________________
૨૧
(૨) શ્રી અજીતનાથ સ્વામી ખાબોચિયાના જળમાં આનંદ પામે ? વળી મેઘના જળ વિના ચાતકનું બાળક શું સરોવરનાં જળને ચાહે ? ન જ ચાહે.
ભાવાર્થ :- ગંગાનદીના વ્હોળા અને નિર્મળ પાણીમાં ક્રીડા કરેલો એવો રાજહંસ ખાબોચીયાના ગંદા અને છીછરા પાણીમાં ક્યાંથી આનંદ પામે? વળી બાળ એવું ચાતક પક્ષી પણ વરસાદની ધારાના જળ વિના સરોવરના પાણીથી વૃદ્ધિ પામે નહીં. કારણ કે ચાતકબાળના ગળામાં એક છિદ્ર હોય છે તેથી તે ગમે તે જળાશયનું પાણી પીએ તો પણ તે છિદ્ર દ્વારા બહાર નીકળી જાય છે; તેના પેટમાં ઊતરતું નથી, તેથી તે બિચારાને તૃપ્તિ થતી જ નથી. તૃષા સદાને માટે રહે છે. પણ વર્ષોત્રઋતુ વખતે તે એવી રીતે આડું શયન કરીને પડી રહે છે કે વરસાદની ધાર તે છિદ્ર દ્વારા તેના ઉદરમાં પહોંચે છે, અને ત્યારે જ તે પૂર્ણ રીતે પોતાની તૃષા છીપાવી શકે છે. સ્થિતિ આમ હોવાથી તેને બીજા જળાશયના જળથી તૃપ્તિ થતી નથી. તેમ મને પણ અજિતનાથ ભગવાનના સંગ વિના બીજે ક્યાંય તૃપ્તિ થતી નથી. //રા.
કોકિલ કલકજિત કરે, પામી મંજરી હો પંજરી સહકાર કે; ઓછાં તરુવર નવિ ગમે, ગિરુઆશું હો હોયે ગુણનો પ્યાર કે. અ૦૩
અર્થ :- કોકિલ એટલે કોયલ. સહકાર એટલે આંબો તેની મંજરી એટલે મોર ખાઈને કોકિલ એટલે કોયલ કલકૂજિત એટલે મધુર શબ્દ કરે છે, તેને બીજા વૃક્ષો ગમતાં નથી, તેમ મને પણ મોટાઓની સાથે તેમના ગુણાનુરાગને લઈને પ્રીતિ થઈ છે તેથી બીજા કોઈનો પણ સંગ મને ગમતો નથી.
ભાવાર્થ :- કોયલ પક્ષી જ્યારે આમ્રવૃક્ષનો મોર ખાય છે ત્યારે તેનો પંચમ સ્વર અતિ સ્વચ્છ રૂપમાં ખીલી ઊઠે છે. તે વખતનો તેનો અવાજ શ્રોતાઓના કાનને બહુ પ્રિય લાગે છે, જે અનુભવસિદ્ધ છે. આવું સ્વરને પૂર્ણ રીતે સુધારનારું સાધન જે વૃક્ષોમાં ન હોય તે વૃક્ષો પછી ભલેને શ્રેષ્ઠ વૃક્ષોની ગણનામાં ગણાતા હોય તો પણ તે કોયલને કશા કામનાં નથી. કોયલને તેના ઉપર પ્રીતિ થતી નથી. કેમકે ગુણોવડે મોટા હોય તેમની સાથે જ ગુણોની પ્રાપ્તિ અર્થે પ્રીતિ થાય છે. પણ ગુણ વગરના હોય તે મોટા ગણાય નહિ અને તેઓની સાથે પ્રીત થાય નહિ, એમ કહેવાનો આશય છે. પણ આપ તો હે અજિતનાથ પ્રભુ! ગુણોના જ ભંડાર છો માટે આપની સાથે મારી સદા પ્રીતિ બની રહો એ જ પ્રાર્થના છે. સા.
