________________
થવા દેતું નથી. હંમેશાં રાગ-દ્વેષ પેદા કરતું રહે છે. રાગાત્મક અને દ્વેષાત્મક પ્રવૃત્તિમાં જ માણસનું આકર્ષણ થયા કરે છે.
બીજું પાસું
જો આ ચિત્ત જ આપણા જીવન સાથે જોડાયેલાં હોત તો આપણે ક્યારેય સફળ થઈ શક્યા ન હોત. તેનું બીજું પાસું પણ છે. તે પણ સૂક્ષ્મ શરીરનાં વિશુદ્ધ પ્રકંપનો દ્વારા બને છે. તે પાસું એટલે અનાવરણ ચિત્ત. માત્ર આવરણ નથી, અનાવરણ પણ છે તેથી આપણે જ્ઞાનનો વિકાસ કરી શકીએ છીએ. આપણી ચેતના સર્વથા આવૃત્ત નથી હોતી.
કહેવામાં આવ્યું કે ચેતનાનો અનંતમો ભાગ હંમેશાં ઉદ્ઘાટિત રહે છે, તે ક્યારેય આવૃત્ત થતો નથી. જો ચેતના પૂર્ણ આવૃત્ત થઈ જાય તો પછી જીવ અજીવ બની જાય. આવા સંજોગોમાં જીવ અને અજીવ વચ્ચે તફાવત જ ન રહે. અનાવરણ ચિત્ત પણ હંમેશાં સક્રિય રહે છે, પોતાનું કામ કરતું રહે છે અને ચૈતન્યને સર્વથા આવૃત્ત થવા દેતું નથી.
બીજું છે નિર્વિઘ્ન ચિત્ત, ચારે તરફ અવરોધ જ અવરોધ હોય, અડચણો જ અડચણો હોય તો માનવી શી રીતે કાર્ય કરી શકે ? તે અવરોધને તોડે છે. અવરોધને પાર કરવાનું પ્રતિનિધિ ચિત્ત છે નિર્વિઘ્ન ચિત્ત, તે સક્રિય રહે છે તેથી માણસ ઘણાં બધાં કાર્યો કરી શકે છે.
ત્રીજું ચિત્ત સમ્યગ્ દર્શન ચિત્ત છે. તે સમ્યક્ દૃષ્ટિકોણનું નિર્માણ કરે છે. તત્ત્વને તત્ત્વસ્વરૂપે સ્વીકારે છે, યથાર્થને યથાર્થની દૃષ્ટિએ જુએ છે. એના જ સહારે વિધાયક ભાવ અને વિધાયક ચિંતનની પ્રક્રિયા ચાલે છે.
ચોથું છે વીતરાગ ચિત્ત. કોઈપણ વ્યક્તિ સર્વથા ચરિત્ર્યશૂન્ય નથી હોતી. ચરિત્રનો કિંચિત માત્રમાં પ્રત્યેક વ્યક્તિમાં વિકાસ થાય છે. આ વિકાસ વીતરાગ ચિત્ત દ્વારા નિષ્પન થાય છે.
સંદર્ભ આરોગ્યનો
આપણે આરોગ્યની દૃષ્ટિએ ચિંતન કરીએ. આવરણ ચિત્તનો સીધો સંબંધ સ્વાસ્થ્ય સાથે નથી, તેનો સંબધ જ્ઞાન સાથે છે. સ્વાસ્થ્યની
મહાવીરનું આગ્નેયાસ્ત્ર
Jain Educationa International
For Personal and Private Use Only
www.jainelibrary.org
