્ટિએ આ તમામનો વિકાસ કરવામાં આવે તો શ્વાસ ચિકિત્સાની એક સ્વતંત્ર પદ્ધતિ બની શકે છે. રંગ આપણા શારીરિક આરોગ્યને પ્રભાવિત કરે છે. મનની ચંચળતા, ભાવોની ઉદ્વિગ્નતા વગેરે પણ રંગોનું ધ્યાન પ્રભાવિત કરે છે. માણસ જે પ્રકારના રંગનો શ્વાસ ગ્રહણ કરે છે તે શ્વાસ તેના શારીરિક તંત્ર, માનસિક તંત્ર તથા ભાવતંત્રને પ્રભાવિત કરે છે. આ દૃષ્ટિએ શ્વાસ માત્ર જીવનદાયી જ નથી, આરોગ્યદાયી પણ છે.
શ્વાસ અને આયુષ્ય
સમવાયાંગ આગમમાં દેવતાઓના આયુષ્યનું વર્ણન છે. સાથોસાથ તેમના શ્વાસોચ્છવાસના દિવસોનો પણ ઉલ્લેખ છે. કોઈ દેવતા પાંચ દિવસ, કોઈ દસ દિવસ, કોઈ પંદર દિવસ અથવા તો ત્રીસ દિવસ શ્વાસ લે છે. જેના આયુષ્યની અવધિ જેટલી લાંબી એટલી જ લાંબી એના શ્વાસની અવિધ. અથવા એમ કહીએ કે શ્વાસની અવધિ જેટલી લાંબી એટલું જ એનું આયુષ્ય લાંબુ. તેનું તાત્પર્ય એ છે કે દીર્ઘ આયુષ્યનો સંબંધ શ્વાસ સાથે છે. શ્વાસ નાનો કે અસંતુલિત હોય તો આયુષ્ય ઓછું, શ્વાસ લાંબો અને સંતુલિત હોય તો આયુષ્ય પણ લાંબું હશે. જો કે આયુષ્યનો સંબંધ આયુષ્યકર્મના પુદ્ગલો સાથે છે, પરંતુ તે પુદ્ગલોને ભોગવવાની ક્રિયા શ્વાસ છે. પુદ્ગલોને કેટલા સમયમાં ભોગવવા તેનું નિર્ધારણ શ્વાસ દ્વારા થાય છે. જ્યારે શ્વાસનો અને દીર્ઘ આયુષ્યનો સંબંધ છે તો શ્વાસનો સંબંધ આરોગ્ય સાથે છે તે વાત સ્વયંગમ્ય છે. જો શ્વાસ ઉચિત ન હોય તો આયુષ્ય ક્યારેય લાંબું હોઈ શકતું નથી. શ્વાસ ઉચિત હોય તો આયુષ્ય ઉચિત રહેશે. શ્વાસનો અને આયુષ્યનો, શ્વાસનો અને આરોગ્યનો તથા શ્વાસનો અને ભાવનો સંબંધ હોય છે. આ એક શ્રૃંખલા છે. તેથી આરોગ્ય વિશે વિચાર કરતી વખતે શ્વાસને અળગો રાખી શકાતો નથી.
Jain Educationa International
મહાવીરનું
કનીર આરોપશાસ્ત્ર * ૩૩
For Personal and Private Use Only
www.jainelibrary.org
