________________
– જૈન યુગ -
-
તા. ૧૫-૩-૩૧
જી-કચ્છ
જૈન ચગ.
વિવાર
જે છે, જેથી અમુક સિદ્ધાંતે અમુક વિચારે તથા અમુક उधाविव सर्वसिन्धवः, समुदीर्णास्त्वयि नाथ! दृष्टयः ।।
ભાવનાએ તે જન સામાન્યની અને માત્ર એક જ ધમની નથી न च तासु भवान् प्रदृश्यते, प्रविभक्तासु सरिस्स्विबोदधिः॥
" એ સિદ્ધ થાય અને મતમતા અને ધાર્મિક ઔદાર્યને - સિર વિ. વિ. ઇન
વિકાસ થનાં વિશ્વધર્મના સિદ્ધાંતે તરી આવે અને વધેa અર્થ-સાગરમાં જેમ સર્વ સરિતાઓ સમાય છે તેમ હે નાથ! કુટુંવમ્ એ પ્રશસ્ત ભાવના સૌ કવીકારે.
તારામાં સર્વે દૃષ્ટિએ સમાય છે; પણ જેમ 'થર થર થી ઉત્તરાધ્યયન સુત્ર તથા શ્રી દશવૈકાલિક સૂત્ર તે સરિતાઓમાં સાગર નથી દેખાતો તેમ પૃથક્ પૃથક્ ટિમાં : કારક
અમર : ઉદાહરણ છે, તેજ પ્રમાણે આખું આગમ સાહિત્ય આખી તારું દર્શન થતું નથી.
દુનવા મુખ્ય ભાષાઓમાં અનુવાદિત થાય તે તેથી જન
ધર્મને, જેન તન્ય જ્ઞાનને જન આચારને તથા ટુંકમાં ન મરતા સહુ જેમ સાગરે, તુજ માં નાય! સમાય, દષ્ટિએ: ભાવનાને પ્રચાર અનુપમજ થાય, અને જૈનધર્મ વિશ્વધર્મ
થવાની ભૂમિકા તૈયાર થાય. આખું આગમ સાહિત્ય દુનિયાના મુખ્ય મુખ્ય ભાષાઓમાં અનુવાદિત કરવું દુષ્કર લાગે તે પણું એક કે બે પ્રથા ઉપર દર્શાવ્યું તેમ જૈનના લાક્ષણિક કહેવાય તેને તે બધી મુખ્ય ભાષાઓમાં અનુવાદ થવા જોઈએ.
હવે તેને અંગે અર્થ માગધી અથવા પ્રાકૃત ભાષાનું ૬ તા. ૧૫-૩-૩
રિક્ષણ તથા પ્રચાર પણ અત્યંત આવશ્યક છે. એ તરફ પણ જેનું લક્ષ દેરાય એ અમને જરૂરી લાગે છે. હજારો સામાન્ય
મનુો કરતાં થોડા પણું જેન કે જેનેતર વિદ્વાનોના હૃદયમાં જૈન ભાવનાના પ્રચાર માટે
જૈન ધર્મ તેની ભાષાના સીધા જ્ઞાન દ્વારા સ્થાન મેળવે તે
તેનાં ફળ કેટલાં સારાં નિપજે એ કલ્પનાતીત છે. દિશા સચન.
બૌદ્ધ ધર્મનું સાહિત્ય તથા તેની પાલી ભાષાના પ્રવર્તમાન સમયમાં જૈન ભાવનાના પ્રચાર માટે કેવા ચારને ઈતિહાસ જાણનારાઓ એ વાત તુરત કબુલ કરશે. પ્રયા કરવા આવશ્યક છે તેના નિર્ણય માટે ઘણી બાબત માત્ર ૧૦૦-૫૦ વર્ષ પહેલાં બૌદ્ધ સાહિત્ય તથા પાલી ભાવિચારવા જેવી છે. અત્રે તેમાંની એકનાજ વિચાર કરવામાં પાન અભ્યાસ પશ્ચિમાય વિદ્વાનોએ કરવા માંડશે. તેને આવે છે અને તે જૈન સાહિત્યના પ્રચારની છે.
