Book Title: Agam Satik Part 36 Dashvaikalik Sutra Gujarati Anuwad 1
Author(s): Dipratnasagar, Deepratnasagar
Publisher: Shrutnidhi Ahmedabad
View full book text
________________
૨૧
અનુયોગ વર્ણન ધર્મકથાનુયોગ આદિ અનુયોગ જૂદા જૂદા આવે છે. આર્ય વ્રજ સુધી ચારે અનુયોગ કાલિકાનુયોગ સાથે હતા. પછી કાલિક શ્રુતમાં અને દૃષ્ટિવાદમાં જૂદા જૂદા અનુયોગ થયા. આ બધો વિસ્તાર વિશેષાવશ્યક સૂત્રથી જાણવો. અહીં પૃથકત્વ અનુયોગથી અધિકાર છે. તેથી નિયુક્તિકાર કહે છે -
• નિયુક્તિ - ૪ -
અપૃથકત્વ અને પૃથકત્વ બતાવીને અહીં અધિકાર છે. અહીં ચરણકરણ અનુયોગના દ્વારા આ પ્રમાણે છે :
• વિવેચન - ૪ -
અપૃથકત્વ પૃથકત્વનો કંઈક નિર્દેશ કરીને અહીં પ્રક્રમમાં અધિકાર છે - ચરણકરણ અનુયોગથી. ચરણકરણાનુયોગના પ્રવેશ મુખ કહેવાનાર લક્ષણવાળા થાય છે, આ ગાથાર્થ કહ્યો.
• નિર્યુક્તિ - ૫ -
નિક્ષેપ, એકાર્થક, નિરુક્ત, વિધિ, પ્રવૃત્તિ, કોના વડે, કોનો? તે દ્વારના ભેદ, લક્ષણ, તેની યોગ્યતા, પરિષદ્ સૂત્રાર્થ વર્ણન.
વિવેચન - ૫ -
આનો વિસ્તાર આવશ્યકના વિવરણથી જાણવો. સ્થાન શૂન્ચાર્યું, તેનો સંક્ષેપાર્થ કહીએ છીએ. “નિક્ષેપ' અનુયોગનો નિક્ષેપ કરવો. તે આ પ્રમાણે - નામ અનુયોગ ઇત્યાદિ. તેના જ એકાર્થિકો કહેવા, તે આ પ્રમાણે - અનુયોગ નિયોગ ઇત્યાદિ. તેનું જ નિરુક્ત કહેવું. અનુયોજન તે અનુયોગ અથવા અનુરૂપ યોગ ઇત્યાદિ. તેની જ વિધિ કહેવી. વક્તા અને શ્રોતાના અધિકાર બતાવવા. તેમાં સૂત્રનો શબ્દાર્થ કહેવો તે પહેલું નિયુક્તિ મિશ્રિત તે બીજો, ત્રીજું સંપૂર્ણ કથન, આ અનુયોગની વિધિ છે.
શ્રોતાની વિધિ આ પ્રમાણે - મૂંગો, હુંકાર, નાટ્યકાર, પ્રતિપૃચ્છા, વિમર્શ, પછી પ્રસંગ પારાયણ, પરનિષ્ઠા એ સાત ગુણ છે.
અનુયોગની પ્રવૃત્તિ અને વક્તવ્યતા ચાર ભંગાનુસારથી જાણવી - (૧) ગુરુ પ્રમાદી-શિષ્ય અપમાદી, (૨) ગુરુ અપ્રમાદી - શિષ્ય પ્રમાદી, (૩) બંને પ્રમાદી. અહીં ત્રીજામાં કોઈ પ્રવૃત્તિ થતી નથી. પહેલાં અને બીજામાં થોડી-થોડી પ્રવૃત્તિ થાય, ચોથા ભંગમાં સંપૂર્ણ પ્રવૃત્તિ થાય.
અહીં દૂધદેનારી ગાયનું દૃષ્ટાંત છે. (૧) ગાય વસૂકી ગયેલી, દોહનાર હોંશિયાર. (૨) ગાય દૂધ દેનારી, દોહનાર આળસુ. (૩) બંને નકામા. (૪) બંને કુશળ. આ ઉપમાથી આચાર્ય અને શિષ્યોને જાણવા. ગાય સમાન ગુરૂ, દોહનાર માફક શિષ્યો, દૂધમાફક અર્થ સમજવવાની પ્રવૃત્તિ. તે બીજા અને ત્રીજા ભંગમાં શૂન્ય જાણવી. ઇચ્છા ન હોય તો ગુરૂ યત્કિંચિત્ શિષ્યને પ્રાપ્ત કરાવી શકે. ચોથામાં પણ ગુરુની આકાંક્ષા અને શિષ્યના અપ્રમાદથી લાભ થઈ શકે છે. અનુયોગ કોણે કરાવવો તે કહે છે - તેમાં જે આવા પ્રકારના આચાર્ય હોય For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
Jain Education International
