________________
સંપાદન-સંશોધનની વેળાએ પ્રાસ્તાવિક
કૂપદષ્ટાંત વિશદીકરણ ગ્રંથરત્નના સંપાદન-સંશોધનની વેળાએ પ્રાસ્તાવિક
-
- -
ન્યાયાચાર્ય, ન્યાયવિશારદ –સારસ્વત પુત્ર મહામહોપાધ્યાય શ્રી યશોવિજયજી મહારાજાની, શ્રાવકો જે દ્રવ્યસ્તવ-જિનપૂજા કરે છે, તે નિર્દોષ છે, એ સમજવા માટેની એક અજોડ અણમોલ કૃતિ એટલે કૂપદષ્ટાંત વિશદીકરણ ગ્રંથ !
આ ૧૩ ગાથાની નાની શી ગાગરમાં સૂક્ષ્મ પદાબોધનો મહાસાગર ઉપાધ્યાયજીએ આ ગ્રંથમાં ઠાલવ્યો છે. અતિ અદ્ભુત એવા સૂક્ષ્મ-અપૂર્વ પદાર્થો આ ગ્રંથમાં મહામહોપાધ્યાય ગ્રંથકારશ્રીએ, અનેક શાસ્ત્રપાઠો આપવાપૂર્વક સમુક્તિક વર્ણવેલ છે. આવા ગ્રંથરત્નનું વાંચન કરતાં અપૂર્વ આનંદની અનુભૂતિ સહજ થાય છે અને ગ્રંથકારશ્રીનાં ઓવારણાં લેવાનું મન થઈ જાય છે.
આ કૂપદષ્ટાંત વિશદીકરણ ગ્રંથનું વિવેચન તૈયાર થયું એમાં મુખ્ય કારણ એ છે કે, પ્રતિમાશતક ગ્રંથરત્નનું વાંચન પંડિતવર્યશ્રી પ્રવીણભાઈ પાસે ચાલી રહ્યું છે, એમાં જ્યારે ૬૦મો શ્લોક આવ્યો કે –
पूजायां खलु भावकारणतया हिंसा न बन्धावहा, गौणीत्थं व्यवहारपद्धतिरियं हिंसावथा निश्चये । भावः केवलमेक एव फलदो बन्धोऽविरत्यंशजस्त्वन्यः कूपनिदर्शनं तत इहाशङ्कापदं कस्यचित ।।६०।।
ભાવનું કારણ પણું હોવાને કારણે પૂજામાં હિંસા નક્કી બંધાવતા નથી. પૂજામાં પ્રશસ્ત હિંસાથી પુણ્ય બંધાય છે, એ પ્રકારે આ વ્યવહારપદ્ધતિ ઉપચારથી છે. વિષ્ણુયાયથી વિચારીએ તો હિંસા ફોગટ છે, ફક્ત ભાવ એક ફળને આપનારો છે. અવિરતિ અંશથી ઉત્પન્ન થયેલ બંધ પૂજામાં થનારા ભાવથી અન્ય છે, તે કારણથી પૂજમાં કૂપદષ્ટાંત કોઈની આશંકાનું સ્થાન છે.
આ રીતે પ્રતિમાશતકના શ્લોક-૧૦માં કહ્યું, તેથી ત્યાં સહજ જિજ્ઞાસા ઉદ્ભવે કે ફૂપદષ્ટાંત શું છે ? દ્રવ્યસ્તવમાં કૂપદષ્ટાંતની સંગતિ કઈ રીતે થઈ શકે છે?
શ્રાવક જ્યારે ભગવાનની પૂજા કરે ત્યારે તન્મયભાવથી સમાધિજનિત ભાવ હોત તો પૂજાની ક્રિયા પરિપૂર્ણ અબંધનું કારણ છે, અને જેમને ભગવાનની પૂજામાં વ્યુત્થાનદશા હોય તો પણ સમાધિજનિત ભાવ સંસ્કારશેષરૂપે તે ભાવ વર્તે છે, તેઓની
