Book Title: Agam Satik Part 36 Dashvaikalik Sutra Gujarati Anuwad 1
Author(s): Dipratnasagar, Deepratnasagar
Publisher: Shrutnidhi Ahmedabad
View full book text
________________
૪T-1 ૩૨
૧૦૫ ઇંદ્રિયાદિ ચાર એમ નવ ભેદે જીવો છે. બે ભેદ તે - સૂક્ષ્મ અને બાદર. સૂક્ષ્મ નામ કર્મોદયથી સૂક્ષ્મ, બાદર નામ કર્મોદયથી બાદર, લોકનું ગ્રહણ આલોકમાં જીવ નથી તે બતાવવા માટે છે. સૂક્ષ્મ જીવો બધાં લોકમાં છે, બાદર બધે નથી. કોઈ સ્થાને બાદર અસંભવ છે. બાદર બે ભેદે છે - પર્યાપ્તક અને અપર્યાત્મક. તે જ કહે છે - સૂક્ષ્મ જ પૃથ્વી આદિ છે. તે ચૌદ રાજલોકમાં પર્યાયને પામેલ જાણવા. સૂક્ષ્મ પર્યાયને પામેલા ભાવસૂક્ષ્મ હોય, ભૂત-ભાવીદ્રવ્ય સૂક્ષ્મ હોય. બે ભેદો બાદર પૃથ્વી આદિના છે. સૂક્ષ્મના પણ તે જ બે ભેદ છે.
પ્રરૂપણા કહી હવે લક્ષણ કહે છે - • ભાષ્ય - ૧૧ - વિવેચન
હાલ લક્ષણ દ્વારનું સ્વરૂપ કહે છે- ચિહ, હેતુ, કારણ, લિંગ, લક્ષણ એ પ્રમાણે છે. ચિલ - જેમ દેવકુળની ધજા. હેતુ - નિમિત્ત લક્ષણ, કુંભારની ચતુરાઈ તે ઘડાની સુંદરતા છે. કારણ - ઉપાદાન લક્ષણ, જેમકે- માટીનું કોમળ પણું તે ઘરનું બળવાનપણું છે. લિંગ - કાર્યલક્ષણ - જેમ ધૂમમાં અગ્નિ. આ બધાં પર્યાયવાચી છે. લક્ષણ એટલે જેના વડે પરોક્ષ વસ્તુ લક્ષ્યમાં લેવાય. હવે આદાનાદિ લક્ષણ કહે છે.
• નિયુક્તિ - રર૪, ૨૨૫ - વિવેચન
આ બે પ્રતિહાર ગાથા છે. આદાન, પરિભોગ, યોગ, ઉપયોગ, કષાય, લેશ્યા, આન-પાન, ઇંદ્રિયો, બંધ-ઉદય-નિર્જરા, ચિત્ત, ચેતના, સંજ્ઞા, વિજ્ઞાન, ધારણા, બુદ્ધિ, ઇહા, મતિ, વિતર્ક આ બધાં જીવના લક્ષણો છે, અજીવના નથી.
આ ગાથાનો વિસ્તાર આ પ્રમાણે - • ભાણ - ૧૨, ૧૩ - વિવેચન
લક્ષ્ય કરાય એટલે જણાય છે, તે કોણ છે? પ્રત્યક્ષ અને પરોક્ષ છે. - - જેમ ધૂમ, ઉષ્ણતા વગેરે અગ્નિનાં લક્ષણ છે, તે ઉષ્ણતાથી પ્રત્યક્ષ અગ્નિ જણાય છે. ધૂમાડાથી પરોક્ષ જણાય છે. તેમાં આદાન આદિના દષ્ટાંત કહે છે - લુહાર, કૂર, પરશુ, અગ્નિ, સુવર્મ, દુધ, પાણી તથા આહાર તે આદાન આદિના અનુક્રમે દષ્ટાંત છે. પ્રતિજ્ઞાદિ ઉલ્લંઘવાથી આ કહેવાનું પરોક્ષ વસ્તુના સ્વીકારમાં પ્રાયઃ પ્રધાન અંગત બતાવવાનું છે. હવે પ્રયોગ કહે છે -
• ભાણ - ૧૪ - વિવેચન
દેહ, ઇંદ્રિયથી અતિરિક્ત તે આત્મા. તે કથંચિત જુદો છે પણ સર્વથા જુદો નથી. આના વડે પ્રતિજ્ઞા અર્થ કહ્યો. પ્રતિજ્ઞા અર્થેન્દ્રિયો છે, તે આદેય આદાન વિધમાન આદાતૃક છે. કેવી રીતે? ગ્રાહ્ય-ગ્રાહકના પ્રયોગથી. ગ્રાહ્ય-રૂપાદિ, ગ્રાહક-ઇંદ્રિયો. તેનો પ્રયોગ - સ્વફળ સાધન વ્યાપાર. - x- હેતુ - આદેય આદાન રૂપે છે. હવે દષ્ટાંત કહે છે - ગ્રહણ કરનાર સાણસો જે લોઢું તે આદેય છે. તેનાથી લુહાર માફક જાણવું. અતિરિક્ત વિધમાન આદાતા એના વડે દષ્ટાંતાર્થ કહ્યો. ઇત્યાદિ - X- X - X - X
આદાન દ્વાર કહ્યું. હવે પરિભોગ દ્વાર કહે છે - Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