ચૈત્યવંદન ચોવીશી ભાગ-૧ કમલિની દિનકર-કર ગ્રહે, વળી કમુદિની હો ધરે ચંદ્રશું પ્રીત કે; ગૌરી ગિરીશ, ગિરિધર વિના, નવિ ચાહે હો કમલા નિજ ચિત્ત કે. અ૦૪
અર્થ :- કમલિની એટલે સૂર્ય વિકાસી કમળ. તે સૂર્યનાં કિરણોને ગ્રહણ કરે છે અને કુમુદિની એટલે ચંદ્ર વિકાસી કમળ તે ચંદ્ર સાથે પ્રીતિ ધરાવે છે. તેમ ગૌરી એટલે પાર્વતી તે ગિરીશ એટલે શંકર વિના અને કમલા એટલે લક્ષ્મી તે ગિરિધર એટલે વિષ્ણુ વિના બીજાને પોતાના ચિત્તથી ચાહતી નથી. તેમ હું પણ આપના વિના બીજા કોઈને મનથી ઇચ્છતો નથી.
ભાવાર્થ:- સૂર્યના ઉદયથી જેની વિકસ્વરતા થાય છે એવી કમલિનીને સૂર્ય વિના બીજાં કોણ ખીલવવા સમર્થ છે? તેમજ ચંદ્રના ઉદયથી જેની વિકસ્વરતા થાય છે એવી કુમુદિની ચંદ્ર ઉપર પ્રેમ ધરાવે છે. વળી પાર્વતી શંકરને અને લક્ષ્મી વિષ્ણુને ચાહે છે. જેનાં મનોવાંછિત જેનાથી ફળે તે તેને ચાહે; બીજાને ન ચાહે એમાં નવાઈ નથી. કારણ કે પ્રીતિ થવામાં અમુક વિશિષ્ટ હેતુ રહેલો હોય છે. હેતુ વિના કોઈ તરફ પક્ષપાત થવા સંભવતો નથી. આજ પ્રમાણે સતી સીતાનું રામચંદ્રજી ઉપર તથા રાજિમતિનું નેમિનાથ પ્રભુ ઉપર પ્રેમનું દ્રષ્ટાંત પણ અહીં બંધ બેસે છે. તેમનો પ્રેમ વીતરાગ તરફ હોવાથી તેમને પણ વીતરાગ બનાવ્યા. એ જ કારણથી મને પણ અજિતપ્રભુ જ વહાલા લાગે છે, //૪ તિમ પ્રભુશું મુજ મન રમ્યું, બીજાશું હો નવિ આવે દાય કે; શ્રી નવિજય સુગુરુતણો, વાચક જશ હો નિત નિત ગુણ ગાય છે. અ૦૫
અર્થ:- તે જ પ્રમાણે મારું મન પણ પ્રભુ સાથે મળી ગયું છે; તેથી હવે બીજાની સાથે મેળ આવે એમ નથી. માટે શ્રી નવિજયજી પંડિતના શિષ્ય વાચક શ્રી યશોવિજયજી કહે છે કે હું તો નિરંતર એ પ્રભુના જ ગુણગાન કરું છું. આપણા
ભાવાર્થ:- કર્તા મહાશયે ચાર ગાથામાં જણાવેલાં સર્વ દ્રષ્ટાંતો ગણીએ તો આઠ થાય છે; તે આ પ્રમાણે :- ભંગ એટલે ભ્રમરનું, મરાલનું એટલે હંસનું, ચાતકનું, કોકિલનું, કમલિનીનું, કુમુદિની, ગૌરીનું અને કમલાનું. એ દૃષ્ટાંતો આપી એઓ એમ જણાવવા માગે છે કે આ આઠે જીવોની પ્રીતિનાં પાત્રો પણ આઠ છે, ઉપરની ગાથાઓ તપાસતાં જે સહજ જાણી શકાય છે. એ આઠ પ્રીતિના પાત્રોને, પ્રત્યેકે પોતપોતાનાં હૃદયમાં સ્થાન આપ્યું છે. અને એ આઠ વિના અન્ય કોઈની સાથે તેમને દરકાર કરી નથી; તેમ મારા મનમંદિરમાં પણ શ્રી અજિતનાથ પ્રભુ વિના અન્ય કોઈને સ્થાન મળે તેમ નથી. એ પ્રભુ વિના