લઈને તે વિદ્વાનો ઘણી મહેફટી સંખ્યામાં બૌદ્ધ ધર્મ તથા * જૈન સાહિત્યમાં પણ ખાસ કરીને કયા પ્રકારના સાહિત્ય તરફ ઝુકાયા. હર્મન યાકેબી Jacobi તથા Dr. સાત્વિને પ્રચાર થવો જોઈએ એ પહેલાં નક્કી થવું જોઇએ. Bahler 3. બુદ્ધર જેવા વિદ્વાનોના પ્રયાસથીજ જૈન ધર્મ આપણે સૌ એક રીતે તે બધા જૈન સાહિત્યનો પ્રચાર એ બૌદ્ધ ધર્મથી સ્વતંત્ર ધર્મ છે એ સાબીત થયું-પશ્ચિમા
છીએ પરંતુ વિષયવાર મહા વિચારતાં અને જુદા જરા ય વિદ્વાનોએ સ્વીકાર્યું; અને ત્યારપછી તેઓનું જૈન સાહિત્ય ધર્મોના આ દિશામાં થતા પ્રયાસે જોતાં આપણું જે લાક્ષણૂિક અને અર્ધ માગધી ભાષા તરફ વધુ અને વધુ ધ્યાન ખેંચાયું. સાહિત્ય હોય તેને પ્રચાર સૌથી પહેલાં થવો જોઇએ, સામાન્ય પરંતુ એક શોચનીય બિના એ છે કે જે જૈન ધર્મ માટે પ્રાણ ભાષામાં કહીએ તે આપણું આગમ સાહિત્ય તે મુખ્યત્વે જૈન- પાથરે છે, તે જેને ખાસ અધું માગધી ભાષાના અભ્યાસ ધર્મનું લાક્ષણિક સાહિત્ય છે. અને તેમાં પણ ઉતરાધ્યયન માટે જોઈએ તેટલે પણ પ્રયાસ સેવતા નથી; ખરી રીતે જેવા કવિત્વપૂર્ણ અને ઉચ્ચ વિચાર તથા આધ્યાત્મિક ભાવ- કહીએ તે તેની ઉપેક્ષા કરે છે. જ્યારે ખુદ જેનામાં આવી નાઓથી પરિપૂર્ણ જેન સાહિત્યના પ્રતિનિધિરૂપ મ થનો પ્રચાર પરિસ્થિતિ હોય ત્યારે માત્ર જૈનેતર તે ભાષા શિખે અને જેને તે સર્વ ભાષામાં જેમ ગીતાન, બાઈબલનો કે કરાનને થાય ભાવનાના પ્રયાર થાય એ ( આશા રાખવી નિર્ધક છે. છે તે રીતે થાય એ અત્યંત આવશ્યક છે.
દરેક જૈનની એ પવિત્ર ફરજ હોવી જોઈએ કે તેણે પિતાના
ધર્મની ભાષા શીખવી. જૈનધર્મના સિદ્ધાંત આકર્ષક સ્વરૂપમાં હોય તો જેને તરોમાં પણ પ્રિય થઈ પડે. એવા સ્વરૂપમાં તે શ્રી ઉતરાયન આપણા સાહિત્ય પ્રચાર અંગે જૈન ગ્રંથ પ્રકાશક સૂત્રમાં સમાયેલા છે. આ સૂત્ર વારંવાર જુદે જુદે સ્થળેથી સંસ્થાએ યોગ્ય દિશામાં પ્રયત્ન આદરે તે ધણું કરી શકે. મૂળ માત્ર કે ટીકા સહિત કે ગુજરાતી અનુવાદ સહિત છપાયું પહેલાં તો પ્રસિદ્ધ કરવાના પુસ્તકની પસંદગીમાં તેના સંપાદન છે. તેમજ તેને અંગ્રેજી અનુવાદ પણ થયે છે. આપણે એ કાર્યની પદ્ધતિની પસંદગીમાં તેમજ તે તે વિષયના ૩ કતવ્ય છે કે આ સૂત્ર અથવા એના જેવા મહત્વનાં અને વિદ્વાનની સે પાદન કાર્ય માટે પસંદગી કરવામાં આપણામાં આકર્ષક દશવૈકાલિક સૂત્ર જેવા ગ્રંથે પ્રથમ તે હિંદુસ્તાનની આજ કાલ તે અમુક સંસ્થાઓ અમુક વિદ્વાનનીજ તે સંસ્થાના સર્વ લોકભાષામાં અનુવાદિત થાય. તેને અક્ષરશઃ ગુજરાતી દરેક પ્રયના સંપાદન માટે સ્થાયિ પસંદગી કરે છે તેથી અનુવાદ થ પણ આવશ્યક છે. આ બધા અનુવાદોમાં બીજા વિવિધ વિષયના ગ્રંથનું સંપાદન કાર્ય વિશિષ્ટ રીતે થતું નથી. ધર્મોનાં આચાર શાસ્ત્રો તથા તત્ત્વજ્ઞાનનાં ગ્રંથમાંથી અત્યંત વળી સંપાદનની પદ્ધતિ પણ હજુ સુધી ઘણે સ્થળે પુરાણીજ વિચાર સામ્યવાળા ઉતારા પણ તુલના માટે સામેલ કરવા
(અનુસંધાન પૃષ્ઠ.૪૪)
