________________
– જૈન યુગ –
તા. ૧-૫-૩૧.
તે પ્રતિક્રમણ સૂત્રોનું શિક્ષણ કેવી રીતે અને કઈ એક વિદ્વાન તે એટલે સુધી કહે છે કે ચાલુ ધમ ઉમ્મરે આપવું જોઈએ તે સંબંધી ચર્ચા આગળ ઉપર કરીશું. શિક્ષણ બુદ્ધિ અને અનુભવનું લિલામ કરાવે એવું છે. હાલ, આપણું ચાલુ શિસ પદ્ધતિ વિશે કંઈક ઉહાપોહ આવા ઘણા અભિપ્રાયો આપી શકાય પરંતુ અત્યારે કરી તેને લગતા ત્રણેક અભિપ્રાય ટાંકીશું.
તે આ ત્રણ અભિપ્રાયો પુરત છે. હવે આપણે ખરી જૈન સમાજમાં જન્મ લેતા બાળકોમાં જૈન ધર્મ શિક્ષણ પદ્ધતિ તરફ વળીએ. ખરી પદ્ધતિમાં દરેક પ્રકારનું પ્રત્યે અષ હાયજ-સ્વાભાવિક પ્રેમની લાગણી હોયજ એમ શિક્ષણ હેતુની સમજતી પૂર્વક આપવું જોઈએ. કેવળ આજ્ઞામાની લઈએ. પણ તે અપ કે પ્રેમ હાલની શિક્ષણ પદ્ધતિથી વાહી શિક્ષણુના પરિણામે અનિષ્ટ આવે છે. ધર્મનીતીનું વૃદ્ધિ પામે છે કે કેમ તે આપણે તપાસવાનું રહ્યું. ધર્મ શિક્ષણ પિપટીઉં થઈ જાય નહીં પરંતુ હૃદયમાં, જીવનમાં શિક્ષણ લેતા વિદ્યાર્થી ઓ માં ધાર્મિક શિક્ષણ પ્રત્યે અણગમો ઉતરે એવી જીવંત રીતિથી શિક્ષણ આપવું જોઈએ. થત હોય, કંટાળો આવતા હોય, (મીઠી પ્રભાવનાઓ મળવા હવે પ્રશ્ન એ થાય છે કે આપણી ચાલ પદ્ધતિ છે છનાં) ધાર્મિક જ્ઞાન લેવામાં હાંસ વધતી જોવામાં ન આવે, ઉપલા સિદ્ધાંતને અનુસરે છે? કે આપણે તે છે જ્યાં ને ટુંકામાં તેઓને રસ ન પડે, રૂચિ ન વધે તે, શિક્ષણ પદ્ધ- ત્યાં. એજ જુની પ્રણાલિકા-એજ ગેખણ પટ્ટી બાળવયની તિની કે શિક્ષણ ક્રમની ખામી નહીં તે બીજું શું સમજવું? સ્મરણ શક્તિ પાસેથી એટલું બધું ભારે કામ લેવું કે વિચાર ધર્મ શિક્ષણથી જે ધર્મ રૂચિ, ધર્મ પ્રેમ કે ધર્મ શક્તિ અને સમજણ શક્તિ ખીલવાજ ન પામે. અને જીજ્ઞાસા વિકસે નહીં તો પછી વિચારમાં પરિવર્તન વિચારણા-સમજણ વગર રસહીનતા રહે કે વધે એમાં આશ્રય કરાવી આચાર ઉપર તે કયાંથી અસર નીપજાવી શકે? જેવું કંઈ નથી.
ઉ. દો. બ. આપણી કેળવણીની એક મહાસંસ્થા--શ્રી મહાવીર – જૈન વિદ્યાલયના બારમા વાર્ષિક રીપોર્ટના પરિશિષ્ટ નં.
(અનુસંધાન પૃષ્ઠ ૭૦ નું ચાલુ) ૧૨ માં આપેલા તે સંસ્થાના તે વખતના ઓનરરી સુપ્રિ સુધી જ નું જોર હશે, વાણી અસાધારણ જેશવાળી હશે અને ન્ડન્ટ ડો. નગીનદાસ જગજીવનદાસ શાહ બી. એ. પીએચ. સમાજને બીજું કાંઈ નવીન નહિ જડે ત્યાં સૂધી રામવિજયજીનો ડી. ના પિતાના રીપોર્ટમાં ધાર્મિક શિક્ષણ કમ સંબંધી જે પ્રભાવ પડશે એમ દેખાય છે, પરંતુ ખાલી રાખવી કે એક ઉમદા વિચારો જણાવેલા છે તે નીચે મુજબ છે.
દિવસ તેમને પણ પિતાના હાલના નિયમે ફેરવવા પડશે. ધાર્મિક કલાસના સંબધમાં એક બે બાબત આપની ભગવાન મહાવીર નગ્ન વિચરતા હતા, પણ હાલના સાધુઓ સમક્ષ રજુ કરવા માગું છું,” વિઘાથીઓ બની શકે તેટલો કપડાં સહિત વિચરે છે. એ સમયધર્મ નથી તો બીજું શું ? રસ લે છે પરંતુ કેઈ કારણસર એક કલાક અપાતાં ધાર્મિક તેઓ ઉદ્યાનમાં જ રહેતા હતા, તેને બદલે હાલ ગામમાંજ શિક્ષણમાંથી જોઈએ તેટલો લાભ તેઓ ઉઠાવી શકતા નથી. રહેવાય છે, ઉદ્યાનમાં બીલકુલ નહિ, એ સમયને પ્રતાપ અને દિલગારી સાથે જણાવવું પડે છે કે તે શિક્ષણથી વિચા- નથી ? માત્ર એકજ વખત પરના બાર વાગે આહાર પાણી રમાં પરિવર્તન થઈ આચાર ઉપર કંઈ અસર થઈ હોય એમ લેવાને, તેને બદલે હાલ સવારમાં ચાપાણી, દૂધ, બપોરે અને દેખાતા નથી. આચાર-વિચારનો પરસ્પર સંબંધ અને સાંજે આહાર એ બધું સમય વર્તાવાપણું નથી તો શું છે ? નાગરિક તેમજ સામાજિક ફરજ સંબંધી શિક્ષણનો અભાવ પિલી સપાટી સાથે રાખીને નગર પ્રવેશ કરવો પડે તે સમય એ હાલની કેળવણીની પદ્ધતિની ખાસ ખામીઓ ગણાય છે. ધર્મ નહિ તે બીજું શું કહેવાય ? તે બને ત્યાં સુધી દુર થાય એ આપણું ધાર્મિક શિક્ષણુને
ઓન્ન ઇન્ડીયા યંગમેન્સ જૈન સોસાયટીના મેળાવડાના મુખ્ય ઉદ્દેશ હોવો જોઈએ અને તેને યોગ્ય અભ્યાસક્રમનો પ્રમુખ છે. રણદાસ કહે છે કે બહુમતિ ને લઘુમતિ ન પ્રબંધ થવો જરૂરી છે. વળી અન્ય દર્શનનો તુલનાત્મક વિચારી શકાય પરંતુ મારા માનવા અને સમજવા પ્રમાણે દ્રષ્ટિએ સમન્વય થવે જોઈએ અને તેથી દરેકની વિશિષ્ટતાઓ જેન ધર્મ એકજ ઉપદેશ આપે છે કે જેનાથી વધારે લાભ સમજી શકાશે. કેટલાક અંદગીના ગૂઢ અને સંબંધી વિચાર અને ઓછી હાનિ હોય તેવી રીતે વર્તવું એ ઈષ્ટ છે. બહુ કરવા પૂરતી પણ વિદ્યાથીઓની બુદ્ધિને વિકાસ થવાની ખાસ મતિને દાબી દઈને કામ લઈ શકાય એ આ જમાને નથી. જરૂર છે. તે ઉપરાંત પાશ્ચાત્ય નાગરિક તેમજ સામાજીક છેડા વખત માટે પિતાના કિંડિ વગાડવાનું બની શકે, પરંતુ જીવન સંબંધી વિચાર સાથે આપણું ધર્મના તેમજ સમાજના વખતની સામે મે કાયમ માટે માંડી શકાય એ બને જ નહિ. સિદ્ધાંતોની તુલના કરી, સમાનતા પૂરવાર કરીને, આચારની કેન્ફરન્સ જાહેર સમાજમાં, સરકારમાં અને સામાન્ય વિશુદ્ધતા થાય તે ઉપર ખાસ લય આપવું જોઈએ. મને રીતે સર્વ ઠેકાણે જે પ્રતિષ્ઠા પામે છે તે પ્રતિષ્ઠા નવપદ ખાત્રી છે કે આવા પ્રશ્નમાં વિદ્યાર્થીઓ રસ પૂર્વક અને આરાધક સમાજ, જેન યંગમેન્સ સોસાયટી અથવા દેશવિતિ ઉત્સાહથી ભાગ લેશે.”
આરાધક સમાજ મેળવતાં બહુ વખત લેશે. જે કે હું તે કેદારી મગનલાલ ભુરાભાઈ જૈન છે. મૂર્તિપૂજક પ્રમાણિકપણે માનું છું કે એ સંભવ જ નથી. શેઠ આણંદજી વિદ્યાર્થી ભુવનના છેલ્લા રીપોર્ટમાં જણાવવામાં આવ્યું છે કગાણુજની પેઢીને માટે પહેલાં કેન્ફરન્સ હરીફ થશે એમ :- ધાર્મિક શિક્ષણનો અભાવ એ વર્તમાન સરકારી કેળવણીની મનાતું હતું, પણ તે ખોટી ભ્રમણા હતી, તેને માટે ખરી રિફાઈ ઉણપ છે. જૈન સમાજમાં સ્થળે સ્થળે ચાલતી પાઠશાળાઓ; તે હવે યંગમેન્સ સોસાયટી સાથે થશે એમ મને ભણુકારા થાય એ ઉગ દર કરવા માટે જૈન સમાજે સ્થાપી છે, તેમાં છે. પ્રભુ! રામવિજયજી મહારાજને સમતિ આપે, અને વધુ (જો કે) ધાર્મિક શિક્ષણ ખરી શિક્ષણપદ્ધ તિ પર યોજાયું વિક્ષેપ કરતાં અટકાવે એટલીજ નમ્ર હદયની પ્રાર્થના છે. નથી. તેને લગતાં પાઠય પુસ્તકે નથી એ શોચનીય તે હેજ,
એન. બી. શાહ
